door Koos van Houdt

Je probeert het je voor te stellen. Je bent helemaal boos op mij. Want ik schrijf
van die rare artikelen op Facts Found. Je zoekt naar mogelijkheden om mij te
straffen. Op een dag besluit je op de één of andere manier stiekem gif in mijn
onderbroek te stoppen.

Eerlijk gezegd, ik zou schrijven tot ik erbij neerviel. Dat laatste, dat
neervallen, is niet ondenkbaar, wanneer ik dat gif in mijn onderbroek zou
krijgen. Zou mijn aanvaller daar niet flink straf voor moeten krijgen? Jullie
begrijpen waar ik op doel. Mag Rusland c.q. Poetin, die ras-Poetin, ongestraft
weg komen na de moord op voormalig vice-president Boris Nemtsov op 27 februari
2015 daar bij de muur van het Kremlin? Mag Poetin tot 2036 in alle vermeende
corrupte luxe in het Kremlin en in dat marmeren kasteel nabij Sotsji blijven, nu
hij alle mogelijke mensenrechten schendt tegenover zijn politieke rivaal Alexei
Navalny?

Menselijke gevoelens en verstandige politiek strijden hier met elkaar om de
voorrang. Dat bleek maandag wel. Toen waren de 27 ministers van buitenlandse
zaken van de Europese Unie bijeen. Ze spraken over de verhoudingen tussen twee
buren. De Europese Unie en Rusland hebben een lange gemeenschappelijke grens. Je
zou zelfs zeggen dat er een lotsverbondenheid bestaat tussen beide regionale
grootmachten op het Europese continent. Met elkaar willen ze niet. Zonder elkaar
deugen ze niet.

Op voorstel van hun Europese voorzitter Josep Borrell ontwikkelden ze maandag met
elkaar een theorie. Pas op, als je in deze situatie een theorie ontwikkelt, dan
heb je wat te verbergen. Maar ze zeiden tegen elkaar: “We hanteren drie
werkwoorden. We slaan terug als Rusland mensenrechten en politieke vrijheden
schendt, zoals in het geval van Alexei Navalny. We bestrijden Rusland als het
ons aanvalt via trollen en andere vormen van digitale misinformatie. En we
werken samen als dat in het wederzijdse belang is.”

Voor jullie rest dan de vraag of dat wel samen gaat.

De Nederlandse minister Blok (buitenlandse zaken) verscheen in het NOS-journaal
om ons wat uit te leggen. Nee, hij zweeg over de theorie van deze drie
werkwoorden. Te ingewikkeld voor normale mensen. Hij probeerde ons wel duidelijk
te maken dat de Russische ambtenaren die rechtstreeks te maken hebben met het
naar het leven staan van Alexei Navalny, met sancties te maken krijgen. Kunnen
ze niet meer bij hun geld op westerse banken. Kunnen ze niet meer naar hun
weelderige zomerverblijven aan de Rivièra of een Spaanse Costa. Dat zal hen
leren, zei Blok.

Nou mensen, daar is ook een andere theorie over. Een bekende grap in Moskou, zegt
men, is dat twee Russische ambtenaren aan elkaar vragen of ze ook al op de
Europese dodenlijst staan. Het is hen een eer en een genoegen. Want in Rusland
ben je dan een held. Wij zeggen dan sinds de belegering van Den Briel in 1572:
het is een Geuzennaam.

Het leidt tot allerlei vragen? Zijn sancties in het geval van Rusland wel zo
slim? Ook al praten Europese ambtenaren in Brussel graag over ‘smart sanctions’.
De handboekjes inzake geopolitiek leren het ons al heel lang. Verwacht er niets
van. Zo onder het motto: schelden, schelden doet niet zeer; schoppen, schoppen,
kom maar hier? Zo leerden we dat vroeger in de kring van de vriendjes op school.

Ook inlichtingenexperts waarschuwen. Niet doen, zeggen ze. Het werkt
contraproductief. Ook veel anderen in onze Europese contreien zien er niets in.
Maar ze zeggen soms ook: we moeten wel. Om morele redenen. De Europeanen
verwachten het van ons. Want zo kan het niet. Dus komen er sancties. Niet zulke
hele strenge, trouwens. Maar toch misschien contra-productief. Hoewel ook in
Moskou het verbreken van de relaties met de Europese Unie, gemakkelijker gezegd
is dan gedaan. Zelfs met het kleine Nederland en na al die incidenten, waaronder
de rechtszaak inzake de MH17, bestaan de diplomatieke verbindingen nog steeds.

Helpt het Navalny? Je kunt zeggen van hem wat je wilt. Het is een slimme jongen.
Hij krijgt veel steun uit onze contreien. Hij kon zo in het beroemdste
ziekenhuis van Berlijn herstellen van het gif in zijn onderbroek. Maar oppositie
en Rusland? Dat gaat niet met elkaar. Navalny zal heus geen succes boeken,
denken wij op de redactie, wanneer er sancties tegen Rusland komen. Hoe
onrechtvaardig hij ook wordt behandeld. Moeten die sancties dan toch worden
ingesteld. Om morele redenen?

