door Peter-Vincent Schuld & Christel Dubos

Nog 2,5 maand en we nemen afscheid van een jaar waarin menig leven op zijn kop werd gezet en in het ergste geval werd verwoest door het corona-virus en de maatschappelijke gevolgen daarvan. Een jaar van veel verdriet en onzekerheden vol met juridische en ethische vragen. Een jaar met modetrends in mondkapjes. Had u het zich ooit kunnen bedenken?

Het jaar van onoverkomelijke dilemma’s. Hoe de toekomst er ook uit zal zien, deze crisis zal tot in lengte van decennia een diep litteken nalaten op mensen hun ziel. Vandaag het eerste verhaal in een serie, waarin we u meenemen naar diverse plekken in Europa.

Laten we even teruggaan naar de aanvang van wat aangenomen wordt dat het de tweede corona-golf is. Is het daadwerkelijk een tweede golf? Of bevinden we ons in die veronderstelling omdat er meer testcapaciteit is en dus meer besmettingen opsporen? Zoveel vragen en zo weinig harde onomstotelijke antwoorden die niet voor meerdere uitleg vatbaar zijn.

Weet u nog hoe we met de aanvang van de zogeheten “tweede golf” geconfronteerd werden? Het was rond de 22e augustus van dit jaar. Lange rijen aan de Sloveens-Oostenrijkse grens. Corona had weer de kop op gestoken in Kroatië en nadien in Slovenië. De Oostenrijkers voerden weer strenge controles aan de grens in en registreerden iedereen de het land wilde binnenkomen. Dit was de opmaat voor de Europese Commissie om de strijd tegen het corona-virus via de grenzen hoog op de agenda te zetten en te bestrijden.

In de tussenliggende tijd was Slovenië weer even op adem gekomen van de eerste vlaag. Kort nadat de hotels weer opengingen zaten wij in Slovenië en de economie was langzamer hand weer aan het draaien gegaan. Als deelnemer aan het Akkoord van Schengen zijn er in principe geen grenscontroles meer tussen Oostenrijk en Slovenië. De boog op de grens die je aandoet als je vanuit het Oostenrijkse Graz komt rijden doet nog wel aan andere tijden denken, maar een kunstwerk voor de boog zorgt er voor de de “betreding” van Slovenië uitnodigend karakter heeft. Ja, ook toen wij in juni de grens met Slovenië kruisten stond de Sloveense politie aan de grens, maar het welkom uiterst vriendelijk. De agenten waren alles behalve kortaf. Net alsof ze blij waren dat er interesse getoond werd voor hun land na de eerste crisisgolf.

We kiezen ervoor om te verblijven in Maribor, de tweede grote stad van Slovenië gelegen aan de rivier de Drava. Qua aanwezige mensen een beetje een mengelmoes van Slovenen, Oostenrijkers, Italianen en ingezetenen van het voormalig Joegoslavië, waar het land ook ooit deel van uit maakte. Qua architectuur zie je eigenlijk dat het land historisch gezien gewoon tot die ene Europese familie behoort en daar heeft het ook geschiedkundig altijd toe behoord. Maar de geschiedenis kun je nooit uitwissen.

Op de terrassen en in de restaurants wordt er zeker wel rekening gehouden met het virus. Maar er heerst ook wat ontspannenheid. Gekscherend geven de Slovenen de Kroaten, de Serviërs en Kosovaren en Bosniërs de schuld en de Noord-Macedoniërs geven weer op een humoristische wijze de Kroaten en rest van de Balkan de schuld .

Het is een harde vorm humor, maar als je echt door de woorden heen prikt dan zijn er geen kwade tongen die spreken. Laten we het houden op een vorm van Balkan-humor maar met een likje verf van toon van een groot geheugen.

