door Peter-Vincent Schuld

Je kunt vanuit de Moldavische hoofdstad Chisinau de trein nemen naar de
Oekraïense kust- en havenplaats Odessa. Je komt vervolgens door het niet erkende
land Transnistrië. De trein rijdt rustig voort zonder grenscontroles, de
eerstvolgende grenscontrole is bij het passeren van de Oekraïense grens. Welkom
in een regio waar zich eeuwenlang bloedige conflicten hebben voorgedaan en waar
de mens stevig heeft geleden onder wapengekletter. Welkom in Oekraïne.

Het land dat weer opnieuw zelfstandig werd na de val van de Sovjet-Unie. Een land
dat keer op keer politiek bekneld raakt. We bekijken Oekraïne vanuit de
havenstad Odessa, gelegen aan de Zwarte Zee, gedurende de Sovjettijd thuisbasis
van de gevreesde Zwarte Zee vloot. De meerderheid van de bevolking spreekt er
Russisch maar het is een smeltkroes van culturen en er zouden wel 100 James
Bond-films opgenomen kunnen worden.

Naast Wenen en nog wat steden is Odessa altijd “the place to be” geweest voor
spionnen en andere medewerkers van inlichtingen- en veiligheidsdiensten, tot op
de dag van vandaag. 

In de 19e eeuw werd Odessa het Marseille van de Zwarte Zee genoemd. Steenrijke
Griekse reders vonden er hun oase zoals thans de oligarchen er hun chique
appartementen bezitten.

Maar in  dit deel van Europa is niet alles wat je denkt te zien wat het het
daadwerkelijk is. Je zult je verstand moeten gebruiken, je kennis moeten
aanwenden en je rust moeten bewaren om alles te begrijpen. Is dat een ieder
gegeven? Nee.

De Potemkin Trappen die de weg banen tussen de stad Odessa en de haven van Odessa
vormen een optische illusie. De trappen zijn 142 meter lang en worden steeds
smaller van 21,7 naar 2,5 meter, waarbij van onderen de plateaus niet zichtbaar
zijn en van bovenaf de treden niet zichtbaar zijn. Het is symbolisch voor de
politieke realiteit in de regio ten oosten van de Europese Unie. Oorspronkelijk
is dit trappenstelsel vernoemd naar Franse Hertog  Emmanuel Richelieu, die vanaf
1805 tot 1814 gouverneur van Odessa was onder de Tsaar van Rusland.  Maar alles
lijkt een optische illusie op het moment. Russische troepen groeperen zich langs
de Russische kant, in antwoord daarop groeperen Oekraïense troepen langs
Oekraïense kant  De militaire slagkracht van Rusland is groter, Oekraïne zal het
moeten hebben van buitenlandse wapenleveranties bij een gewapend treffen, of
zelfs van militaire bijstand vanuit NAVO-landen. Maar moeten we dit wel willen?
Moeten we ons wel mengen in dit conflict waarvan de motieven niet klip en klaar
uitgelegd moeten worden en de militaire machts-symboliek misschien nog wel
belangrijker is dan wat dan ook in de realiteit van vandaag die morgen zo weer
anders kan zijn? Gaan we ons mengen in een eeuwige broedertwist?

In 2015 publiceerde de zeer recent overleden Nederlandse oud-NAVO ambassadeur
Herman Schaper (en Eerste Kamerlid voor D66)  in de Internationale Spectator
uitgegeven door het Instituut Clingendael (internationale betrekkingen en
strategische studies) een artikel onder de titel “Onrust in het oosten van
Europa:  Oekraïne, Rusland en het Westen”. Schaper valt met de deur in huis, let
wel, het artikel stamt reeds uit 2015, en haalde een quote aan van de Russische
president Poetin:

“Als Oekraïne lid wil worden van de EU, en de EU zou Oekraïne als lid
aannemen, dan zou Rusland, denk ik, dit verwelkomen want wij hebben een
bijzondere verhouding met Oekraïne.” Aldus de Russische president Poetin
10 jaar geleden. (thans 15 jaar geleden -red)  Tien jaar  (thans 16 jaar
later – red) later leidt de ondertekening door Oekraïne van een
Associatieakkoord met de EU – een veel minder vergaande stap dan
lidmaatschap – tot de ernstigste crisis in de verhouding van Rusland met
het Westen sinds het einde van de Koude Oorlog”.

