door Koos van Houdt

Toegegeven, het is geen brief om te lezen bij de caravan of aan het strand. Maar
het verslag van het kabinet over vijf dagen onderhandelen in Brussel is veel
leuker dan het volgen van die onderhandelingen zelf. Het mag natuurlijk wel.
Maar ik denk niet dat er veel mensen vanwege een zoektocht naar vakantieplezier
via de site van de rijksoverheid naar het verslag van het kabinet gaan over vijf
dagen onderhandelen over de Europese meerjarenbegroting en het Herstelfonds.

Maar wie om journalistieke redenen negen pagina’s dicht gedrukte tekst leest,
merkt dat ook nog eens de kunst moet worden toegepast om tussen de regels door
te lezen. Voor de journalistieke dwaas is die brief meer dan smullen geblazen.
Wat wordt wel gemeld aan de Tweede Kamer? Maar vooral belangrijk is wat niet
wordt geschreven. Of wat anders wordt geschreven dan je zou verwachten. Hier
wordt de kunst van het verlies nemen bedreven, zonder het eigen politieke
gezicht te schaden.

Je kunt de geschiedenis over Nederland en de Europese begrotingen laten beginnen
in 1993. Toen werd op de Europese Raad van Edinburgh een eerdere
meerjarenbegroting vastgesteld. Volgens de oppositie “vlogen toen de miljarden
uit het raam”. De landbouw leverde Nederland vanwege nieuw beleid geen geld meer
op. Er ging meer naar de Europese kas dan Nederlandse boeren eruit terug kregen.
Dat was voor het eerst, maar met een heel goed doel: het wegwerken van al die
rare overschotten uit de jaren daarvoor.

Je kunt ook beginnen in 1999 toen minister Gerrit Zalm (financiën) alleen maar
oog had voor de hoogte van de Nederlandse contributie. Hij kreeg net als
vijftien jaar eerder de Britse premier Margaret Thatcher “zijn geld terug”.

Je kunt ook beginnen in 2014, toen in Den Haag na weer een rondje van politiek
verlies nemen, werd afgesproken om de zeven jaar tot 2020 goed te benutten. Men
wilde niet weer overvallen worden door te laat het debat te voeren over een
nieuwe meerjarenbegroting. Toen Nederland in het voorjaar van 2016 een half jaar
voorzitter was, werd in de Europese Unie daarom het debat geopend. Er kwam een
studiegroep onder voorzitterschap van de Italiaan Mario Monti. Deze Italiaan
heeft een vlekkeloos blazoen als lid van de Europese Commissie en redde ook de
Italiaanse begroting al een keer als ‘technocratische’ interim-premier.

In januari 2017, toen iedereen heel andere zaken aan het hoofd had vanwege de
dreigende brexit, beviel de adviesgroep van Monti van voorstellen voor wat sinds
kort de bijna complete Europese meerjarenbegroting 2021 tot 2027 zal zijn.
Bijna, want het Europees Parlement wil ook nog een paar kluiven binnen slepen.
In een al snel weer vergeten persconferentie vanuit datzelfde Europees Parlement
zei Monti veel. Maar vooral ook dit. Aan het eind van het spel zal blijken dat
het voor alle lidstaten voordelig is om toch te snoepen uit de ruif van Europese
eigen middelen of Europese leningen op de kapitaalmarkt.

Wie op 21 juli niet met vakantie was en het nieuws volgde over de compromissen
die waren gesloten over meerjarenbegroting en Herstelfonds, las dat precies deze
vergeten voorspelling van Mario Monti de sleutel was geweest voor dit resultaat.
Zuchtend en steunend was ook de felste tegenstander van die gedachte, de
Nederlandse minister-president Mark Rutte daarmee akkoord gegaan.

