door Koos van Houdt

We beginnen maar eens over het zwembad, de bibliotheek of het theater in de eigen woonplaats. Als een burgemeester door de gemeenteraad wordt gekozen, zoals in België, dan zijn dat mooie punten op zijn plan. In Nederland gaat dat iets anders. De door de raad voorgedragen burgemeester moet van dat soort zaken wegblijven. De gemeenteraad gaat erover. Partijen willen ervoor beloond worden door de kiezer bij volgende verkiezingen. Of ze worden ervoor afgestraft.

In Nederland speelt nog wat anders mee. Daar zijn de afgelopen twintig jaar veel grote gemeenten gevormd, waar eerst kleinere gemeenten alleen over het eigen dorp gingen. In veel gemeenteraden is daardoor het behoud dan wel de nieuwbouw voor zwembaden, bibliotheken en theaters een groot politiek onderwerp geworden. In die grote gemeenten worden verouderde kleinere voorzieningen vaak vervangen door nieuwe op een andere plek. Vaak ook een dorpje verderop.

Burgers voelen zich bestolen of zijn juist blij. Gemeenteraden dubben en besluiten uiteindelijk. Bij volgende verkiezingen komt er soms opeens een hele andere meerderheid in de gemeenteraad. Want dat besluit over die zwembaden of bibliotheken was in hun ogen niet goed genoeg. Maar de gemeenteraad zelf verdwijnt niet. Daar komen alleen nieuwe mensen met andere opvattingen te zitten. Net zo lang, tot voldoende kiezers het ook met hen weer zat zijn en hen niet meer zien zitten.
Let wel: de kiezer bestaat niet. Het gaat om heel veel verschillende kiezers. Meervoud. Dat is belangrijk. Als we willen waken over Europese zaken, dan is het belangrijk te begrijpen hoe democratische besluitvorming werkt. Je mag overal anders over denken dan de buurman. Je mag in alle vrijheid kritiek uitspreken. Daar is helemaal niets mis mee. En daarom is het zo vreemd dat we verschillen van mening wel pikken als het gaat over het besluit van de gemeenteraad over het zwembad in het dorp. Maar niet als het over de Europese Unie gaat.

Voorbeeld: natuurlijk wil de ene kiezer dat de Europese Unie eensgezind voor een staakt-het-vuren in Gaza is. Maar je mag er natuurlijk ook heel anders over denken en hopen dat er geen lid van Hamas meer over blijft. Nu de Europese Unie daarover verdeeld is, schrijven sommige collega’s dat er sprake is van een blamage. Maar je moet dan ook wel opschrijven dat de Europese Unie niet verdeeld is als het gaat over Hamas. Die Palestijnse terreurclub wordt al veel langer door de Europese Unie in alle eensgezindheid beoordeeld als een terroristische organisatie. Voor Hamas geen toekomst in een toekomstige Gazastrook, vinden ze in Brussel.

Als wij waken over Europese zaken dan willen we dat ook deze kant van de zaak wordt benoemd. Er is ook dan niets mis met het nemen van besluiten op een democratische manier.
Als in een gemeente met vijftig dorpskernen, zoals in Groningen en Friesland wel voorkomen, teveel zwembaden moeten worden bekostigd vanuit onze belastingcenten, dan moeten we op democratische wijze besluiten waar het zwembad open blijft, wordt opgeknapt of wordt gesloten. Vijftig open zwembaden tegelijk is dan veel te veel van het goede. Maar je kunt er als burger flink opgewonden over raken.

Nu weer terug naar de Europese Unie. We kennen een Europees Parlement. Daar mogen we allemaal eens in de vijf keer onze stem voor uitbrengen. Vroeger kon dat parlement alleen maar adviezen geven over belangrijke onderwerpen. Tegenwoordig wordt daar door stemmingen bepaald wie de meerderheid haalt als het gaat over nieuwe Europese wetten. We zien het op dit moment door nieuwe wetten over digitale zaken als Artificial Intelligence en de eisen die de Commissie de afgelopen dagen formuleerde over X en diens eigenaar Elon Musk. Wie het er niet mee eens is, kan volgend jaar juni een andere partij of volksvertegenwoordiger stemmen.

