door Koos van Houdt

Vandaag is Facts Found 5 jaar “in de lucht”, of in moderne termen, 5 jaar
online. Vijf bewogen jaren op de redactie, 5 bewogen jaren in Europa. Vijf jaar
schrijven we wat we moeten schrijven. Luis in de pels? Ja! Irritant? Jazeker!
Zijn we van plan om te stoppen? Nee! Met het toetsenbord als moker slaan we
fabeltjes en leugens aan diggelen. U heeft recht op de feiten zoals deze zijn.
In ieder geval willen we u bedanken dat u in ons u vertrouwen stelt ons las,
leest en hopelijk blijft lezen en heel veel dank dat u ons zo massaal
steunt. We hopen dat u ons blijft steunen! (PVS)

Jullie hoeven me niet te geloven. Want wie ben ik nou? En wie zijn Christel en
Peter-Vincent en wie is Jan? De ene kennen jullie beter dan de andere. En
Peter-Vincent heeft hier en elders vaak heel wat te vertellen. Christel en
Peter-Vincent begonnen vijf jaar geleden dit magazine op internet Facts Found.

Maar ja, dan schrijf je over Europese zaken. Als het je niet kan schelen, lees je
het niet. Als het je stiekem, heel diep in je hart toch wel een beetje
interesseert, lees je het wel. Misschien ’s avonds laat met je telefoon
verborgen onder de dekens. Zodat niemand het ziet. Want, nou ja, Europa, de
Europese Unie. Deugt dat zaakje wel?

Eén belangrijk punt moeten jullie wel weten. Voor je ons weer weg klikt. Wij, de
mensen van Facts Found hebben er zelf voor gekozen. We doen het niet om
vriendjes te worden met de mensen van de Europese Commissie of leden van het
Europees Parlement. We doen het omdat we journalist zijn. Dat betekent dat we er
van hen niets voor terugkrijgen en dat ook niet willen.

Journalistiek is gelijk zoeken naar feiten met een metaaldetector

We vinden het alleen wel belangrijk om jullie daarover te informeren. Waarom
eigenlijk? Daar is maar één, een wellicht moeilijk woord voor: relevantie.
Journalisten zoeken de informatie op die belangrijk is voor jullie om de wereld
om je heen wat beter te begrijpen. Daarbij zijn veel meer dingen relevant dan
alleen de Europese Unie. Natuurlijk. Maar wij hebben ons nu eenmaal in dit deel
van onze aardse leefwereld verdiept. En we vertellen jullie graag wat we na al
onze onderzoeken aantreffen.

We doen het dus voor jullie en voor jullie alleen. Als we er financieel wat aan
overhouden, dan alleen omdat jullie dat herkennen en ons een iets daarvoor
gunnen. Dan klik je op de knop op deze site, waarmee je iets kunt geven.
Bijvoorbeeld nu, omdat we onze vijfde verjaardag, ons eerste jubileum vieren.

Wij als journalisten werken met een erecode. Alles wat wij schrijven, kunnen
jullie beoordelen. Ook kun je nagaan of het wel klopt. Want wij schrijven erbij,
waar onze informatie vandaan komt. En vooral, wij doen ons uiterste best om
jullie geen rad voor ogen te draaien. Onze erecode: we proberen zo dicht
mogelijk bij de feiten te komen en te blijven. Waarheid en niets dan de waarheid
te schrijven. Zodat je precies weet waarmee je het eens of heel erg oneens bent.

Snuffelen en observeren als een speurhond

Wij van Facts Found hebben dus geen luxe leventje. Bij ons geen kwestie van geld
als water verdienen. Dat geeft niets, want het is ook gewoon mooi om dit werk te
doen. We lezen, speuren, observeren en rechercheren. We doen het graag, al
moeten we ervoor in armoede leven. Nee, wij zijn niet arm. Maar we zouden het er
wel voor over hebben om er arm voor te worden.

Kritisch kijken naar de Europese Instellingen omdat het moet in een
democratische rechtsstaat

Daarom hebben we bij ons eerste jubileum, bij vijf jaar Facts Found een paar
harde noten te kraken over recente besluiten en acties van de Europese
Commissie. Dat is voor jullie niet ongewoon. Soms is de ene redacteur heel wat
kritischer op acties van de Commissie dan de andere. En dat schrijven we dan ook
gewoon op. Ook onderling gaan daarover op de redactie de golven wel eens hoog.

Ingewikkeld Europa uitgelegd zonder inmenging

In dit geval gaat het over acties van de Commissie die over ons eigen werk gaan.
Daar schrijven we alleen maar over als dat ons allemaal raakt. Dit verhaal gaat
dus niet over een klimaatpaus of over een vriendin van Oekraïne, die zichzelf
kleedt in de kleuren van dat land. Toevallig ook de kleuren die de Europese vlag
weerspiegelen. Zoals Ursula von der Leyen en al haar collega’s van vrouwelijke
kunne deden tijdens het debat op woensdag 14 september in het Europees Parlement
over de beleidsplannen voor 2023.

Inmenging Europese Commissie in de journalistiek?

