door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

De eerste les in crisis management is “het hoofd koel houden” en vervolgens kunnen doorgronden van situaties en dit zonder emoties. Een enkele misstap of een woord dat verkeerd valt kan leiden tot onomkeerbare escalatie en het onnodig verlies van nog veel mensenlevens.

Wij staan in een stoffenwinkel in het Spaanse Torrevieja. Oriënterend kijken naar decormaterialen voor Facts Found TV. Het meisje dat ons helpt heeft enkele in het oog springende kenmerken waaronder rood haar van nature. Ik ben zeer wel bekend met een zeker ondeugend, wat zeg ik, dat stoute karakter van mijn collega Peter. Weer zie ik die eeuwige smerige grijns op zijn gezicht verschijnen, maar ik mis de bijbehorende pretoogjes . Hier speelt dus een andere “associatie” in dat contrair functionerend brein van deze eeuwige “lastpak”. Peter heeft iets in de gaten. Het winkelmeisje is geen dame van Spaanse origine.Het winkelmeisje heeft zich een accent eigen gemaakt met een rollende Franse “R” dat iets moet verbloemen. Flamboyant en ontwapenend gaat Peter maar direct in de “aanval” en na enkele seconden vertelt het winkelmeisje dat ze Russisch is en uit Sint-Petersburg komt. Noch Peter, noch ik zijn Rusland-haters. Peter reageert meteen op de inmiddels voor velen bekende charmante, warme en vriendelijke manier want Sint-Petersburg is een stad die hem raakt omwille van een rijk verleden en een enorme schoonheid. Dat er zich nu een oorlog voordoet in Oekraïne doet daar helemaal niets aan af. Maar die rollende “Franse R” van het meisje blijft hem even bezig houden. Peter schakelt van het Spaans over in het Frans. Het meisje blijkt de Franse taal  niet machtig te zijn maar zou het Frans wel graag willen leren. 2022: De angst onder de Russische bevolking elders in Europa dat ze afgerekend worden op hun afkomst en het handelen van hun politieke leiders uit het land van herkomst.

Een Poolse vrachtwagen staat stil met pech in het Belgische Herent. Op de achterzijde van de vrachtwagen staat een emotionele sticker met de dreigende tekst; “EU Help Ukraïne or you will be next” Bezien vanuit de ervaringen die de Poolse bevolking heeft met de Russen gedurende de koude oorlog en daarvoor is de tekst meer dan begrijpelijk. Ook de Polen hebben erg geleden onder de Russische duim gedurende onder meer de Sovjet-tijd. Er mag geen sprake zijn van dat we de Oekraïense burgerbevolking in de kou laten staan. Ook wij hebben hier gedurende de Tweede Wereldoorlog de verschrikkingen van oorlogen meegemaakt en waren maar al te blij met onder meer humanitaire hulp. En Polen? Polen staat altijd als eerste klaar om bij te springen als er zich ergens een calamiteit voordoet. Ook nu weer. Diverse landen hebben vanuit hun perspectieven politieke verschillen. Maar er moet toch ergens een grote gemeenschappelijke waarde bestaan die ons “on speaking terms” brengt?”. Waar loopt het keer op keer fout en waarom?. Wat hapert er en vooral sinds wanneer?.

Tegenstrijdig

Het huidig dagelijks bestuur van Europese Unie heeft haar mond vol over diversiteit, gelijkheid en het bestrijden van racisme, maar Russisch zijn vormt toch een issue in de EU. Waarom? “Rusland is de bron van al het kwaad op deze wereld” als we de sociale media-uitingen moeten geloven die de huidige leiding van de Europese Unie thans verspreidt. Geldt dit ook voor alle gewone burgers? Maar stop!. Denkt u nu echt dat door deze taal uit te slaan Rusland morgen of overmorgen haar gronden en biezen pakt en ten oosten van China gaat liggen? Rusland is een buurland van de Europese Unie en blijft een buurland van de Europese Unie. Punt!