Door heel Europa heen worden er verschillende maatregelen genomen. Ondanks dat lidstaten van de Europese Unie hebben afgesproken gezamenlijke kleurcodes voor landen of delen van landen af te spreken. In de praktijk is deze afspraak nog niet geheel “volgroeid”. Reisbeperkingen binnen de Europese Unie lijken eerder te getuigen van paniekvoetbal dan van begrip voor de grondvesten waarop Europa is gebouwd. Autonome regio’s en deelstaten in verschillende EU-lidstaten hebben zo ook hun eigen maatregelen. Het is nog steeds één grote bende. Aan het eind van deze week gaan de EU staats- en regeringsleiders weer met elkaar in conclaaf om tot betere afspraken te komen.

Maar ook de morele vraag dient zich aan of je mensen om welke reden dan ook van elkaar gescheiden mag houden binnen een systeem van landen waar we een interne markt hebben en vrij verkeer van goederen en personen kennen. Alsof een virus zich aan landsgrenzen houdt.

De bevolking in Europa begint hoe langer hoe meer te zuchten en te kreunen onder de vrijheidsbeperkende maatregelen. Dit is een objectieve vaststelling en deze constatering staat los of de genomen maatregelen al dan niet respectievelijk redelijk, billijk en proportioneel zijn. Hoe reageert een mens op een soort van “gevangenschap”?

Het verschilt van land tot land en van cultuur tot cultuur.  Wat we eveneens kunnen en mogen vaststellen is dat de generaties van nu op geen enkele manier gewend zijn om in hun vrijheid om wat voor reden dan ook beperkt te worden.

In de zomer kon er veel en toch waren er overal restricties en verboden die, eens overtreden en vastgesteld leidden tot fikse boetes. Vooral Spanje kende een harde lockdown met nadien niet altijd even logische maatregelen waarover echt was nagedacht.

Vanuit onze hotelkamer in het Spaanse Malaga zie ik een medewerker van de gemeentelijke reinigingsdienst de omgeving van zitbankjes in het oude stadscentrum reinigen met desinfecterend middel. Er hangt letterlijk iets kwaadaardigs in de lucht. Een virus. Maar blijft het beperkt tot een virus? We verblijven in het zoveelste hotel dit jaar waar de stress van de medewerkers hun gezicht is af te lezen. Gastvrouw en gastheer spelen in een tijd waarin gasten zich niet altijd als gast gedragen is niet vanzelfsprekend.

Hoe ga je om met frustraties omwille van bepaalde die restricties geprojecteerd worden op het personeel in de restaurants en hotels? In een afstandelijke wereld van vandaag kozen wij voor een warme en hartelijke manier om emoties te weten te komen. Het ligt allemaal best gevoelig. Werkgevers verlangen dat restricties opgevolgd worden maar ook dat het personeel zich hoffelijk blijft gedragen naar gasten. Aan dat laatste is overeenkomstig hetgeen wij hebben kunnen waarnemen, geen gebrek. In alle hotels is het personeel uiterst vriendelijk. Wat schokkend is, is dat al het personeel in de hotels die we de afgelopen weken bezochten getuigden van onbehoorlijk tot onbeschoft gedrag van de gasten. 

De mensen zijn niet zelden zuur en verbitterd en niet onbegrijpelijk. Wat is het toekomst perspectief? De nieuwe reeks van maatregelen de diverse Europese nationale en regionale autoriteiten opeenvolgend hebben genomen in dit jaar zijn absoluut als ingrijpend te bestempelen. Wat ook niet vergeten mag worden dat veel mensen door vereenzaming en depressies uit het leven zijn gerold of uit het leven zijn gestapt. De Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) gaf openlijk aan dit probleem te onderkennen. Dat is de wereld van mensen die zetelen in het openbaar bestuur in België toch een novum.

De Vlaamse regeringspartij Groen ziet het liefste een draconische lockdown. Is Groen nog wel zo “sociaal” als ze zeggen dat ze zijn of is Groen het Groene Monster in de politiek?

