Door Peter-Vincent Schuld

Vandaag is het 101 jaar geleden dat de wapens zwegen en daarmee de Eerste
Wereldoorlog tot een einde kwam. Afgelopen jaar brachten wij u al een
meeslepende en grote reportage vanuit Passendale en Ieper waar de slachting
onder de soldaten aan het front vormen aannam die wij niet kunnen bevatten. Een
grote aanhoudende tornado van dodelijke artillerie en geweervuur.

Zowel de Eerste als de Tweede Oorlog kennen eindeloze rijen met graven. De
dood sloeg genadeloos toe. De dood die zich in de geschiedschrijving laat vatten
door koude kille cijfers, die qua hoogte de onmenselijkheid aangeven.

De tijd terugdraaien kunnen we niet. Lessen leren uit het verleden daarentegen
wel. Wat zou het toch mooi zijn als we ieder graf konden openen en het
slachtoffer dat daar rust vond terug tot leven brengen, zonder wapens, zonder
angst, gewoon in zijn burgerkloffie  dat hem een mens maakt zoals u en ik.

Maar dood is dood. De biologische existentie, wat begon als een wonder van de
natuur, de identiteit, de mens die daar in dat graf ligt zal nooit meer opstaan.
Oorlog is competitie ondanks dat elke winnaar verliezers kent.

Het lot brengt ons in het Franse grensplaatsje Halluin , gelegen in Frans
Vlaanderen dat begint waar de Belgische gemeente Menen ophoudt en dat bij veel
mensen beter bekend is als het dorpje Halewijn.

Ook al is het Frans grondgebied, de oude generaties spreken er nog Vlaams. Voor
de Nederlandse lezers, nee het Nederlands zoals u en ik dat spreken, wordt daar
niet begrepen noch verstaan.

Een enkel bord verwijst ons naar een Duits oorlogskerkhof uit de periode
1914-1918. De journalistieke interesse is gewekt. Waar ligt dit kerkhof? Hoe
ziet het er uit?

In mijn achterhoofd herinner ik mij dat de verantwoordelijkheid voor het
onderhoud van Duitse oorlogsgraven ligt bij de Volksbund Deutsche
Kriegsgräbefürsorge.

Een organisatie die zich ook op Duitse bodem tot op de dag van vandaag bezighoudt
met de opgraving en de identificatie van gevallenen ongeacht de nationaliteit,
ongeacht of het destijds in beide wereldoorlogen vriend of vijand was. Even een
stap makend naar de Tweede Wereldoorlog; Tussen Berlijn en Frankfurt a.d. Oder
liggen naar schatting tussen de 30.000 en 60.000 stoffelijke overschotten te
velde, nimmer opgegraven.

Duitsers maar ook soldaten van het Rode Leger die hard vochten tegen de nazi’s en
gigantische verliezen leden. De vijandschap van weleer is voorbij.De Volksbund
werkt nauw samen met de Russische, Amerikaanse en Britse militaire autoriteiten
om de te velde begraven gesneuvelden te identificeren en een laatste waardige
rustplaats te bezorgen. De dood op zich kent geen waardigheid, als de mens zich
gedraagt, kent de mens dat soms wel.

Een paradox dient zich aan. Ondanks en tegelijkertijd ook vanwege het
persoonlijk leed van een ieder die een naaste verloor of van wie een naaste
vermist is geraakt en ten prooi is gevallen aan de gruwelijke moordmachinerie
zijn de wonden van de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog nog niet
geheeld en als de wonde her en der al is dichtgegroeid dan is er
spreekwoordelijk littekenweefsel of een dun laagje maar oh zo kwetsbare huid.

Alleen al over Duitse oorlogsgraven schrijven, of deze nu uit de Eerste of
Tweede Wereldoorlog stammen, is al “op de tippen van je tenen lopen”. Er is geen
enkele rechtvaardiging te vinden voor wat Nazi-Duitsland aanrichtte, maar dan
ook geen enkele rechtvaardiging. Het regime was puur misdadig van top tot teen.
Maar niet iedere Duitser, zelfs niet in (gedwongen) krijgsdienst was destijds
een misdadiger pur sang. Dienstplicht, opkomen voor je nummer, je nummer op een
metalen plaatje toebedeeld krijgen, afgeschoten worden en dood neer vallen.
Louter een identificatienummer is wat er restte als deze al teruggevonden werd.

Ik herinner mij de woorden uit mijn naaste familie, die kort na het binnenvallen
in Nederland, mei 1940 een Duitse soldaat, afkomstig uit het Duitse grensgebied
nabij Nijmegen,  ingekwartierd kreeg op last van de Duitse militaire
autoriteiten. Weigeren was geen optie. In de avond zat hij, zo mij verteld werd,
met mijn grootvader aan tafel met de kaart van Nederland en Duitsland bij
kaarslicht en proclameerde: “Over 5 jaar is er geen Duitsland meer.”  Zijn
afkeer van Hitler en zijn gedachtegoed, ondanks in Duitse krijgsdienst kent geen
enkele twijfel.

Terug naar de Eerste Wereldoorlog, terug naar Halluin, oftewel Halewijn.
Terug op Franse bodem.Onbevangen en onbekend in het plaatsje brengt mijn
zoektocht me op de Algemene Begraafplaats van het plaatsje.

Op het eerste zicht zie ik nergens maar dan ook nergens een spoor van een Duitse
militaire begraafplaats uit de Eerste Wereldoorlog. Dan gaan we maar eens wat
proberen te vragen. Op een tombe zit een man met verf de naam aan te brengen van
een persoon die recentelijk is overleden en is bijgezet. Ik loop op de man af,
stel mij voor, ik geef hem een hand en vraag hem waar het Duitse militaire
kerkhof zich exact bevindt. In alle vriendelijkheid wijst de man mij op een hek,
bomen, struiken en een poort waarachter het grafveld zich zou moeten bevinden.