Met die achtergrond in gedachten breekt een grote, journalistieke grijns
op het gezicht door bij deze zin uit het recent naar de Tweede Kamer gestuurde
verslag: “Het kabinet heeft zich steeds terughoudend opgesteld over de
introductie van eigen middelen. Deze passen niet bij een eenvoudige en
transparante financiering van de begroting van de Europese Unie. Een overgrote
meerderheid van de lidstaten hecht echter juist zeer veel waarde aan de
introductie van nieuwe eigen middelen. Nederland heeft daarom toch ingestemd met
het verkennen van opties voor nieuwe categorieën van eigen middelen”.

In de praktijk betreft dat zaken als afdracht van een klein deel van de
btw-inkomsten en straks een nieuwe plasticbelasting en een nieuwe belasting op
de uitstoot van broeikasgassen. Daarover bestaat in feite al overeenstemming.
Maar veel interessanter is dat het advies van Monti ons leert dat oude zaken
opnieuw worden gedaan. De oeroude Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd
al op die manier uit eigen zak betaald.

Alle kolen- en staalbedrijven in de lidstaten brachten samen het geld op om die
Europese club van de noodzakelijke financiën te voorzien.
Het kabinet
schrijft nu zuinigjes aan de Tweede Kamer dat nieuwe mogelijkheden worden
verkend. Wie de brief leest met alle andere daaraan voorafgaande en daarop
volgende alinea’s, die doorziet snel dat hier een zeer bittere Haagse pil moet
worden verguld. Het Europees Parlement is juist zeer ingenomen met deze methode.
Het wil meer van deze methode en minder gebruik maken van die andere bittere
pil, het lenen door de Europese Commissie op de kapitaalmarkt

Toch kan de Tweede Kamer wel gerust zijn. Er worden in de strijd tegen de
economische gevolgen van de coronacrisis geen giften in bodemloze Zuid-Europese
putten gestort. Daar staat althans niets over in die brief aan de Tweede Kamer.
In het voorstel voor het Herstelfonds komt het woord ‘subsidies’ wel een aantal
keren in voor. En zo is het ook. Er was nooit sprake van giften, er was altijd
al sprake van Europese subsidies, gebonden aan alle bekende Europese spelregels.
Zo kan overal regionaal economisch maatwerk worden geleverd. En leningen zijn
voor alle lidstaten evenredig zwaar.

Wetenschappers zijn wel heel boos. Nederland heeft als boeman ervoor gezorgd dat
er minder geld naar subsidies voor wetenschappelijk speurwerk en innovaties
gaat. In het oog sprong vooral dat in het Herstelfonds hier geen 17,5 miljard,
maar ‘slechts’ vijf miljard voor werd ingeschreven. Het kabinet verdedigt zich
richting de Tweede Kamer door te schrijven dat alles met elkaar in de komende
jaren tot 2027 voor het betreffende programma Horizon Europe ruim meer
beschikbaar is dan voor het nu aflopende Horizon 2020. Ook dat is waar. Het gaat
slechts om ‘minder meer’ dan voorgesteld.

Niet alles is te voorspellen. In leerboekjes staat dat een meerjarenbegroting
voor zeven jaar veel te statisch is om de levende werkelijkheid te vatten.
Daarom staat zo’n Europese begroting vol met spelregels over tijdelijke
voorzieningen en fondsen. Daaruit kan dan in bijzondere omstandigheden worden
geput. Toen vorige week die onwaarschijnlijke hoeveelheid kunstmest in de haven
van Beirut ontplofte, bleek er in Brussel toch wel weer zo’n potje te zijn om
vanuit ons rijke werelddeel ook financieel te hulp te schieten. Daar zal het de
komende dagen verder over gaan.

Intussen blijven ze in Den Haag weer zuinigjes lachen. Want uiteindelijk is er
niet al te veel terecht gekomen van de Hollandse zuinigheid. Opnieuw wordt
duidelijk, dat in politiek Den Haag de Europese Unie er altijd anders uitziet
dan in Brussel.