Het is een geografische realiteit die in de hitte van de strijd in Oekraïne even vergeten lijkt te worden. Haat zaaien ten opzichte de Russen als volk, ook die bij ons in de EU wonen en werken het geeft geen pas. Het geeft eveneens geen pas de voor het oorlogsgeweld gevluchte Oekraïners uit te maken voor “uitvreters”. Deze mensen hebben een gegronde reden om hun veilig heenkomen in de Europese Unie te zoeken. Het zijn beiden geen tweederangs burgers en ieder “normaal” mens van Russische of Oekraïense afkomst dient te ervaren dat het in de Europese Unie een verbond van rechtsstaten dient te zijn.

Daarmee zeggen we niet dat de lidstaten van de Europese Unie en de Europese Commissie geen vlijmscherpe boodschappen aan het Kremlin mogen inzake de Russische inval in Oekraïne. Er valt Rusland heel wat te verwijten op het moment. Alle feiten en vergaarde inlichtingen analyserende zijn we er nog steeds niet voor 100% overtuigd dat gedurende de militaire oefeningen aan de grens met Oekraïne het al voor 200% zeker was dat de Russen daadwerkelijk de grens met Oekraïne zouden gaan passeren. Dus we zijn er ook niet 200% zeker of die betrokken beslissing reeds in het Kremlin onomstotelijk en onherroepelijk genomen was. In alle hectiek zouden we haast vergeten dat zelfs in het Kremlin mensen functioneren die reageren op de hectiek en de waan van de dag. Dat ook hier de factor psychologie speelt die van invloed is op het denken van mensen in en rond het Kremlin en dat het Kremlin bovendien een wespennest is van figuren met allerhande agenda’s. Het inzicht proberen te krijgen vormt op zich nooit een rechtvaardiging van hetgeen er binnen het Kremlin besloten en uitgevoerd wordt. Maar we proberen het wel te begrijpen. Zelfs de Britse staatsman Churchill kroop in het hoofd van Hitler om te weten wat zijn volgende (wan)daden zouden zijn wat en de daar aan ten grondslag liggende motieven waren. De vraag rijst dan ook of we ook de Oekraïense Zelensky, die natuurlijk emoties kent van woede, boosheid en razernij niet moeten bewegen om openlijk te denken een een diplomatieke oplossing en daarover ook openlijk te communiceren. Het hoeft juist geen teken van zwakte te zijn.

Vanuit krijgskundig perspectief waren een hoop bewegingen van het Russisch leger die Oekraïne binnentrokken niet echt doordacht te noemen. Maar opnieuw dient zich de vraag aan hoe de commandostructuur functioneert of disfunctioneert. Opnieuw rijst de vraag wat de factor oorlogspsychologie doet in Rusland, Oekraïne, binnen de EU en de VS?

Hoe drijven mensen elkaar tot onherroepelijke beslissingen waarvan zij zelf de gevolgen maar amper kunnen overzien.  Welke dwangmatigheid speelt een rol in het reageren op handelingen van betrokken “tegenpartijen”? Hoe ontstaat deze dwangmatigheid in het denken?
Wat in ieder geval onomstotelijk is aangetoond is dat de dwangmatigheid van het eigen gelijk bij alle betrokkenen op het politieke speelveld een vorm heeft gekregen waarbij er nogal makkelijk over de risico’s van verdere escalatie en nodeloos bloedvergieten wordt heengestapt.

De wijze waarop het huidig dagelijks bestuur van de Europese Unie, de Europese Commissie  deze crisis meent te lijf te moeten gaan, roept toch vraagtekens op. Zelfs gedurende de Koude Oorlog met de Sovjet Unie hebben we nimmer zo’n risico op een vernietigende escalatie gezien. Iedereen schijnt te vergeten dat er altijd een periode komt na een oorlog en dat de dynamiek van de toekomst ons dwingt de betrekkingen te normaliseren. Maar moeten er echt nog ontelbare doden aan thans niet met zekerheid te voorspellen kanten vallen voordat we de zaak weer gestabiliseerd krijgen? Zo’n moment noemen we dan in de volksmond “vrede”.