Dit keer gaat het over pogingen van de Europese Commissie om ons, journalisten,
te laten berichten over wat zij leuk en aardig vinden. Dat gaan we niet doen.
Dat willen we ook niet. Waarom zouden jullie ons anders nog geloven. Toch zijn
er twee recente voorstellen van de Commissie die dat wel nastreven. Terwijl ze
in Brussel nergens bang voor hoeven zijn.

Op ieder moment zijn er in Brussel ongeveer duizend journalisten van over de hele
wereld die heus wel aan hun luisteraars, kijkers, lezers vertellen wat er aan de
hand is. Elke dag weer.

Toch zien ze bij de Europese Commissie leeuwen en beren. Dus hebben ze hun
gretige handen uitgestoken naar de persbureaus. Die zijn vaak nog op nationale
leest geschoeid. Nu hebben uit veel lidstaten deze nationale persbureaus zich
verenigd in de Europese Nieuwskamer. Officieel in het Engels: European Newsroom.
Dat kan, dat mag.

Maar we moeten er wel bij bedenken dat deze persbureaus vaak door hun werkwijze
bepalend zijn op welke manier de nieuwsverhalen uit Europees Brussel in het
nieuws komen. De leiding van deze Newsroom berust bij de Duitse collega’s van
het Deutsche Presse-Agentur DPA. Handig voor de Duitse Frau Ursula von der Leyen
zelf. Ze vinden onderdak bij de Belgische collega’s van Belga in Brussel. Handig
voor iedereen, die erbij hoort. En ze informeren elkaar weer.

Het enge ervan is daarom dat de Commissie op de achtergrond stiekem de drijvende
kracht is achter deze European Newsroom. Er worden de collega’s die bij die
persbureaus werken, allerlei worsten voorgehouden. Ze horen eerder dan anderen
welke nieuwsverhalen eraan komen. En aan hen wordt dan ook vast verteld wat de
strekking ervan zal zijn. Ze krijgen meer en betere informatie over de agenda.
En voor een lid van de Europese Commissie wordt het gemakkelijker door het geven
van een interview, snel al die persbureaus te bereiken met de eigen zegenrijke
boodschap. Daar kwam op 6 september ook nog een financieel voordeel bij. Nu
wordt het echt oppassen: want wiens brood men eet, diens woord men spreekt.

De Belgische lezers zijn dus nu gewaarschuwd. Maar op dit punt lopen wij en de
lezers in Nederland achter. Want de Nederlanders van het Nationale Persbureau
ANP maken geen deel uit van deze European Newsroom. We vroegen hoofdredacteur
Freek Staps om een toelichting hierop. Hij hoeft zich immers nergens voor te
schamen. Maar tot nu toe bleek dat zelfs voor journalisten onderling het
moeilijk is, antwoorden te krijgen op vragen die leven. Is het ANP gepasseerd in
Brussel? Heeft het ANP de voordeeltjes laten lopen ter wille van het belangrijke
beginsel van nieuwsgaring in alle vrijheid op basis van de persvrijheid? We
vroegen het aan Staps via zijn mail en via zijn LinkedIn-pagina. We stuurden een
herinnering. Maar het bleef stil aan de andere kant van dit lijntje. Jammer,
Freek. Maar als je dit leest en je wilt toch alsnog reageren. Dan zijn we de
beroerdste niet!

Een ander product aan deze tak wordt gevormd door het betrekkelijk nieuwe
magazine Brusselse Nieuwe. Onafhankelijk? Volgens de redactie natuurlijk wel.
Want met een andere mededeling kom je niet weg in Nederland. Maar toch: deze
opmerking op de eigen website van dit blad stemt niet direct hoopvol: “Een
adviesraad van journalisten, voorlichters en van oud-Europarlementariërs van
allerlei politieke achtergronden adviseerde tijdens de pilot-fase en houdt na de
lancering van Brusselse Nieuwe in de gaten dat we nieuws brengen dat voor alle
Nederlanders – ongeacht politieke voorkeur – interessant is.” Aan de financiële
kant van de streep lezen we dat onder meer het met belastinggeld gevulde
Stimuleringsfonds voor de Journalistiek bijspringt.

In België speelt dan weer heel wat anders. Velen met ervaring in de perszalen van
de Europese instellingen zaten regelmatig te glimlachen, wanneer een groep van
Belgische collega’s met elkaar binnen kwamen. Zij zaten in hetzelfde vliegtuig.
Ze zaten in het vliegtuig waarmee de Belgische delegatie inclusief de
minister-president zat. Voormalig liberaal premier Guy Verhofstadt werd vermaard
door deze vaderlijke houding, die hij verspreidde over de Belgische
journalisten.

Moest hij zijn bijeenkomst verlaten, dan gingen alle Belgische journalisten als
een kudde getrouwen met hem mee in het vliegtuig naar huis. Verhofstadt dacht
zelfs ooit de Nederlandse krant NRC in het openbaar te kunnen vermanen, toen
deze krant kritisch verslag deed over het werk van de Nederlandse, maar ook
liberale Commissaris Frits Bolkestein. Bolkestein was in de jaren 1999 tot 2004
het uit Nederland afkomstige lid van de Europese Commissie.