Nee, dit jaar is alles behalve een leuk jaar. ook de laatste 2,5 maand van dit jaar geeft geen aanleiding tot vreugde integendeel. Dit jaar zal halloween veelal beperkt blijven tot olijke etalages in “grafstemming”. Om over de algemene letterlijke grafstemming maar te zwijgen. Er lijkt maar geen einde te komen aan de donkere tunnel. Avondklokken worden ingevoerd in diverse landen. Want het virus moet gaan slapen en de mens dus ook. Staat dit nog wel in verhouding tot de ernst van de zaak ten gronde? U en ik kunnen noch het virus wegtoveren noch de maatregelen opheffen die een bedenkelijk of een buitenproportioneel karakter dragen. We maken ons op voor de donkere dagen voor, tijdens en na kerstmis. Nu we het over kerst hebben….

Hoe gaat kerst eruit zien? Gaan we winkelen in de normaal met stemmige lichtjes verlichte straten zoals in Parijs, Londen of New York.?

We gaan weer terug naar Malaga. De omgeving van het zitbankje in Malaga is weer schoon. De enkele toerist of stadsbewoner die even plaats wil nemen in zijn binnenstad kan dit weer even veilig doen, zo is de bestuurlijke opvatting. Later die ochtend checken we uit en vervolgen onze weg naar de volgende bestemming. Een oudere man staat vanaf zijn balkonnetje van zijn appartement de veranderde samenleving te aanschouwen. De man heeft een wat verlaten blik in zijn ogen. Vanaf enige afstand valt de al man op. Het beeld van de man lijkt op een nihilistisch schilderij zijnde de stad met een klein vakje waarin er zich een kleurig tafereel afspeelt. Een gevoel van compassie komt over ons heen dus we maken contact.

Niet alleen de betalingen zijn thans contactloos, de menu’s in de restaurants zijn omwille van de hygiëne vaak contactloos via een QR-code en app. Ook de mens is “contactlozer” geworden. De ettelijke seconden van contact met de oudere man op het balkon brengt een lach op zijn gezicht en op dat van ons. Even een moment, een heel klein moment van contact en warmte. Immers vriendelijkheid begint met de ogen.

In Spanje is vooralsnog de horeca gewoon open. In het zuidelijk gelegen Cartagena brengen de leveranciers hun goederen naar hotels en barretjes.  Het Nederlandse biermerk Heineken is hier sterk vertegenwoordigd en de bars en restaurants zijn open. Er moet bevoorraad worden. Een drietal medewerkers van een drankenhandel hebben zojuist nieuwe voorraden frisdrank en bieren naar een aantal horeca-gelegenheden gebracht. Het levert een mooi beeld op. We raken met ze in gesprek, en nog voordat we de vraag hebben kunnen stellen beginnen de mannen uit te varen naar de Spaanse premier Sanchez. De drankenleveranciers fulmineren volop tegen Sanchez omdat de hulp van de Europese Unie in het kader van het herstelfonds in andere zaken gestoken dreigt te worden dan de eerste nood van de Spanjaarden de ledigen. Daarover binnenkort een verhaal.

In Portugal is het niet veel anders. In een winkelcentrum in Seixal onder Lissabon staat een grote pluche beer buiten een winkel die een mondkapje draagt. Ludiek en goed gevonden.

Maar de waarheid is hard. Het aantal bezoekers is gering. Dat zelfde beeld zien we terug bij een ander groot shoppingcentrum “Vasco Da Gama” in Lissabon.

De leegte uit angst en de leegte omwille van het communicerend vat, namelijk de lege portemonnee. Het is triest om te zien dat winkeliers weinig of amper omzet draaien. Dat dit leidt tot banenverlies, daarover hoeft u niet te twijfelen. Maar wie krijgt straks de rekening van deze crisis. Hoeveel generaties mogen voor deze crisis gaan opdraaien.

Wat is de veerkracht van de bevolking? Is de bevolking in staat om het verlies aan naasten te boven te komen en is de bevolking in staat om het economisch verlies te boven te komen? Ja, inderdaad hoe veerkrachtig is een bevolking die heden ten dage grotendeels geestelijk afhankelijk is van Facebook en Netflix? Nu slaat de ellende in het echte non-virtuele leven toe.