Politieke en diplomatieke kleermakerij tot nader order gesloten

Ontegenzeggelijk: De beoogde doelen van het Kremlin dienen voorwerp te zijn van een zeer kritische benadering. Het daarbij aangewende geweld in Oekraïne is volstrekt buitenproportioneel. De rechtsgrond voor de inval in Oekraïne ontbreekt als we het internationaal recht er naast leggen. Maar er is een historische realiteit die we een breuklijn noemen die we niet mogen negeren en die door vooraanstaande analisten zoals de inmiddels overleden Samuel Huntington al ragfijn zijn gedefinieerd en beschreven. De Europese Unie en haar lidstaten hebben gefaald om via diplomatieke weg een broedertwist tussen Rusland en Oekraïne in de kiem te smoren. Dat Europese politici ooit louter de westerse liberale democratie predikten op het Maidanplein in Kiev was vanuit Westers perspectief begrijpelijk, maar voorbarig en bovendien contraproductief gelet op de historische geschiedenis van de twee broederlanden. De bedoelingen waren wellicht zuiver maar of het nu zo verstandig was is vraag twee. Niet zelden is de weg van de geleidelijkheid verstandiger. Zie het als iemand een kostuum aanmeten dat te groot of te klein is. De liberale democratie is geen confectiekleding, maar is louter kleermakerswerk op maat. Maar de kleermakerij lijkt tot nader order gesloten.

Voorzichtigheid en sancties

De grondleggers van de Europese Unie, zouden zeer waarschijnlijk en op zijn minst hun wenkbrauwen hebben gefronst met betrekking tot de benadering van Oekraïne en Rusland gedurende deze periode. Zij predikten louter het belang van de burger en het voorkomen van het nodeloos verlies van mensenlevens. Zij wisten als geen ander, en overeenkomstig handelden zij: Kalm aan, rustig, geleidelijk zonder een destabilisatie te veroorzaken onder de burgers van de landen. Geen haat, en na de Tweede Wereldoorlog het woord van “terug verbroederen” uitdragen.

Dat had al het geval vanuit de Europese Unie moeten zijn na het einde van de Koude Oorlog. Ook blijheid is een emotie en die moet je onder controle kunnen houden. “Revoluties” dragen namelijk nogal risico’s met zich mee met betrekking tot gevolgschade, onder meer in de vorm van verlies van mensenlevens. Zeker als je het hoofd er niet bijhoudt.

De top van het huidig dagelijks bestuur van de Europese Unie, de Europese Commissie en veel van de leden van de Europese Raad van Staats- en Regeringsleiders lijken dit volstrekt te zijn vergeten. Als betrokkenen een andere mening hebben, gelieve dit met motieven omkleed aan ons te communiceren. Sterker, de vraag dient zich aan of voornoemde politici wel voldoende intellectuele bagage en dus kennis en deskundigheid met zich meedragen om lastige vraagstukken zoals de thans de totaal vernietigde verhouding tussen de EU en haar buurlanden Oekraïne en Rusland te kunnen herstellen. Hierbij is er noodzaak aan enig verstand, moed, beleid en vooral trouw aan de beginselen van het voorkomen van nodeloos verlies aan mensenlevens. Maar ook begrijpen hoe bij een gewapend conflict in deze regio krijgskunde wordt toegepast door de strijdende partijen. We zullen, om alle problemen de baas te kunnen ook moeten begrijpen hoe en waarom strijdende partijen misdaden tegen de menselijkheid begaan en derhalve de Conventies van Genève schenden.

In plaats van kretologie vanuit de EU-instituten is terughoudendheid in de publiekscommunicatie naar buiten meer dan op zijn plaats. Toon je betrokkenheid, toon je hart, maar houd de diplomatieke deuren open. Helpen de sancties wel? Zijn we allemaal wel even doelmatig? Daar kun je vraagtekens bij stellen daar de oorlog nog steeds niet ten einde is gekomen.

Dat is een van de belangrijkste lessen die de grondleggers van de Europese Unie ons probeerden te leren en waar zij aan bouwden. Breken we dat nu niet in rap tempo af? Om het geheugen wat op te frissen van burger en politici zijn wij in de afgelopen tijd maar eens naar de plaatsen geweest waar het allemaal begon en waar wij u verhalen over gaan brengen. In die tijd waren er geen mobieltjes die een individu op elk moment konden laten reageren op de waan van het moment. Er was toendertijd meer ruimte en tijd om na te denken en te reflecteren. Soms kunnen hedendaagse uitvindingen ook leiden tot destructief en niet in de laatste plaats zelfdestructief gedrag.