Zo komen we bij een belangrijk ander voorstel van de Commissie. Dat kwam op
vrijdag 16 september. Toen werd aan de Europese ministerraad en aan het Europees
Parlement een wetsvoorstel voorgelegd, waarbij de bescherming van de
mediavrijheid wordt geregeld. “Mooi” voor de Nederlandse Publieke Omroep, die
worstelt met vermeend discutabel journalistiek handelen door zendgemachtigde
Ongehoord Nederland.

De klassieke leer is dat mediavrijheid een grondrecht is. De ruimte van vrijheid
gaat vooraf aan wat de overheid daarover verder regelt. De overheid is er niet
om de mediavrijheid te beschermen en te ondersteunen. De overheid kan hooguit,
zo is al jarenlang onder juristen gemeengoed, de rechter de bevoegdheid laten
strafrechtelijke en civielrechtelijke grenzen aan te brengen. Daarbij gaat het
vooral om feiten als doelbewuste belediging van anderen, van haatzaaien, van
smaad en van discriminatie.

De proef op deze som kwam binnen de Europese Unie, toen sinds 1992 nieuwe
lidstaten pas konden onderhandelen over toetreding als rechtstaat, democratie en
grondrechten goed zouden zijn geregeld. Dat deden nieuwe lidstaten braaf. Maar
eenmaal binnen als lidstaat vergaten ze hun afspraken op dit vlak te vaak. Nu
zitten we met de problemen in Hongarije en Polen, maar laat u geen rad voor ogen
draaien. Overal probeert de overheid op een of andere manier invloed uit te
oefenen op wat er in de media verschijnt. Dit komt mede omdat daar ooit op
nationaal niveau mediawetten werden vastgesteld. Dat leek een mooie waarborg,
maar veranderde gaandeweg in het tegendeel. De overheid ging steeds meer bepalen
op welke wijze de mediavrijheid vorm zou moeten krijgen.

Daarom valt met recht de stelling te verdedigen dat de overheid af moet blijven
van een wettelijke omlijning inzake de inhoudelijke mediavrijheid. Dat moeten en
mogen we als grote verantwoordelijkheid bij de journalistiek laten. Echte
journalisten zijn vanwege hun deskundigheid ook de beste mensen om voorop te
gaan in het bestrijden van trollen en van nepnieuws. Dat kunnen zij beter dan
politici, bestuurders of namens hen een batterij ambtenaren.

En toen…..

Gunay Uslu is tegenwoordig in Nederland staatssecretaris van cultuur en media.
Zij volgde Arie Slob op, die vanwege de Nederlandse mediawet die vooral over de
audiovisuele media gaat, in de problemen kwam. Hij moest volgens die wet
Ongehoord Nederland wel toelaten tot het bestel. “Nu zitten we met de gebakken
peren”, zeggen kritische stemmen. Maar ook Uslu spreekt voor Nederland de taal
van de Europese Commissie.

Heel sympathiek dat zij vanuit de overheid de strijd aangaat met zaken als
nepnieuws en getrol vanuit Rusland. Nog sympathieker dat zij actief beleid voert
om geld vrij te maken zodat regionale en lokale media ook deel van leven
terugkrijgen. Zelfs vanuit journalistieke organisaties als de NVJ krijgt zij
daarvoor alle ruimte.

Het Nederlandse en het Europese mediabeleid vertonen zo steeds meer hetzelfde
gezicht. Allemaal met hele goede bedoelingen. Maar de kritische vraag valt te
stellen in hoeverre een journalist goede journalistiek kan bedrijven over een
gemeenteraad, als diezelfde gemeenteraad zijn nieuwsorganisatie financieel
overeind houdt. Het is bovendien oneigenlijke concurrentie ten opzichte van
nieuwsmedia en journalisten, die niet willen of kunnen terugvallen op zo’n potje
vol met belastingcenten. Hoe bewaren we de absolute onafhankelijkheid van de
pers?

Als we dit type denken toepassen op het huidige beleid van de Europese Commissie
dan is een waarschuwing wel op zijn plaats. De sympathieke bedoeling is om de
collega’s zoals deze in Hongarije ruimte terug te geven voor hun onafhankelijke
journalistieke werk. Die bedoeling bestaat ook zeker bij de Europese
instellingen. Maar er is geen waarborg meer, wanneer op een dag, die hopelijk
nooit aanbreekt, de Europese mediawet een andere richting op wordt gedrongen.
Die waarborgen moeten dus nu ingebouwd worden. Op die dag zijn we vergeten wat
de bedoeling was met de leer over mediavrijheid als grondrecht. De overheid kan
die mediavrijheid beter ongemoeid laten. Gelukkig blijkt uit reacties van onder
meer de Nederlandse Vereniging van Journalisten NVJ en van organisatie van
werkgevers Nederlandse Dagbladpers, dat deze gedachte althans in Nederland nog
niet dood is.

En wij? Wij modderen voort op eigen kracht en absoluut onafhankelijk in
dit modderige veld van de persvrijheid.