Er werd en wordt van alles bedacht om een nieuwe kredietcrisis tegen te gaan
en te zorgen dat banken niet omvallen zoals in 2008. Er werd gesproken,
gebazeld en besloten. De zogeheten Basel Akkoorden. Vanuit deze Zwitserse
stad wordt er toezicht gehouden op de afspraken die zijn gemaakt. Collega
Raymond Frenken dook in de wereld van de kredietwaardigheid van banken.

Door Raymond Frenken

Basel3, Basel4 en binnenkort ook Basel5? 

De Europese Commissie stelt voor om Europese banken nog meer tijd en nog meer
flexibiliteit te geven om te voldoen aan nieuwe, strengere eisen die in
internationaal verband zijn afgesproken. Brussel wil de nieuwe regels van het
zogenaamde Basel3 pakket twee jaar later in te voeren, in 2025, en dan gefaseerd
tot aan 2030. Op deze manier wil de Commissie mogelijke economische effecten van
de regels zoveel mogelijk verzachten en tegelijk toch voldoen aan wereldwijde
afspraken voor financiële stabiliteit.

Met haar voorstel stuurt de Commissie aan op een conflict met internationale bank
toezichthouders in Basel en met de Verenigde Staten. Ministers van financiën en
centrale bankiers van G20 landen hebben in 2017 besloten tot strengere
kapitaaleisen voor banken wereldwijd. BIS directeur Agustin Carstens zei eerder
deze week nog dat verder uitstel niet langer gewenst is. De VS zijn intussen
klaar voor invoering in 2023.

“Onze tijdlijn toont realisme,” zei eurocommissaris Mairaed McGuinness. Haar
collega Valdis Dombrovskis sprak van “een gebalanceerde aanpak”.

De Basel3 discussie is cruciaal voor de wereldwijde financiële stabiliteit. Het
pakket wordt gezien als het sluitstuk van de vele megapakketten aan
internationale bankregels die zijn ingevoerd in reactie op de kredietcrisis van
2007-08. Toen moesten een groot aantal Europese banken gered moesten worden op
kosten van de belastingbetalers. De EU heeft het toezicht op de banken
verscherpt; dat is nu in handen van de ECB in Frankfurt. De kapitaaleisen hebben
vorm gekregen in de Capital Requirements Directive waar al vijf verschillende
versies van bestaan. De Commissie heeft nu voorgesteld om Basel3 onder te
brengen in CRD6. 

Het voorstel is ook van belang voor Europese bedrijven die geld lenen en voor
mensen met een hypotheek. Het Basel3 pakket stelt strengere eisen aan de manier
waarop banken hun kredietrisico’s berekenen. Banken mogen bijvoorbeeld hun eigen
interne modellen niet langer gebruiken – Basel3 ontneemt hen dus ook een stukje
autonomie. Banken zeggen dat ze hierdoor gedwongen worden een hogere
rente-opslag te berekenen – en de leningen en hypotheken dus duurder moeten
maken. In de Nederlandse praktijk gebeurt dit al, zoals bijvoorbeeld bij MKB-ers
die ruim 10% rente betalen op hun banklening terwijl de officiële rente negatief
is. De nieuwe regels willen de risicokosten ook transparanter maken.

Nederlandse banken hebben zich al voorbereid op de nieuwe regels. Slechts tien
Europese systeembanken moeten nieuw geld gaan zoeken. Volgens berekeningen van
de Europese bankenautoriteit EBA komen deze tien banken samen zo’n 27 miljard
euro tekort zodra de nieuwe regels toegepast worden. Eerdere stresstesten van de
EBA hebben laten zien dat  vooral gaat om de grote banken in Duitsland –
Deutsche Bank en Commerzbank – en Frankrijk – Societe Generale en BNP Paribas –
en enkele kleinere banken in Italië en Spanje. 

De EBA ging vorig jaar nog uit van een extra kapitaalbehoefte ter grootte van 52
miljard euro. Daarmee lijkt die 27 miljard euro relatief laag, iets dat de
Europese bankensector zonder al te veel moeite kan absorberen. Lobbyisten hebben
enkele jaren geleden de Commissie de stuipen op het lijf gejaagd door te spreken
over een mogelijk impact van maar liefst 900 miljard euro. Een recentere studie
van Copenhagen Economics, uitgevoerd in opdracht van de bankensector, rept over
300 a 400 miljard euro.