In 2005 had Poetin nog en gematigd positieve houding ten opzichte van het
Westen. Thans is het anders geworden. Poetin wordt verweten dat hij verdeeldheid
zaait binnen de cohesie van de leden van de Europese Unie en de leden van de
NAVO (deels overlappend). Herman Schaper refereerde vervolgens aan een onderzoek
waarin van het Russische Levada instituut waarin wordt gesteld dat de
vriendelijkheid naar het westen toe heeft plaats gemaakt voor een meer cynische
en bij tijd en wijlen vijandige houding van de Russische burger snaar het
Westen. Maar is dat bij ons in Europa in omgekeerde richting ook niet het geval?
Herman Schaper maakt in zijn  stuk gewag van het gegeven dat de Europese
Commissie in 2015 ook probeerde te voorkomen dat Rusland een te dominante rol
zou krijgen bij de afhankelijkheid van de EU van Russisch gas. De terechte vraag
anno 2021 is dan ook of de huidige Europese Commissie met haar Green Deal niet
alleen klimaatdoelen nastreeft maar ook de afhankelijkheid van Russisch gas
probeert tegen te gaan, maar het verkoopt als vergroening? Als dat het doel was,
is de Europese Commissie daar zeker niet in geslaagd en misschien ook maar goed.

Door de loop van de geschiedenis is er tegen de historische verwantschap
in Oekraïne en in Rusland een nationalistisch denken ontstaan dat werd
aangevuurd. (ook aangehaald door wijlen Herman Schaper) In ruil voor de
ontmanteling van kernwapens zou Rusland de soevereiniteit en territoriale
integriteit van Oekraïne erkennen. Oekraïne was twee jaar daarvoor met een
overduidelijk “ja” van de Oekraïense bevolking onafhankelijk geworden op
initiatief van de drie gezamenlijke presidenten van de Russische Federatie
(Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne), waarbij de historische banden met elkaar
benadrukt bleven. Wit-Rusland, weliswaar onder despoot Loekasjenko, bleef de
band met Rusland onderhouden, Oekraïne richtte zich meer en meer naar het
westen.

Schaper maakte gewag van de kritiek van Moskou op de aansporing tot
democratische ontwaking zoals deze door de voormalige Amerikaanse minister van
Buitenlandse Zaken Hillary Clinton werd voorgestaan en weerklank vond in de
Arabische wereld wat leidde tot de Arabische Lente. Destijds stelde ik al
overduidelijk dat Hillary Clinton nooit en te nimmer rekening houdt met tribale,
etnische en religieuze tegenstellingen en dus levensgevaarlijk bezig was. Men
neme de oorlog in Syrië en de chaos in Libië. Poetin wou perse niet dat dit
soort grappen ook in zijn land en in zijn achtertuin zich gingen voordoen. Gelet
op de smeltkroes in dit gedeelte van Europa heb je zo de vlam in de pan en kun
je lijkzakken per duizenden tegelijk gaan inkopen. Poetin heeft daarom ook
gelijk dat hij stabiliteit prefereert boven een democratie naar Westers model.
De kosten van het beheersen, neerslaan van tribale, etnische en religieuze
weerstanden en het nadien weer opbouwen van, en cohesie brengen in een
samenleving, waarin alles weer terug wordt gebracht in de oude staat kost nu
eenmaal meer tijd en geld dan het zo houden. Dan hebben we het niet over het
nodeloos verlies aan mensenlevens die ermee gepaard zouden gaan. Maar Hillary
Clinton was en is een blinde universalist die maar wat uitkraamt zonder echt na
te denken.

