Noot van de redactie: De mededeling van de Nederlandse minister van Financiën Hoekstra, houdende dat de Nederlandse regering te weinig empathie aan de dag heeft gelegd voor de zwaar getroffen landen Spanje en Italië is politiek gezien een manier van door het stof gaan. Nederland heeft zich politiek geïsoleerd en probeert daar nu verandering in te brengen. Het standpunt dat eurobonds of hulp via het Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM) niet de beste manieren zijn, is niet meer en niet minder dan een politiek voorschot nemen op een herziening van de ingezette toon en het huidige beleid.

door Koos van Houdt

Vandaag heeft de Europese Commissie geregeld dat aspergestekers en monteurs van beademingsapparaten en nog heel veel andere werknemers die in de ene lidstaat wonen en in de andere werken, op reis mogen.

Er mogen dan containers en hekken aan de ene kant van de grens tussen Vlaanderen en Nederland staan, maar de Belgen is zo indirect duidelijk gemaakt dat ze het vrije verkeer van personen op de Europese interne markt teveel hinderen.

De beperkingen vanwege het rondwarende coronavirus horen niet langs de grens van lidstaten te worden opgeworpen. Logisch ook: wat onverstandig is, is onverstandig in de hele Europese Unie.

Beperkende regels mogen per lidstaat verschillen omdat de zorg op nationaal (Nederland) of regionaal (Duitsland, België, Spanje) wordt geregeld. Maar het dicht gooien van de lidstaatgrenzen is geen goed idee, zegt de Europese Commissie nu tussen de regels door.

Wel konden de lidstaten bepaalde regio’s, zoals de provincie Noord-Brabant in Nederland, meer beperkingen opleggen omdat het virus daar harder toesloeg dan op andere plekken.

Nederland zit vandaag in de hoek waar de kritiek luidkeels te horen is. Men vindt ons land niet solidair binnen de Europese Unie. Ons land zou de problemen in Spanje en Italië niet serieus nemen. Maar wat te denken van België? De Europese regeringsleiders hebben vorige week donderdag niet helemaal niets gedaan. In dat opzicht is de kritiek op dit moment wel wat overtrokken.

Zo stemde Nederland wel voor een voorstel van de Europese Commissie om 37 miljard uit de lopende begroting voor 2020 een andere bestemming te geven. Dat geld is dus nu al beschikbaar om de ergste nood te lenigen. De Belgen onthielden zich van stemming.

Vanwege een beetje een lachwekkende reden. Maar voor de zuiderburen bloedserieus: door de herbestemming van dit geld dreigt Wallonië, meer geld te krijgen dan Vlaanderen. En dat is tegen het zere politieke been van de federale regering in Brussel. Ondertussen was het nog vroeg op de morgen, vorige week vrijdag. Terwijl de Europese kranten met grote koppen het einde van de Europese Unie voorspelden, twitterde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Commissie, een fotootje uit een eenvoudig vergaderzaaltje in Berlaymont, het bekende kantoorgebouw in de Europese wijk van Brussel.

Op die foto zien we zes mensen, alle lid van de Europese Commissie, zich verzamelen en de mouwen opstropen. De vijf leden van het crisisteam coronavirus en de voorzitter gaan aan de slag. Daar begonnen ze al in januari mee, ver voordat welke lidstaat ook zich zorgen begon te maken over het virus. De boodschap was duidelijk. De kranten staan misschien vol met doemscenario’s.

Maar wij doen waartoe we vlak voor het slapen gaan de avond ervoor, opdracht kregen van de Europese Raad. Binnen veertien dagen, op 7 april, komen er aanvullende voorstellen.

Zondagavond bleek uit een verhaal van Frans van Houten, algemeen directeur van Philips in de nieuwsshow ‘Op1’ dat hij ook heeft gesproken met Ursula von der Leyen. Van Houten heeft haar ingelicht over alles waarmee Philips bezig is om in de komende weken ziekenhuizen in de hele wereld van meer, veel meer beademingsapparaten te voorzien.

Hij heeft Von der Leyen uitgelegd, dat een Europese interne markt met open grenzen van vitaal belang is voor die opgave. Honderden toeleveranciers moeten snel en zonder bureaucratie hun spullen in de fabrieken van Philips kunnen krijgen. En de monteurs moeten na de productie snel en gemakkelijk toegang hebben tot de ziekenhuizen voor de plaatsing en het noodzakelijk onderhoud van al die apparaten.

Precies dit soort dingen zijn van groot belang voor het antwoord op de vraag of de Europese Unie spoedig in elkaar zal zakken. Het antwoord is ontkennend. Integendeel, in deze tijden van crisis is iedereen maar wat blij met het bestaan en het functioneren van de Europese Unie. Die Unie bloeit in tijden van crisis. Als er dan een regeringsleider uit Portugal zijn gal spuugt over een collega in Nederland, omdat er geen beslissing mogelijk was over het toestaan van ‘eurobonds’ (in deze tijd ook wel ‘coronabonds’ genoemd), dat hoort dat gewoon bij de spanningen van het politieke leven in deze bange dagen.

Dat wil niet zeggen dat Nederland gerust kan ademhalen. De Nederlandse premier Rutte zei vrijdag op zijn wekelijkse persconferentie in Den Haag dat de spanningen meer buiten dan in de vergadering onder woorden waren gebracht. Wie tussen de regels door luisterde, hoorde wel verontrusting. Maar dan niet zozeer voor de Europese Unie als geheel. Vooral de positie van Nederland binnen de Unie is in gevaar.

Dat heeft Rutte aan zichzelf te wijten. Zijn optreden van vijf weken geleden in een eerdere Europese Raad over de meerjarencijfers voor 2021 tot 2027 heeft veel kwaad bloed gezet. Het zuinige Nederland komt nu met verzoeken tot steun voor de siertelers en de vissers. Maar hoezo, als datzelfde land niet voldoende geld beschikbaar wil stellen voor de Europese begroting in de strijd tegen het virus? Die frustratie werd de Portugese premier Costa donderdagavond even te veel.

Maar als er in dit soort zaken beslissingen moeten worden genomen, dan is het Europese verdrag ook helder. De Commissie heeft het initiatief. De uitnodiging daartoe – eigenlijk overbodig – kwam donderdagavond. Ook dat blijkt duidelijk uit de slotverklaring van de Europese Raad.

Na de foto van vrijdagmorgen kwam zaterdag een eerste politieke verklaring van Ursula von der Leyen. Een verklaring waar je tussen de regels door moet lezen. Maar de Commissie legt een duidelijk verband tussen de onderhandelingen over de Europese begroting voor de jaren 2021 en 2027 en de maatregelen die nodig zijn de crisis te bestrijden.
Nu al heeft de Commissie uit de begroting voor 2020 een bedrag van 37 miljard vrij gespeeld om de eerste noden en zorgen uit de lidstaten te bestrijden.

Dat is voor die korte tijd heus genoeg voor de zuidelijke lidstaten. Maar daarna is er nog veel meer nodig. Dat kun je van de kapitaalmarkt proberen te halen via eurobonds, je kunt ook een steviger meerjarenbegroting vaststellen. In beide gevallen zit Nederland aan de verkeerde kant van de streep en raakt buiten adem.

Ondertussen gaf de Commissie, die daarover gaat, maandag ook groen licht voor Europese steun aan de boeren. Die Nederlandse siertelers en vissers moeten het uiteindelijk ook van Brussel hebben en niet van Den Haag. We kunnen deze weken een hoop leren over de manier waarop de Europese Unie werkt.