Toen de ECB vorig jaar – tijdens de Coronacrisis – de banken een verbod oplegde
om dividenden uit te betalen bleek dat deze maatregel direct zo’n 30 miljard
euro aan liquiditeit opleverde, ruwweg net zoveel als het bedrag dat de tien
grote systeembanken nu tekort hebben. Een jaar geen dividenden te betalen kan in
theorie ook deel van oplossing zijn. 

In de praktijk zal dat gebeuren door extra kapitaal ophalen op de financiële
markten door bijvoorbeeld nieuwe aandelen uit te geven. Hiermee kunnen de banken
dan hun financiële positie versterken. Maar helemaal pijnloos is dat niet,
aangezien daardoor de winst per aandeel verwatert. Banken doen dat liever niet
omdat ze hierdoor minder aantrekkelijk worden voor beleggers. Daarmee komt het
hart van het Basel3 debat in zicht. Angst voor beleggers – met een wereldwijd
perspectief – dwingt Europese bankiers tot een keuze. 

“De Europese Unie is gegijzeld door de too-big-to-fail banken,” zegt
Christophe Nijdam, directeur-generaal van de Franse vereniging van
institutionele beleggers Af2i, sprekend op persoonlijke titel. “Het algemeen
belang – financiële stabiliteit – lijkt ondergeschikt te zijn aan de individuele
belangen van de systeembanken.”

De afgelopen jaren hebben banken het Basel3 plan regelmatig geframed als een
nieuw, extra pakket maatregelen dat volgens hun eigenlijk ‘Basel4’ had moeten
heten. Het plan werd vergeleken met een marathon die na de start niet 42
kilometer lang was maar 60. Door te spreken over ‘Basel4’ hebben Europese banken
de discussie op scherp gezet.

De extra tijd en flexibiliteit die de Europese Commissie voorstelt valt
desondanks niet goed bij de banken. Duitse bankenvereniging BDB noemt het
voorstel een stap in de goed richting die niet ver genoeg gaat. ”Wij als banken
kunnen hier niet tevreden mee zijn,” zegt BDB chef Christian Ossig. In Parijs
wordt de EU herinnerd aan een eerdere belofte dat Basel3 niet zou leiden tot een
“significante” toename van de kapitaaleisen.

Andere critici vrezen dat het voorstel van de Commissie de deur opent voor
verdere verwatering van de nieuwe regels. De Europese Commissie en de leden van
het Europees Parlement mogen zich nu voorbereiden op alternatieve voorstellen,
talloze amendementen en een verdere discussie over de invoering. Nijdam
benadrukt daarbij de steun die de banken hebben ontvangen tijdens de
Coronacrisis.

“We moeten niet vergeten dat de banken de Coronacrisis goed zijn doorgekomen
dankzij de steun van de ECB – met 1850 miljard euro aan liquiditeit via het PEPP
programma – en dankzij staatsleningen, zoals die 140 miljard euro van het Franse
ministerie van financiën. Zonder deze steun zouden ze al snel uit de bocht zijn
gevlogen,” aldus Nijdam.

“Ik ben nog altijd verbijsterd als ik de lobby-pitch zie die zegt hoe
ondersteunend en goed de banken zijn geweest tijdens de Coronacrisis.”

Intussen begint Brussel banken ook aan te spreken op het belang van duurzame
financiering en de transitie naar een klimaatbestendige economie. Tegelijk met
het Basel3 voorstel presenteerde de Commissie deze week haar plan om banken te
dwingen om beter om te gaan met duurzaamheidsrisico’s en deze ook onderdeel te
maken van hun risicomanagement. Is een lening aan een olieproducent of een
kolenhandelaar nog wel toekomstbestendig?  

Net als bij de ECB in Frankfurt krijgt ook Basel steeds meer aandacht voor
klimaatrisico’s. Als centrale bankiers en ministers van financiën de rest van
wereld ook hiervoor warm worden dan laat een nieuwe discussie over ‘Basel5’ niet
lang meer op zich wachten.