Door elkaars politieke realiteiten te accepteren en geen destabiliserende
gevoelens aan te jagen breng je een soort van Zijderoute tot stand waarbij de
handelsbelangen primeren.  De daarmee gepaard gaande verluchting en verlichting
voor de burgers, en met betrekking tot Rusland, een gebrek aan een hoger
religieus doel  leidt economische assimilatie uiteindelijk tot het neerhalen van
nog bestaande barrières. Maar dat was een te moeilijke opgave voor politiek
dogmaticus annex politiek en intellectueel lichtgewicht Hillary (Hilarious)
Clinton. Clinton benadrukte tegenstellingen in tegenstelling tot wat de
Russische tsaren deden, namelijk het raam naar het Westen openzetten. Je ziet
die actieve weidse blik ook terug in de geschiedenis van de Tsaren en de
culturele invulling daarvan. We gaan terug naar Odessa.

In de stad zie je ook duidelijk de Franse en Italiaanse architectonische
invloeden.Bij de bouw van de huidige stad die aanving in 1794 moest Odessa een
oog, een raam en een poort naar westelijk Europa zijn. Tsaar Peter de Grote was
in Nederland al kennis en vernuft komen halen. Inzake Odessa werden architecten,
kunstenaars en andere creatieven aangetrokken om de stad een gezicht te geven.

De Russische tsaren hebben altijd een die blik op het westen gehouden. Een hele
plus een kwart eeuw later namen de Bolsjewieken (communisten) de macht over. De
Romanovs werden vermoord. Stalin werd de heerser en de Sovjet Unie ging op slot.

Oekraïne mocht even na de val van het Tsarenrijk van de onafhankelijkheid proeven
maar werd opgeslokt door de USSR. In Den Haag herinnert alleen nog een plaquette
met daarop de mededeling dat in het bewuste pand aan de Kneuterdijk ooit de
diplomatieke missie van Oekraïne gevestigd was.

Nazi-Duitsland werd ook de vernietigende agressor ten oosten van Polen richting
met de Sovjet Unie met meer dan 20 miljoen doden aan de kant van de Sovjets. Een
wonde die nog steeds niet genezen is. Na de val van het communisme werd alles
deels anders. Oekraïne hernam haar onafhankelijkheid. Maar er bleef altijd
wrevel tussen Moskou en Kiev. Een broedertwist?

Vooraleer we verder gaan moeten we toch even nog verder de geschiedenis induiken
en tot de vaststelling komen dat Oekraïne en Rusland eigenlijk broers van elkaar
zijn in de familie van Slavische landen en volkeren. Sterker zelfs, in de 10e en
11e eeuw was Oekraïne de machtigste staat binnen Europa. Het droeg alleen een
andere naam namelijk  Kyivan Rus ook wel bekend als Kievan Rus. Maar u zult
misschien zeggen ¨stop, ik begrijp het even niet.” “Oekraïne had ooit een naam
met “Rus” erin verwerkt, en ze staan nu tegenover de Russen, mis ik iets?” Ja
dat doet u wellicht inderdaad. Herinner u de aanduiding van het gebied van
hierboven, luidend “Het land van Roes”  (in het Latijn Ruthenia) met in
Oekraïne,  Griekse, Perzische en Armeense sporen in het DNA uit de lange
voorgaande geschiedenis. Het land van Roes omvatte noordelijk Rusland, Oekraïne,
Wit-Rusland en oostelijk Polen en kreeg de naam Rusia.

De Mongolen vielen binnen, er waren interne twisten (wat is nieuw?) en
raakte verzwakt. Dit leidde rond 1400 na chr. tot de inlijving bij het
Groothertogdom Litouwen en zodoende ingebed in het Pools-Litouwse gemenebest.
Weer een eeuw plus een kwart later waren de Ottomaanse Turken die Oekraïense
stad Odessa innamen er een Turkse kolonie van maakten. De Ottomanen werden er
tijdens een van de Ottomaans-Russische oorlogen in 1792 door de Russen en de
Kozakken er weer uitgeschopt.