Akkoorden van Minsk

Na de onrust in de oblasts Donetsk en Luhansk  werden er vredesakkoorden getekend. Rusland, Oekraïne en de separatisten werden wakker op de dag van 4 september om later die dag hun handtekening te zetten onder het vredesakkoord in de vorm van een staakt-het-vuren. Maar heethoofden aan beide kanten vonden het nodig om de akkoorden te schenden waarbij de gevechten in januari 2015 in een dermate hevigheid toenamen dat snel ingrijpen noodzakelijk was, hetgeen uiteindelijk resulteerde in het Tweede Akkoord van Minsk dat ditmaal mede werd ondertekend door de toenmalige Franse president Hollande en de toenmalige Duitse bondskanselier Merkel.

Wie gedacht had dat de Minsk Akkoorden de ellende nu tot een definitief einde gebracht zouden hebben, is bedrogen uitgekomen. Helaas werden de akkoorden door alle strijdende partijen stiekem geschonden en blijken de akkoorden nu  velletjes waardeloos papier te zijn. Weer meer doden, weer meer tragiek.

Een dag na de ondertekening van het akkoord van Minsk op 15 februari 2015 namen de separatisten de stad Debaltsevo nog even in. Ook van Oekraïense kant werd het akkoord diverse malen geschonden. Dus wat staat er dus aan feiten geschreven op de achterkant van het gelijk? Welke lessen moeten we hieruit trekken?

Diplomatie speelt op dit moment dus geen enkele rol

In deze oorlog is er door geen enkele partij meer een overwinning te behalen zonder het verlies van ontelbare mensenlevens. De oorlog is dermate geëscaleerd dat we mogen spreken van een mirakel als het wapengekletter niet de grenzen van de Europese Unie en het NAVO-territorium oversteekt met alle desastreuze gevolgen van dien. Dat betekent dat we binnen de Europese Unie en binnen het NAVO-bondgenootschap echt moeten gaan heroverwegen en vooral ons moeten gaan herbezinnen op wat voor wijze wij het geweld tot een einde kunnen brengen en de partijen aan de onderhandelingstafel kunnen zien te krijgen. Om dat te kunnen bereiken zullen we echt ons eigen ego en ons eigen “absolute en niet voor debat in aanmerking komend eigen gelijk”  even aan de kant moeten zetten. Juist om de (burger)bevolking in Oekraïne en elders te sparen. Dat betekent dat we dus praten en rap een beetje. Dat betekent dus dat we nogmaals ijkend en herijkend  de geschiedenis van oostelijk Oekraïne met inbegrip van de Krim en de thans door Rusland geannexeerde regio´s historisch moeten gaan definiëren, zonder overhaast conclusies te trekken. Als je Oekraïne zegt, dan zeg je historisch gezien ook “het Land van Roes, oftewel het land van Rus”. 

Dat de twee broederlanden zo van elkaar verwijderd zijn is intriest. Noch Rusland noch Oekraïne zijn onze aartsvijanden. Maar waar is de diplomatie? Wie roept er op tot een staakt-het-vuren? Zelfs de secretaris-generaal van de VN, de Portugees Antonio Guterres draagt niet bij aan een atmosfeer waar de diplomatie kan aanvangen met haar werk te doen door te proberen om tot onderhandelingen te komen met het oog op het voorkomen van nodeloos bloedvergieten.

Hoe fout de andere lidstaten het handelen en wandelend van de EU-lidstaat Hongarije in de afgelopen tijd op het gebied van de rechtsstaat en de corruptie ook mogen vinden, het is wellicht onverstandig geweest om de geldkraan inzake subsidies nu al grotendeels dicht te draaien. Immers de Hongaarse premier Orban, wat we ook van hem moge vinden, is echter de enige EU-regeringsleider die het hoofd koel houdt en een deur tot onderhandelingen openhoudt door te stellen dat er geen wapens over Hongaars grondgebied naar Oekraïne getransporteerd mogen worden. Orban zegt hiermee niet dat Oekraïne niet het recht heeft om zich te verdedigen of dat andere landen geen wapens zouden mogen leveren. Orban zegt alleen dat hij als leider Hongarije de diplomatieke deur niet wil dichtslaan. Een teveel aan onderling gekibbel binnen de EU samen met een gebrek aan historische kennis maakt een oplossing niet makkelijker.

