door Bernd Timmerman

De beste cartoon die nog nooit gemaakt is laat een prostituee zien die
oraal een tekenaar zijn scherpe pen bevrediging geeft waarbij de laatste zegt
dat zij misschien toch niet het oudste beroep ter wereld heeft.

Het gezicht van de courtisane toont Aphrodite die de spot drijft met Morpheus die
in extase zijn fantastische droom in een donkere grot ziet verdwijnen.

De werkelijkheid heeft immers nooit bestaan.

Daar lijkt het steeds meer op: het langzaam uit zicht raken van de
spottende  tekeningen doordat mensen nachtmerries in plaats van dromen najagen.
Het leven zo overserieus nemen dat zelfs glimlachende mensen om iets dat of
iemand die voor jou belangrijk is een steen des aanstoots kan zijn.

De dood van een handelsreiziger is er werkelijk niets bij. De zeepbel van ieders
bestaan mag minder dan ooit uit elkaar vallen. Alles is heilig en spot is een
blasfemie. Het plaatsen van ideeën, ismen, personen en natuurlijk goden op
voetstukken.

Met een heilige oorlog tegen de maker van de prent die spot laat zien. De
zelfcensuur onder dwang in de 21ste eeuw.

De New York Times is op 1 juli gestopt met het plaatsen van de politieke
cartoon in de internationale editie. Met de verklaring dat het besluit genomen
was om de twee edities – de Amerikaanse en de internationale- te stroomlijnen.
De stroom aan kritiek op de recente geplaatste cartoon waar de Israëlische
premier Netanyahu afgebeeld was als blindengeleidehond van president Trump
speelde geen enkele rol… De geschiedenis leert ons in dit geval dat je zowel met
kogels van moslims als met woede van joden cartoonisten letterlijk of figuurlijk
de nek kunt omdraaien.

Want herinnert u zich deze nog? 

Op 7 januari 2005 drongen zwaarbewapende mannen met baarden – die het lachen
nimmer hebben geleerd – de redactie van het Franse satirische weekblad Charlie
Hebdo binnen om te tonen dat schieten op tekenaars wel een dozijn redenen aan
lijken geeft. De aanval op de spotprent is zo een voorbode van het einde van de
geschiedenis van de in vrijheid levende mens. De donkere niet-lachwolken hangen
boven ons seculiere hoofd.

Waarom is spot ineens verboden?

In de oudheid werden Romeinse heersers al belachelijk gemaakt op de muren
van de stad en ook toen al leidde de cartoon soms tot een geweldsuitbarsting bij
de despoot of bij de volgers. Terug naar Frankrijk’s historie met de prent.
“S’ils n’ont pas de pain qu’ils mangent de la brioche!”, dat riep Marie
Antoinette mogelijk als reactie op de honger van haar volk.

Ze was humeurig, oppervlakkig en egoïstisch, en Godzijdank hadden de burgers geen
brood maar konden ze nog wel lachen om de vileine spot, al dan niet in
aanwezigheid van een bovengemiddelde of juist kleine koninklijke dildo.
Robespierre en Napoleon waren eveneens onderwerpen van tekeningen.

Niemand werd gespaard. Daarna liet de negentiende eeuw een vorm van repressie en
censuur liet zien. De autoriteiten die de lachende mens, die het vrij moeilijk
had, een eufemisme, als vijand zag. In meer landen dan Frankrijk alleen.

De 20ste eeuw, die vanzelfsprekend de gevaarlijke zwakke kant van
spotprenten liet zien, maakte de weg vrij voor een bevrijde individuele mens die
ruimte had voor spot, en nog meer voor zelfspot. Die zwarte kant is het misbruik
van tekeningen om anderen in propagandastijl, en bij herhaling, te stigmatiseren
en zo de voedingsbodem te leggen voor haat en geweld. Propaganda als reclame van
de duivel in Der Völkischer Beobachter. De Jood neergezet als de vijand. 

Nazi’s en humor, Duitsers hebben nog altijd een ironietekort. Zo kan een
regime spotprenten als wapen gebruiken en de lijn tussen spotprent en propaganda
is vaag. Bij herhalende éénzijdige spot waarbij de tekeningen ideologische
doelen hebben is het tijd om in penverzet te komen. 
Echter spottende
cartoons horen bij de vrijheid van meningsuiting, zoals plantaardige
bitterballen op een groen feest, toeterende claxons bij een Turkse huwelijks
mars of zwarte pieten bij een ouderwets blank kinderfeest. Het is de basis omdat
tekeningen er eerder waren dan woorden.

Cartoonisten zijn de “teken-narren” van iedere tijd. 
We hebben narren in
beeld, geluid en woord nodig om te voorkomen dat er ‘niet leuke’ dictaturen
ontstaan en ook om gewoonweg een omkering of juist realiteit van de absurde
werkelijkheid te laten zien.Mensen hebben momenten nodig waarbij de hiërarchieën
omgedraaid zijn, de omkeringsfeesten en dus ook cartoons.

De Spot drijven met degenen die op de hoogste zetel zit. Onaantastbaarheid
tastbaar maken en realiteit in schokken tonen. Bezinning op de realiteit om ogen
soms te openen.

Want spotprenten geven belangrijke gebeurtenissen een duiding, een gezicht
en een beeld om over na te denken. Symbolen die voor landen, organisaties,
partijen, bedrijven of personen staan met motieven van de tekenaar om aandacht
te vragen voor een issue. Waarbij het om meer gaat dan alleen het glimlachen. Er
is een boodschap verscholen die veel verder gaat dan iets of iemand belachelijk
maken.