Ik zei u al, het gebied gaat al eeuwen gebukt onder veroveringen en oorlogen.  Er
moet alles aan gelegen zijn om de regio en haar inwoners te vrijwaren van
geweld. Maar daarvoor zijn twee partijen nodig. Alleen de vinger uitsteken naar
Rusland zou niet eerlijk zijn. Oekraïne is in de afgelopen decennia ook wat
opportunistisch geweest door te denken dat het zomaar ingebed kon worden in het
deel van Europa waar u en ik woonachtig zijn. Cultureel zou het niet een heel
groot probleem zijn. Litouwen en Polen maken ook deel uit van “ons” Europa.

Echter ook het Rusland van vandaag wil een rol spelen op het wereldtoneel als
zelfstandige speler en als leidende staat binnen de Euraziatische Economische
Unie. Rusland ziet broer Oekraïne het liefst tot deze unie toetreden. Oekraïne
zocht toenadering tot de NAVO en dacht zelfs aan een lidmaatschap, maar dat zou
nooit door Moskou geaccepteerd worden. Een versmelting van de politieke systemen
van de Europese Unie en die van de Euraziatische Economische Unie is op dit
moment totaal niet aan de orde. Immers de politieke systemen en de democratische
staatsvormen zijn te verschillend. Het politieke systeem wat we binnen de EU
hebben zou direct tot hopeloos bloedvergieten leiden binnen landen als Rusland
en Kazachstan.

Hoe vervelend sommigen het ook vinden om te horen. Alles wat we hierboven noemen
geeft aan dat de geschiedenis leert dat de natiestaat niet bestaat en louter een
pragmatisch-strategische duiding is om bestuurlijke grenzen en invloedssferen
aan te geven, die geen enkele rekening houdt met de historische, culturele en
etnische realiteit. Het is in bestuurlijke zin  een “maakbare samenleving” of
“eengemaakte en afgebakende samenleving” die meestal louter een bestuurlijke
cohesie kent maar geen cultureel noch etnische. Het klinkt als vloeken in de
kerk voor zowel de aanhangers van het rechts identitair denken als wel het
identiteitsdenken vanuit woke-beweging. Ver weg van elk realisme.

Een andere realiteit is dat in 1954 Nikita Chroetsjov De Krim (Oblast)
bestuurlijk vanuit de Opperste Sovjet (Moskou) verplaatste naar het bestuur van
de Sovjetrepubliek Oekraïne. Maar dit schiereiland waar de meeste mensen
Russisch spreken, en Russisch zijn, behoort eigenlijk gewoon toe aan Rusland,
daar het de historische realiteit was. De grootste “interne” tegenstanders van
de Russische inlijving vormen naast de Oekraïners de islamitische Krim-Tataren
die thans onder de Russische duim zich wat koester moeten houden.

Laten we gewoon even eerlijk zijn: Het politieke spel, de spelregels of juist het
gebrek aan spelregels bepalen anno 2021 of wij in dit deel van Europa de Russen
als vijand beschouwen en of de Russische bevolking ons als vijand beschouwen.
Wederzijds is er een ongekend groot wantrouwen. Dat is een pijnlijk gegeven
omdat op menselijke gronden er geen enkele reden is om een hekel aan elkaar te
hebben. Er staat vandaag de dag geen communistische ideologie in de weg noch
hoeft het Russisch leger ten strijde te trekken tegen zoals de Russen het zelf
zeggen “het fascistische Duitsland” uit de tijd van het Derde Rijk van Hitler.
De geschiedenis is dynamisch. Er gebeurt van alles; Oorlogen, migratie en niet
te vergeten, het spel genaamd politiek.