Op nationaal niveau hebben we het wel ongeveer door. Bij de recente verkiezingen wist Geert Wilders met zijn éénmanspartij PVV een kwart van de zetels in de Tweede Kamer in de wacht te slepen. Daardoor zijn er opeens heel veel nieuwe meningsverschillen in de Tweede Kamer over de vraag of we wel lid moeten blijven van de Europese Unie. Blijven we lid dan zijn er ook nog heel veel andere verschillen van opvatting uit te vechten.

Wij journalisten, die waken over Europese zaken, hebben daar een bepaalde aanpak voor. Maar ook onder journalisten zelf zijn daarover verschillen van mening. De meeste journalisten schrijven als er een veto van de Hongaar dreigt, dat er meningsverschil is. En, schrijven ze dan vaak, dat is dan een blamage voor de Europese Unie.

Terwijl we op dit moment alleen kunnen vaststellen en ook aan jullie doorvertellen, dat binnen een democratisch debat in de Unie meningsverschillen op tafel liggen. Nou en? Liever zo dan de dictator in Moskou die elke kritiek op zijn beleid in bloed en moorddadig geweld stopt.
Dat in een Europese Raad pas na een goed debat besluiten worden genomen, is een zegen voor het voortbestaan van de Unie. Zo behoort het te kunnen gaan in een democratie. Dan gaat het over de spelregels en over de manier waarop de besluiten worden genomen. Dat neemt niet weg dat er inhoudelijk wenkbrauwen gefronst kunnen worden over de opvattingen van Victor Orban rondom zijn vermeende “illiberale democratie”.

Vermeend “Illiberaal” of niet, de regering van Hongarije heeft ooit ingestemd met een aantal kernwaarden in onze democratische structuur, zoals een onafhankelijke rechterlijke macht, een vrije pers en academische vrijheid. Of een democratie nu liberaal of “illiberaal” is, daar heeft hij voor getekend en zou hij zich aan moeten houden.

Daar is hij op aanspreekbaar. Zoals Geert Wilders daar in de Tweede Kamer vandaag en de komende jaren op aanspreekbaar zal zijn. Driekwart van de leden van de Tweede Kamer zullen dat hopelijk ook beseffen. Want ook Nederland heeft getekend voor deze fundamentele beginselen.

Orban stuurde zijn naamgenoot en naaste medewerker Balasz Orban het veld in om aan NOS-correspondent Tijs Sadée uit te leggen wat er allemaal speelt in het hoofd van zijn politieke baas. Die zegt in het interview onder meer dat de botsing van meningen binnen de Europese Unie voortkomt uit het gegeven dat “Hongarije een uitgesproken christelijk-conservatief land is dat niet naar het pijpen van de liberalen en de groenen in Brussel wenst te dansen”.

Dat is een zin om flink op te kauwen. Want christenen in de politiek, die zijn wel vaker conservatief. Maar ook zij zullen binnen een democratisch politiek stelsel altijd ook moeten onderhandelen met andersdenkenden. Anders gezegd: je zou geduld kunnen hebben met deze insteek van Orban en blij kunnen zijn met het feit dat in een voormalige communistische satelliet ook iets van een christelijk gemotiveerde overtuiging doorklinkt. Maar dan zou je willen dat Orban staat voor de handtekening die door zijn land ooit is gezet onder de acte van toetreding tot de Europese Unie. Hij zou ook hardop en duidelijk afstand kunnen nemen van allerlei gedocumenteerde vormen van vermeende corruptie waarmee zijn politieke positie omgeven lijkt te zijn. Maar misschien moet de democratische ziekte in Boedapest eerst eens uitwoeden. Dat hoeft helemaal geen blamage voor de Europese Unie te zijn. Ook al schrijven wij, journalisten, dat nu al volop en voorbarig.

Is de nood in Oekraïne dan niet hoog? Zeker wel. Maar wie iets weet over het verloop van de onderhandelingen over een komend lidmaatschap voor dat land, die ziet heus wel wegen voor zich om gewoon door te gaan op de ingeslagen weg. Als over een jaar of tien dat lidmaatschap zich echt aftekent, weten we alsnog niet meer of dit in december 2023 of een aantal maanden later door de Europese Raad is besloten.