Ja de moderne techniek is soms ook even buiten werking gezet. De touchscreen dienstdoende als informatiezuil in het zelfde winkelcentrum in Lissabon is om hygiënische redenen buiten werking geplaatst. Ook onze moderniteit lijdt. Het is echt te hopen dat er snel een remedie in wat voor vorm  intreedt zodat de samenleving weer kan normaliseren.

Ik loop nog maar eens naar buiten. Buiten staat een oudere vrouw met een scheef hangend mondkapje te bedelen. Ze is een stuk ouder en heeft de tijden van dictator Salazar nog meegemaakt. Zal deze mevrouw wiens gezondheid kwetsbaar is, deze tijd overleven of heeft het leven zoveel eelt op haar ziel gebracht dat ze het nog wel even volhoudt? Wie zal het zeggen? Meer dan ooit is het leven in alle opzichten een casino geworden. Of is het stratego of zeeslag? Wie maakt gebruik of misbruik van deze situatie?

We zijn nog steeds in Portugal. We pakken de veerpont van Troia naar Setúbal. In twee cabines kun je overdenkt de 20 minuten durende overtocht doorbrengen. Mondkapje verplicht. Op de veerboot, op het water, met vele meters onderlinge afstand. Mondkapje verplicht. Wat je inademt is de lucht van de rivier genaamd de Sado en de zilte zeelucht van de Atlantische Oceaan. Een blik naar boven op het bovendek.

Een passagier met mondkapje achter de spijlen van een hek op de ferry. Een wat luguber apocalyptisch zicht. Intussen is het dragen van mondkapjes op veel plekken in de openbare buitenruimte in Portugal een verplichte zaak geworden. Zinvol?  Onzin?

Ook Nederland heeft er aan toegegeven. Is het onder druk?  Zo ja, wie legt de druk en waarom? Net als in Portugal werd lang volgehouden dat mondkapjes schijnveiligheid vormen. Wetenschappelijk gezien is er geen enkel bewijs voor het absolute nut.

Ze eindigen niet zelden op de grond. De vrijheidsbeperking wordt extra wrang geïllustreerd als op de paden op het het Amerikaanse militaire kerkhof in Margraten, waar Amerikaanse bevrijders ter aarde zijn besteld die voor onze vrijheid vochten en hun leven gaven, achteloos een mondkapje op de grond ligt. Contrasterend ten opzichte van de kruisen waaronder de helden zijn begraven. Het teken van onvrijheid weggeworpen op een ereveld voor de vrijheid. De vrijheid die we opnieuw deels hebben moeten opgeven.

Tja, vrijheid. In Nederland en in België werd het openbare leven op de rem gezet. Kroegen en restaurants op slot. We bevinden ons in Sittard, Nederlands Limburg. Normaal bruisen de restaurants en de kroegen. In de verte zie ik een man onder een afdakje een kop koffie te drinken welke hij ergens “gescoord” heeft. Onwerkelijk, desolaat, dramatisch. Zoals veel restaurants in Nederland en België zijn ze maar overgeschakeld op afhalen en thuis bezorgen. Toch maar proberen om op een of andere wijze het hoofd boven water te houden. Een bezorger verlaat het restaurant met een bestelling voor een klant die anders gezellig in de zaak een stukje levensvreugde had kunnen ervaren.

Een man zit op een bankje voor een terrasje. Normaal gezien wellicht op het terrasje zelf. Niemand kan de man een kop koffie serveren.

Dood en doodser. De dood ligt op de loer.  We mogen niet vergeten dat er mensen sterven. Aan het virus, aan eenzaamheid, aan depressies en aan het gegeven dat een lichaam soms ook gewoon op was. Dat een andere ziekte een intrede heeft gedaan die het leven en de levensvreugde uit het eens zo levendig lijf weg zoog. Het proces van geboren worden en sterven. Kunnen we ooit nog omgaan met geboren worden en sterven? Het Alpha en het Omega van het leven. Want als er iets circulair is, dan is het ons leven wel.