Vandaag werd bekend dat de Franse oud-president Valérie Giscard d’ Estaing
is overleden. Een man die een rol speelde in het Franse verzet tegen
nazi-Duitsland maar ook de leidende man was achter de Europese Grondwet, die
door de Nederlandse kiezer in de vuilnisbak werd gegooid. Collega Koos van
Houdt schreef een impressie over één van de grootste Franse staatslieden uit
de recente geschiedenis, die door het Nederlandstalige perskorps in Brussel
nooit echt goed begrepen werd. (pvs)

door Koos van Houdt

De grap deed het goed in de Nederlandse taal, de collega’s uit andere
taalgebieden in de perszaal van de Europese Raad van Brussel moesten even worden
bijgepraat. Het was december 2001. Plotseling was hij terug op het Europese
toneel: Valéry Giscard d’Estaing. Wijnboer uit de Franse Auvergne, maar ook
voormalig president van de Franse Republiek. De grap die rondging: “Heb je nog
een opa, stuur hem naar Europa”.

Die grap werd wel vaker gebruikt. Bijvoorbeeld als ‘thuis’ een uitgerangeerd
politicus zijn laatste jaren voor de partij mocht slijten in het Europees
Parlement. Het overkwam bijvoorbeeld de Portugese oud-president Mario Soares.
Het werd eerder in 1979 ook gezegd van de voormalige kroonprins Otto von
Habsburg, die als oude man tussen 1979 en 1999 in het Europees Parlement zat.

Maar dit keer was het serieus. Bloedserieus.

De gevreesde maar ook briljante Belgische premier Guy Verhofstadt kreeg zijn
collega’s zo ver een Europese conventie uit te schrijven. Een wat? Een grote
vergadering met een knipoog naar de Conventie waarin van Philadelphia uit 1787.
Daar werd indertijd de Amerikaanse Constitutie geschreven door afgevaardigden
van dertien staten. Het was de geboorte van de Verenigde Staten van Amerika.

Aan de Europese Conventie zijn de
jaartallen 2002-2003 verbonden. Daar zaten mensen uit alle lidstaten, alle tien
toen nog in de wachtkamer verblijvende kandidaat-lidstaten en Europese
instellingen. Guy Verhofstadt wilde een Europese Conventie. Het begin van de
Verenigde Staten van Europa. Maar dat begin moest democratisch, open en
transparant zijn. Zijn idee werd begrepen door de gisteren aan corona overleden
Valéry Giscard d’Estaing, toen 75 jaar! Hij werd voorzitter.

Over die Conventie valt een hoop
te vertellen. Alleen al omdat alles openbaar was. Veel journalisten hebben ook
zo hun herinneringen aan deze Conventie. In ieder geval stamde het idee niet
alleen af van Guy Verhofstadt. Ook de belangrijkste fractievoorzitters in het
Europees Parlement kwamen eerder met dat idee. Een jaar daarvoor, in december
2000, waren deze fractievoorzitters boos. Op de avond van de maandag dat het
Verdrag van Nice werd geschreven, zwoeren zij wraak. De zittende Franse
president Jacques Chirac had er in Nice weinig van gebakken. Een half etmaal
later was het idee van de Europese Conventie geboren.

Voor Giscard d’Estaing een
mogelijkheid een belangrijke tegenstander in de Franse politieke arena een loer
te draaien. De Conventie en ‘zijn’ voorzitterschap kwamen er. Nooit eerder waren
er zoveel mogelijkheden voor iedereen om mee te praten over de toekomst van de
Europese Unie. Niemand verwachtte echt resultaat. Maar dat kwam er wel. Er werd
een compleet voorstel voor een Europees grondwettelijk verdrag geschreven. Was
getekend: Valéry Giscard d’Estaing.

Van de huidige president Emmanuel
Macron wordt wel gezegd dat hij Frankrijk definitief tot een gewone Europese
lidstaat wil maken. Van hem komt de term ‘Europese soevereiniteit’. Maar Macron
had dat nooit kunnen zeggen zonder Giscard d’Estaing als politieke opa te
hebben. Want Giscard d’Estaing brak definitief met de bekrompen Franse idee van
het ‘Europa van de Vaderlanden’ van zijn voorganger Charles de Gaulle.

Voor Giscard d’Estaing een
mogelijkheid een belangrijke tegenstander in de Franse politieke arena een loer
te draaien. De Conventie en ‘zijn’ voorzitterschap kwamen er. Nooit eerder waren
er zoveel mogelijkheden voor iedereen om mee te praten over de toekomst van de
Europese Unie. Niemand verwachtte echt resultaat. Maar dat kwam er wel. Er werd
een compleet voorstel voor een Europees grondwettelijk verdrag geschreven. Was
getekend: Valéry Giscard d’Estaing.

Dat zogenaamde gaullisme is niet
dood. De politieke oppositie in de Europese Unie vindt er een fundament.
Nationale lidstaten zijn soeverein, de Europese Unie is niet meer dan elk ander
internationaal verband van samenwerkende zelfstandige staten. Giscard d’Estaing
veegde dat idee naar de prullenmand. De gedachte klopte niet met de inhoud van
het Verdrag van Rome uit 1957. Daar werd veel meer dan alleen een internationale
organisatie in de steigers gezet. Maar dood is die gedachte nog steeds niet.

Het was overigens geen verrassing dat de liberaal Verhofstadt zijn Franse
liberale partijgenoot eind 2001 uit de anonimiteit van zijn wijngaard haalde.
Giscard d’Estaing was immers ook lid geweest van het Europees Parlement. En hij
was president van Frankrijk geweest in een tijd dat de toenmalige Europese
Gemeenschappen nog niet zo heel veel voorstelden. Hij bouwde niet alleen aan een
netwerk van snelle treinen in Frankrijk. In zijn jaren als president van 1974
tot 1981 werden ook heel wat nieuwe gedachten over de Europese samenwerking op
tafel gelegd.

De eerste was die van de rechtstreekse verkiezing van het Europees Parlement. Dat
gebeurde voor het eerst in 1979 en was bedacht door de Nederlandse
sociaal-democraat Schelto Patijn in 1972. Die zat toen vanuit de Tweede Kamer in
dat Europees Parlement. Giscard was voor. Hij onderhandelde over die gedachte
met zijn Duitse evenknie, bondskanselier Helmut Schmidt. Zij stemden toe. De
andere lidstaten volgden.

De tweede gedachte was die van een Duits-Franse of Frans Duitse As, die bepalend
zou zijn voor de verdere ontwikkeling van de Europese Unie. Giscard en Schmidt
zaten regelmatig bij elkaar. De tijd was er rijp voor. Voor Charles de Gaulle
was dat in zijn jaren als president van Frankrijk nog een brug te ver.
Duitsland, daar moest je wel vrede mee sluiten. Maar Duitsland was de vijand in
de Tweede Wereldoorlog. De herinneringen waren nog vers. Te vers.

De derde gedachte was die van de ene Europese munt. De euro werd in wezen bedacht
door het duo Giscard en Schmidt. Er moest nog tien jaar water door de Rijn
stromen voor die euro via het Verdrag van Maastricht in 1991 een embryonale vorm
van leven ging vertonen. En nog eens tien jaar om te worden ingevoerd. Toen was
het 2001 en kwam Giscard als Europese opa terug.

Gisteren, 2 december 2020, stierf hij aan de gevolgen van corona.