Nee, de zaken vandaag  liggen eenvoudiger en complexer tegelijkertijd. Voor
Rusland is het al meer dan 15 jaar lang een doorn in het oog dat Oekraïne geen
lid is van de door Moskou gedomineerde Euraziatische Economische Unie en dat
Oekraïne haar liefde heeft verklaard aan de Europese Unie en de NAVO.  Voorop
gesteld, het lijkt, en ik zeg met nadruk
lijkt,
in het nadeel van President
Poetin uit te gaan vallen als hij Oekraïne binnenvalt. Oekraïne kan financieel
een oorlog al helemaal niet aan.

Een nieuwe militaire interventie zou Rusland opnieuw financieel zwaar opbreken.
Immers het voeren van een militaire actie, zeker met een onzeker resultaat is
economisch zeer riskant en kan ook de positie van de Russische president Poetin
in problemen brengen. In de politiek bestaan er net zoals in het mensenleven
geen absolute zekerheden met de uitzondering dat een politiek leven en een
mensenleven ooit eindigt en dus sterfelijk is. Onder crisisomstandigheden kunnen
beide vormen van overlijden een causaal verband hebben en dus tegelijkertijd
plaats vinden. Het op gang brengen van een militaire machinerie zonder dat daar
een  einddatum op kleeft omdat niet geweten is hoe de internationale gemeenschap
reageert valt moeilijk te financieel te begroten. Tegelijkertijd worden bij een
gewapend conflict de valutastromen vanuit de EU minder. Immers Duitsland heeft
al aangekondigd dat de Nord Stream pijpleiding van Rusland naar Duitsland gewoon
niet in bedrijf genomen wordt en er dus geen Russisch gas via die weg naar
Europa zal vloeien. Tegelijkertijd zullen bij een Russische militaire actie
tegen Oekraïne de huidige gasleveringen  via de pijpleidingen die in transit
door Oekraïne gaan mogelijk ook gestaakt worden. Rusland geen valuta van bij ons
en wij? Geen Gas?. Nou nee.

De Amerikaanse president Biden kan niet wachten tot de gasleveringen uit Rusland
aan Europa gestaakt worden. Nu reeds is er een “Gas-Ferry” tussen de VS en Polen
en Joe Biden kan namens de Amerikaanse gasleveranciers niet wachten tot de grote
tankers met LNG naar Europa kunnen uitvaren.  Echter de schaarste in zulk een
situatie drijft de prijs ten voordele van onze Amerikaanse vrienden op.

Maar hier wordt mijnheer Biden weer wat hypocriet en vergeetachtig. Dan hebben we
het niet over futiliteiten maar over seniliteiten.Op de klimaatconferentie liep
Biden alles te doen voor de klimaatverandering. Nou ik vrees dat we dat met een
korreltje zout moeten nemen. Immers reeds nu verplaatsen de V.S. een stevig
aantal troepen plus materieel naar gebieden binnen oostelijk gelegen
NAVO-lidstaten die een rol spelen in het huidig spel (Polen e.v.). Bij een
gewapend conflict tussen Rusland en Oekraïne zullen de LNG-tankers vanuit de VS
met het verbruik van stookolie maar Europa opstomen. Deze schepen worden dan een
zeker oorlogsdoel. Onderweg zullen ze mogelijk geëscorteerd moeten worden door
NAVO-schepen om eventuele aanvallen van Russische zijde tegen te gaan. Gaat er
toch een LNG-tanker de lucht in, komt daar nog eens een hoop niet
ingecalculeerde C02-uitstoot bovenop wat weer niet past in het door Biden
geschetst plaatje.

Moraal van het verhaal:
Wie zijn geschiedenis niet kent, kent zijn toekomst
niet. Aanschouw het haantjesgedrag aan de grenzen en stuur als Europese Unie aan
op een dialoog tussen Rusland en Oekraïne en kies formeel geen partij. Alleen
met die wijsheid spaar je op langere termijn een hoop mensenlevens en
stabiliseer je voor langere tijd het gekrakeel tussen de gebrouilleerde broers
en buren onderling, daar in die aanpalende achtertuin van de EU.
Want meer
is het niet.