Op verhoudingsgewijs microschaal kan Orban in onze ogen een politieke hufter lijken, maar op macroschaal zou hij misschien juist de strohalm kunnen zijn om eindeloos bloedvergieten te staken en verder bloedvergieten te voorkomen. Waar liggen onze prioriteiten? Natuurlijk en zonder enige terughoudendheid heeft Oekraïne het grondrecht om zich te verdedigen. Dit is ook geen verhaal tegen Oekraïne, integendeel. Wij leven diep en intens mee met het lijden van de Oekraïense bevolking. De invasie van Rusland was geen slimme zet. Juist daarom  moet er een oplossing worden gezocht die de ellende stopt en niet opnieuw verder doet escaleren. Elke dode is er één teveel. We worden in dat denken gesterkt door de grondleggers van de Europese Unie, Jean Monnet, Robert Schuman, Alcide de Gasperi en Konrad Adenauer. Durf anders te gaan denken en vervolgens te handelen.

Huidig EU-bestuur gaat een onvergeeflijke grens over

Wij schrokken op vrijdagavond toen wij op Instagram op het account van de buitenlandse en diplomatieke dienst een reactie voorbij zagen komen naar aanleiding van de annexatie eerder die dag van 4 Oekraïense oblasts door Rusland. Wat je daar ook van moge vinden speelt geen enkele rol. Het kan niet dat een account van de buitenlandse diplomatieke dienst een “meme· deelt met “Ukraine’s fight is our fight”. 

Natuurlijk staan wij de Oekraïense bevolking bij om het lijden te verlichten en tegen te gaan. Maar een diplomatieke dienst dient als kenmerk te hebben on zich  bescheiden en terughoudend op te stellen. Vooral niet de deuren tot gesprek te laten dichtslaan. Het verspreiden van deze, hierboven afgebeelde meme is volstrekt contraproductief en versterkt de vijandigheid ten opzichte van Poetin en de Russische bevolking.

Wie is ook al weer de hoge buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie? Inderdaad Josep Borrell, die in Moskou volstrekt belachelijk werd gemaakt maar vooral zichzelf belachelijk heeft gemaakt en nadien geen enkele rol meer speelde van betekenis. Een politiek en diplomatiek lichtgewicht van de “wensdenken-klasse”. In klare taal; Met betrekking tot dit heikele dossier vertoonde Borell klunzigheid van de bovenste orde.

Willen we als Europa deze schade herstellen dan zal er terstond en wel direct verlichting moeten komen in het denken van onze politici en dat begint met de Russische burger die in Rusland woont of hier in de Europese Unie niet het gevoel te geven een potentiële handlanger te zijn van een “boevenstaat”.

Want ook voor u dames en heren politici en diplomaten geldt… Liefde overwint alles. Laat zien dat u echt een hart heeft en dat er in uw ogen ook nog een tijd kan bestaan na deze oorlog. We konden dat ook na het ineenstorten van Nazi-Duitsland en sloten de Duitse bevolking terug in ons hart. Ons Europa is gebouwd op christelijk-humanistische waarden. Als dogma’s hebben we niets aan die waarden. Om ze te overdenken en waar mogelijk toe te passen om de burger te beschermen en deze niet bloot te stellen aan politieke spelletjes zou het christelijke begrip “Heb uw –vijanden—lief gelijk uw naasten” als meewegende waarde misschien een deuropener kunnen zijn. Ook Rusland en Oekraïne zijn landen die het christendom als voornaamste religie hebben. In een tijd van moord, doodslag en vernietiging  is dat een schier onmogelijke opgave. Maar soms zijn we zelf onze grootste vijand en staan we onszelf in de weg. Of wij dan aan zelfhaat lijden is een vraag die later aan de orde komt.

Met conclusie:

Leef en help mee om Oekraïne te ondersteunen, maar provoceer Rusland niet tot het begaan van onvergeeflijke daden. Houd de deur tot gesprek en bemiddeling open. Rusland is een buurland van de EU en dat blijft het.