Natuurlijk zijn er de oerpersonen van spot die tijdloos zijn. Zoals de
heks, de gierigaard of de despoot. Vaak schuilt er achter deze prenten een
dubbele bodem om wel degelijk een serieuze ontwikkeling aan te kaarten. Geen
politicus ontloopt zo de kans om een karikatuur van zichzelf te zien in de krant
van gisteren.

Het lijkt er alleen op dat de spotprent in het verdomhoekje is gekomen
doordat sommigen zich zo gekwetst voelen en hun heilige thema’s tot
onbespottelijk maken. En dat is een vorm van bedreigende censuur.
Op 30
september 2005 verscheen in het dagblad Jyllands-Posten een serie van twaalf
cartoons over de profeet Mohammed. Iets meer dan een half jaar nadat 12 lijken
waren opgeraapt op een redactie in Parijs. De tekening van Mohammed met
bomtulband maakte de Deen Kurt Westergaard tot één van de zwaarst bedreigde
cartoonisten.

De bedreiging werd bijna ten uitvoer gebracht. Ondanks de politiebewaking wist
een fanatieke moslim het huis van Westergaard binnen te gaan bewapend met een
mes en een bijl. Het liep goed af, maar toont de waanzin.

Mensen zijn bang, ook de journalisten en zelfs politici. Kent u de grap van het
kamerlid die nooit uit huis kan zonder bewaking?

In 2018 wilde de Nederlandse politicus Geert Wilders een cartoonwedstrijd
uitschrijven. Iedereen met tekentalent mocht meedoen, voorwaarde was wel dat de
cartoons de profeet Mohammed als onderwerp hadden.

De hel brak los. Rellen en protesten. De regering in Islamabad liet de
Nederlandse zaakgelastigde weten ‘diepe zorg’ over te brengen ‘over deze
moedwillige en kwaadaardige poging om de islam in een kwaad daglicht te
stellen’. Nederlandse poltici deden het bijna voor de camera in hun broek en
gingen diep door de knieën.

Niet om te bidden maar om te smeken. De angst regeert.

Maar het gaat niet alleen over cartoons met het stigma van blasfemie. Dat
een verbod op godslastering nog steeds in het strafrecht van diverse nationale
wetgevingen is opgenomen is tekenend voor deze tijd. Montesquieu draait zich om
in zijn graf en velen met hem. In  l’Esprit des Lois van 1748 is Montesquieu
duidelijk.

Wanneer de publieke vrede of de staatsveiligheid in het geding is, dan is
straffende overheid aan bod.  Maar waar het gaat om al dan niet bewuste
krenkingen van de God dan is er geen sprake van een misdaad. Want alles speelt
zich hier af tussen mens en zijn God die zelf het moment van wraak bepaalt.
Omdat God oneindig is, zal de wraak grenzeloos zijn, daar heeft God geen
mensenhulpje bij nodig. 

Is de verlichting voor niets geweest? Het betreft niet alleen (zelf)censuur
vanwege de angst voor fundamentalistische gelovigen. De humor, de (zelf)spot, de
ironie en de glimlach zijn gewoonweg uit de samenleving aan het verdwijnen. De
spotprent, de cartoon of de karikatuur is geen wapen van de moderne tijd tegen
één godsdienst. Ieder thema met een poltieke, sociale, economische,
technologische, religieuze of welk maatschappelijke bron dan ook kan en moet
onderwerp zijn van spot. 

Of het nu om de zwarte of witte man gaat, de gelovige of ongelovige, de
vleeseter of veganist, de man of de vrouw, of de rechtse of linkse politici,
mensen voelen zich veel te snel slachtoffer van spot en kritiek, of als er een
aanval op de opgebouwde identiteit plaatsvindt, een verkrachting van het
onbevlekte lichaam door een tegenwoord of een tegenbeeld.

En vanuit dit mismaakt slachtofferschap pakken zij bikkelhard haatwoorden en
wapens op om disproportioneel terug te slaan.

Slachtoffers kunnen immers geen daders zijn. De rest is bang, levend in de
onderdrukking van het vrije woord en het vrije beeld. Natuurlijk  betekent
vrijheid ook dat deze moet ophouden waar zij de vrijheid van anderen raakt, maar
het oprekken van het begrip slachtoffer neemt groteske cartooneske vormen aan. 

Laat journalisten, kunstenaars, politici, schrijvers, cabaretiers, entertainers,
regisseurs, denkers, doeners, iedereen ervoor zorgen dat maatschappij-, 
culturele-, politieke- en religieuze kritiek niet door humorloze dogmatische
schijnheilige haatdragende fundamentalisten worden omgebracht. 

Niet nu en nimmer ons door angst of absurde zelfcensuur laten leiden maar
satire, parodie, sarcasme, ironie,  spot, polemieken, blogs, columns en
artikelen volop internationaal en nationaal  inzetten tegen diegenen die geen
relativering,  humor en zelfspot kennen en alleen maar haat, onderdrukking,
geweld, vernedering en dood zaaien.

Voor alle martelaren van de satire, laten we een daar een geloof van maken:

De VrijheidsReligie.

Life’s a piece of shit

When you look at it

Life’s a laugh and death’s a joke, it’s true

You’ll see it’s all a show

Keep ‘em laughin’ as you go

Just remember that the last laugh is on you

And always look on the bright side of life

Laten we over alles en iedereen spotprenten, narrige polemieken en
satirische films maken. Alles moet kunnen in spotprenten en gaat het in jouw
ogen te ver dan is de gang naar de rechter een keuze. 

Wie en wat is en was belangrijk genoeg om onderwerp van spot te zijn? Niets
is heilig,behalve de vrijheid natúúrlijk.

Deze moet veilig zijn.

Laten we de (zelf)spot liefhebben.