Ik verlaat de begraafplaats en loop buitenom naar een metalen hek dat
verankerd is in een stenen poort. Achter de dikke spijlen van het hek zie ik de
graven liggen. Keurig geordend, de begraafplaats en de plaatsing van graven, als
ik langer kijk ontwaar ik een stuk tuin- of landschapsarchitectuur met hoeken en
symmetrie. Postmortale mathematica?

Ik probeer de poort te openen maar deze is hermetisch op slot. Vanaf deze kant
absoluut dus geen toegang.Tussen de metalen kruisen duikt her en der een steen
op met een Davidsster, een Duits-Joodse soldaat die sneuvelde. Tja, de Eerste
Wereldoorlog kende duidelijk een andere signatuur dan de Tweede Wereldoorlog,
maar niet minder afgrijselijk.
Ik neem even de tijd om de grond en de
oppervlakte te observeren. Ik zie iets “on-Duits”.De grond waarop de “kameraden”
begraven zijn is niet gelijk, noch gelijkmatig. Is hier gespit? Is hier gewoeld?
Het wordt tijd voor mij om ook eens te gaan spitten en woelen en niet veel later
blijkt de Duitse begraafplaats waar we nu over spreken een “doorgangsplek” te
zijn geweest. Het “Friedhof” In Halluin /Halewijn is redelijk snel na het
aanvangen van de Eerste Wereldoorlog aangelegd, al in het najaar van 1914.

Dicht gelegen bij het toenmalige westfront. 1397 gesneuvelde Duitse soldaten
liggen hier nu, terwijl dit aan het einde van de Eerste Wereldoorlog meer dan
2000 waren. Dat verklaart dat het terrein niet volledig egaal is. Er is
geëxhumeerd.

Na wat naslagwerken te hebben gelezen kom ik er achter dat de Fransen na afloop
van de Eerste Wereldoorlog zo’n 700 lijken van gesneuvelde Duitse militairen
hebben overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaatsen Boesbeke en
Wambrechies (Wemmersijs) in Frans Vlaanderen. De meeste Duitse militairen die
hier thans liggen begraven sneuvelden tijdens de zogeheten mijnenslag bij Mesen
in België.

Ik
keer terug naar de Algemene Begraafplaats, daar in dat ooit zo Rode
bolwerk Halluin dat gedurende het interbellum een socialistisch en
communistisch bastion was. Ik loop in noordelijke richting en probeer
parallel te komen met de Duitse begraafplaats die ik vanaf de openbare
weg door spijlen heen waarnam en ik stuit op een 44-tal graven van
omgekomen militairen uit het Gemenebest die zowel gedurende de Eerste
Wereldoorlog als gedurende de Tweede Wereldoorlog op vreemde bodem het
leven lieten. 39 Britten, 3 Canadezen en 2 Nieuw-Zeelanders. 36 van de
44 graven houden de stoffelijke overschotten van de
Gemenebest-militairen die in de Eerste Wereldoorlog zijn gesneuveld, de
overige 8 lieten het leven gedurende de Tweede Wereldoorlog. Aan het
einde van de symmetrisch lopende rijen met graven treft ik recht voor de
metalen poort die toegang zou moeten geven tot de Duitse militaire
begraafplaats twee grafstenen aan.

Een
opvallende situatie. Een waardig en goed onderhouden poort naar de
Duitse begraafplaats is voor altijd geblokkeerd door 2 Britse
grafstenen. Ik lees op de stenen dat er op de begraafplaats de
stoffelijke overschotten begraven liggen van korporaal Atkinson en van
soldaat King. “Known to be buried in this cemetry”, luidt het opschrift
van de grafstenen. Ik vraag me af wat dit feitelijk betekent en ga op
zoek naar de feiten. Al gauw kom ik er achter dat de begraafplaats in de
Tweede Wereldoorlog  getroffen is door zwaar artillerievuur dat de
oorspronkelijke graven heeft vernietigd en men nimmer de te ruste
gelegde stoffelijke resten van de twee Britse militairen heeft kunnen
vinden.

“Geweten dat zij op deze begraafplaats liggen”, is de enige interpretatie die van
toepassing blijkt te zijn. Zelfs na de dood geen rust.
Zou het uit rancune
zijn dat de twee, naar nu blijkt, gedenkstenen juist voor de poort van de Duitse
militaire begraafplaats liggen? Is het symbolisch? Ondanks veel telefoontjes nog
geen concreet antwoord. Maar over de verschrikkingen van weleer is het laatste
woord nog niet geschreven en ook hier komen we op terug.

101 jaar na de Grote Oorlog zoals de Eerste Wereldoorlog ook wel werd genoemd.

Ik ga, hoe oneerbiedig wellicht, even zitten bij de graven van de omgekomen
militairen uit het Britse Gemenebest. Net zoals aan het front, daar aan de
andere kant van de loopgraven, liggen de tegenstanders. Bracht de dood ze
dichter bij elkaar? Ooit zongen ze aan beide zijden van de loopgraven samen
kerstliedjes om vervolgens het vuur naar elkaar te openen. Geen fabeltje, gewoon
de realiteit. Zo ging dat meer als 100 jaar terug. Ik verlaat de gescheiden
dodenakkers met een gevoel van verscheuring en het enige dat er in mijn hoofd
opkomt zijn de woorden “nooit meer”.

Waarschijnlijk een volslagen utopie van het hart, mijn hoofd weet helaas wel
beter.