Over de zaterdag overleden voormalige secretaris-generaal Kofi Annan van de
Verenigde Naties hoorden we niets dan goeds. Maar zouden Nederlanders nog zo
positief zijn als ze hoorden, dat hij in 2004 tegen de Europeanen zei meer
migranten op te nemen? Dat is voor beide partijen een goede zaak, vond Annan
toen.

Kofi Annan bevestigde betekenis Europese Unie in wereldpolitiek,
zijn ideeën over migratie blijven controversieel

door Koos van Houdt

De Verenigde Naties vormen een verbond van nationale lidstaten. Nog steeds doen
Europese lidstaten in New York vaak net alsof ze daar nog nationaal kunnen
buiten spelen. Want de Europese Unie als een verband van lidstaten kan als
zodanig moeilijk lid worden van de Verenigde Naties.

Kofi Annan, zaterdag op 80-jarige leeftijd overleden, zag dat anders. Op 2 mei
2001 verscheen een gezamenlijk persbericht onder de kop ‘Europese Unie en
Verenigde Naties versterken hun actieve partnerschap’. Dat was niet raar voor
mensen die geacht worden vooruit te denken. Het was wel raar voor gewone
burgers, die toen en nu maar steeds niet willen en kunnen begrijpen welke
betekenis de activiteiten van de Europese Unie hebben voor hun leven en
welbevinden binnen hun eigen lidstaat.

In 2001 was de Europese Unie al een belangrijke speler op wereldniveau in zaken
als ontwikkelingssamenwerking en humanitaire hulp. Het was de tijd nadat in
Maastricht (1992) en Amsterdam (1997) nieuwe Europese verdragen waren gesloten.
Regeringsleiders maakten er gebruik van, onder meer door in 1999 onder Duits
voorzitterschap een begin te maken met een Europees defensiebeleid. Het was de
tijd dat Javier Solana van de NAVO overstapte naar de functie van coördinator
buitenland van de Europese Unie.

Kofi Annan zag dat niet-lid Europese Unie van steeds groter belang werd voor de
kans van slagen van voorgenomen acties van de Verenigde Naties. Voor de Europese
Unie was van belang dat langs die weg de eigen betekenis van het Europese
buitenlandse beleid een min of meer volwaardige plaats ging krijgen op
wereldniveau. Annan zei op 2 mei 2001: “De Europese Unie levert een belangrijke
bijdrage aan vele aspecten van het werk van de Verenigde Naties, vooral op het
gebied van ontwikkeling en humanitaire hulp.

Ik ben dan ook verheugd dat de Europese Commissie deze samenwerking nog verder
wil intensiveren. Samen kunnen wij veel doen om een vreedzame en betere wereld
tot stand te brengen.”
Die samenwerking is de afgelopen jaren door de
inspanningen van de huidige coördinator buitenlands beleid, Federica Mogherini
een stuk verder ontwikkeld. Je kunt niet zeggen dat de Europese Unie als
volwaardig lid functioneert, maar op veel terreinen heeft de Unie spreekrecht.
Vanwege de economische macht van de Unie, wordt in New York ook wel degelijk
geluisterd naar wat de Europese Unie daar inbrengt.
Die goede samenwerking
tussen Kofi Annan en de Europese Unie werd rond de jaarwisseling van 2003 en
2004 bevestigd, toen het Europees Parlement de jaarlijks uit te reiken
Sacharovprijs toekende aan de Verenigde Naties en aan Kofi Annan persoonlijk.
Die Sacharovprijs heeft een prestigieuze status, die ver uitstijgt boven de
betekenis van het Europees Parlement zelf. Veel verdrukten en slachtoffers van
schendingen van de mensenrechten op allerlei plekken in de wereld werden
onderscheiden. Het maakte diezelfde wereld hier en daar tot een iets veiliger
plek.

Maar Annan overzag het allemaal op een andere wijze. Hij had een, al dan niet als
goed te kwalificeren, raad voor de Europese Unie. In zijn toespraak ter
gelegenheid van de uitreiking van de Sacharovprijs van 29 januari 2004 in het
Europees Parlement zei hij: “Migranten hebben Europa nodig, maar Europa heeft
ook migranten nodig.” Ook toen al vergrijsde ons werelddeel en velen zagen wel
dat er nogal wat werk bleef liggen dat toch hoognodig gedaan zou moeten worden.
Maar in 2018 waait er politiek een andere wind in de Europese Unie. Eigen volk,
eigen lidstaat eerst, schijnt nu het motto te zijn.
Wanneer Annan vandaag
zou hebben gepleit voor een gezamenlijk Europees systeem voor het behandelen van
asielaanvragen en een Europese verdeling van de lasten, dan zou hij door velen
in de Europese Unie zijn uitgelachen. Toen was daar nog geen sprake van, maar
deed Annan wel dat pleidooi. In 2018 wordt precies aan dat Europese stelsel
gewerkt, maar verzetten een aantal lidstaten zich er hevig tegen.

Maar Annan had in 2003/2004 al door dat Europa door vergrijzing zodanig zou
krimpen “dat uw samenlevingen daardoor spaak zouden lopen”. Het zou ook in het
voordeel zijn van de landen van herkomst. In 2002 stuurden migranten uit armere
landen in vooral Afrika ongeveer 88 miljard euro naar huis. Meer dan aan
officiële ontwikkelingshulp werd gegeven. Migratie is in uw wederzijds voordeel,
gaf Annan de Europese Unie toen al als goede raad mee.

Annan werd in die jaren gesteund voor deze visie door de Nederlandse oud-premier
Ruud Lubbers. Die was in die jaren Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de
Verenigde Naties. Lubbers en Annan werkten in die tijd nauw samen. Maar niet zo
nauw of Annan zag zich gedwongen Lubbers te laten vallen in een vermeende zaak
van seksuele intimidatie. Ruud Lubbers schreef er vlak voor zijn sterven nog
bittere woorden over in zijn memoires ‘Persoonlijke herinneringen’. De
beschuldigingen zijn nooit bewezen.