Wij twijfelen onderling. Poetin moet ook niet wegkomen met de gedachte dat hij
overal mee kan weg komen. Maar kan het? Lukt het om van Rusland ooit een soort
van politieke eenheid te maken, waarin democratische spelregels het laatste
woord krijgen? Helpen we mensen als Navalny ermee, door die gedachte levend te
houden. Of zijn de gigantische tegenstellingen te groot. Mede vanwege de onrust
en de haat die broeit in deelgebieden als Tsjetsjenië en allerlei andere staten
in de Kaukasus die nu in naam zelfstandig zijn?

Kortom, we willen Rusland wel begrijpen. Maar we begrijpen Rusland niet. Rusland
begrijpt zichzelf misschien wel niet. Onbeantwoorde vraag: is Poetin heer en
meester in Rusland? Of is hij een strooien pop, die met allerlei touwtjes is
vast gebonden aan ondergrondse krachten in bij voorbeeld de veiligheidsdienst
FSB. We weten het niet precies. Maar Rusland is in ieder geval niet een land dat
we onbevangen als gelijk aan ons kunnen beschouwen.

Het leek even zo mooi, dertig jaar geleden. Nog steeds is Michail Gorbatsjov de
held in het westen. Daarom ook is hij nooit een held geworden in Rusland. Maar
toch, dachten we in de Europese Unie, hoopten we althans dat hij Rusland in
westers vaarwater hielp. Het IJzeren Gordijn werd doorgeknipt bij Sopron
(West-Hongarije), de Muur viel in Berlijn. Nu is de Europese Unie doodgewoon een
buurstaat van Rusland.

Twintig jaar geleden leek het heel wat. Rusland zat aan tafel als de NAVO bijeen
was. Rusland werd lid van de Raad van Europa. Daar zitten toch allemaal landen
in, die het zeer serieus willen nemen met onze mensenrechten, met onze vrijheid,
met onze liberale democratie? Ja, dat was. Contacten tussen leden van het
Europees Parlement en tussen de Russische Doema waren veelvuldig. “Ze willen zo
graag van ons leren”, zei een niet-naïeve en inmiddels overleden lid van het
Europees Parlement tegen mij, wanneer hij weer eens in Moskou op bezoek was
geweest.

Voorbije tijden? Ja en nee. Ja, als we het hebben over deze korte periode van
schijnbaar naar elkaar toegroeien van Russen en Europeanen. De vraag daarbij was
zelfs of we Rusland ooit wel zouden kunnen weigeren als lid van de Europese
Unie. Als ze erom zouden vragen. Welnu, nu zijn we blij dat ze het niet vragen.

En toch: Het echte antwoord is ‘nee’. Die tijden zijn niet voorbij. Want
Nederland kan de eigen energieproblemen niet zelf oplossen. Gas uit de bodem in
Groningen is een vloek geworden. Zelfs de oude problemen blijken niet goed
oplosbaar. Het is zelfs Mark Rutte een doorn in het oog. Terwijl Wim Kok, toen
hij nog in leven was, op het hoofdkwartier van de Gasunie in Groningen nog menig
onderhandeling heeft gepleegd met het Russische staatsolie- en gasbedrijf
Gazprom. Op weg naar de Europese ‘gasrotonde’ met zwaartepunt in de provincie
Groningen.

En de Duitsers. Die hebben zoveel belang bij aardgas en olie dat Nord Stream 2
sinds eergisteren als thema van “Europese soevereiniteit” wordt verdedigd in
Berlijn. Het zou een mooie gedachte kunnen zijn geweest. Maar dan hadden de
Duitsers eerder Polen en de Baltische Staten niet moeten passeren, maar in het
Europese bondgenootschap moeten betrekken. Nu zit ook Duitsland mogelijk op de
blaren.

De hoofdlijn: De Europese Unie en Rusland kennen een wederzijdse vorm van
afhankelijkheid, die ze door alle stormen heen in stand willen laten. Zelfs als
die storm Nemtsov of Navalny heet. Zelfs als minister van buitenlandse zaken
Lavrov zijn Europese collega Borrell niet als een hoge gast, maar als een
loopjongetje beledigt en weer naar Brussel stuurt. En die wederzijdse
afhankelijkheid heet ‘olie’ en die heet ‘gas’.

De Europese Unie wil daar wel vanaf. Maar om der wille van de smeer, likt de kat
de kandeleer. Liever olie en gas goedkoop uit Rusland halen dan veel duurder uit
de Verenigde Staten. De trans-Atlantische relaties ten spijt. Ja, natuurlijk.
Klimaatpaus Frans Timmermans mag hard aan de weg timmeren met de
‘energietransitie’. Maar voorlopig zullen we nog tientallen jaren onder deze
Russische plak zitten.

Lachen de Russen in hun vuistje? Nog wel. Maar wanneer 46% van je eigen begroting
draait op de verkoop van olie en gas aan de Europese Unie, dan heb je op termijn
toch een probleem. Aan de kant van de Europese Unie druipt het van het eigen
belang. Vandaar die niets zeggende sancties tegen de vijanden van Navalny. Maar
als we geen gas en olie meer kopen bij Poetin, zal Rusland in chaos vervallen.
Dat is dan letterlijk de dood in de pot. Op termijn krijgt Poetin zelf in
figuurlijke zin dan alsnog gif in zijn onderbroek. Eerlijk: dat is niet in het
belang van buurstaat Europese Unie!