30 Jaar na val IJzeren Gordijn: opeens kon je vrij naar Oostenrijk

Op 27 juni 1989 ging de ijzerschaar in het prikkeldraad

door Koos van Houdt

NOstalgie? Heimwee naar de Duitse Democratische Republiek? Vast wel. Je was niet
vrij, maar er werd voor je gezorgd. Het was geen vetpot, maar je hoefde ook geen
honger te lijden. Maar moest het blijven, zoals het was? Op 27 juni 1989 waren
het niet de ‘Wessies’ of de Oostenrijkers die naar het oosten trokken.

.

Nee, het waren de Hongaren, de Tsjechen en de Ossies uit de DDR, die nieuwe
vrijheid roken. Massaal stroomden ze langs de Neusiedler See op de grens van
Oostenrijk en Hongarije. De kunstmatige deling van het Europese continent door
IJzeren Gordijn en Berlijnse Muur beleefde die dag het begin van het einde.

.
Wie al wat ouder is, herinnert zich de beelden nog wel. Maar wellicht
meer die van 8 november 1989 in Berlijn, dan in de maanden ervoor bij de
Neusiedler See. Wie je ook was en waar je ook woonde, er ging opeens een nieuwe
wereld open. De in Oostenrijk beminde minister van buitenlandse zaken Alois
Mock, (hij overleed op 1 juni 2017 na een langdurig ziekbed) had een afspraak
met zijn collega Gyula Horn uit Hongarije.

.
Ze namen een ijzerschaar mee naar de bossen rond de Neusiedler See. Daar
besloten ze de grens tussen beide landen open te knippen. Historisch? In dit
geval zeer zeker. Ook de vele tegenstanders van het eeuwenlang regerende
keizerrijk van de Habsburgers, vonden het prima dat de beide delen van het
voormalige koninkrijk Oostenrijk-Hongarije geografisch weer bereikbaar waren.

.

Ik zelf was opgegroeid met de gedachte dat Oostenrijk ergens ver weg in een
uithoek van West-Europa lag. Ik hoefde er niet aan te denken om ooit Boedapest
nog eens te bezoeken. Toen, opeens, lag er een nieuwe autosnelweg. Als je ’s
morgens wakker werd in Boedapest kon je in luttele uren naar Wenen rijden. Je
kon op dezelfde dag nog een mooie stad bezoeken. En als je wilde, kon je ’s
avonds ook nog weer terug. Een afstand als tussen Groningen en Nijmegen. Er
liggen maar 240 kilometer tussen beide steden…… En wil je van Wenen naar
Bratislava? Een afstand als van Zwolle tot Amersfoort.

.
Maar voor je, komend vanuit het westen, via de belangrijkste snelweg A1
door Oostenrijk Wenen bereikt, kom je langs het stadje Melk. Je ziet er weinig
van, maar de meer dan fraaie Abdij van Melk, hoog op een heuvel in het
Wienerwald, kan niemand ontgaan. Daar in Melk is de Stichting ter nagedachtenis
van Alois Mock gevestigd. Daar zijn in deze weken veel herdenkingen over wat
dertig jaar geleden gebeurde bij het IJzeren Gordijn.

.
Het maakt niet uit wat je van de Europese Unie vindt. Maar in 1989, toen
het IJzeren Gordijn werd opengeknipt en de Berlijnse Muur viel, leefde iedere
Europeaan opeens in een nieuwe wereld. Dat voelde je al ver weg in België of
Nederland, veilige landjes aan de kust van de Noordzee, maar met legers die zich
oostelijk op de Noordduitse Laagvlakte samen met Duitsers, Amerikanen en veel
andere legers verdedigde tegen de Russen. “Liever een kruisraket in de tuin, dan
een Rus in de keuken”, dat werk. Maar in 1989 aan het eind van een periode,
waarin ook in Nederland het kernwapen in de ban werd gedaan, was ook dat
allemaal niet meer nodig.

.
Een apart verhaal in dit verband is te schrijven over het grensstadje
Sopron. Tot het eind van de Eerste Wereldoorlog hoofdstad van het Oostenrijkse
Burgenland, daarna – na een referendum – Hongaars. Dat verhaal komt op 19
augustus wel. Daar bij Sopron wordt de verdwijning van het IJzeren Gordijn
gevierd met een gedenkteken en een ereveld. Een beetje verscholen van de
doorgaande routes. Daar werd op 19 augustus feest gevierd op de bekende
Pan-Europese Picknick.