door Koos van Houdt

Het heldhaftige gevecht om de centen in de Europese Raad duurde vorige week een
paar dagen langer. Het voornemen van de Europese Commissie een nieuw
vijfjarenplan voor de Europese Veiligheidsunie te presenteren moest er twee
dagen om worden uitgesteld. We merken het nu wat minder, maar die
Veiligheidsunie is net zo’n spannende aangelegenheid als dat gevecht om de
meerjarenbegroting.

Even terug naar november 2015. Op vrijdag de 13e werd Parijs opgeschrikt door een
aantal bloedig verlopende terroristische aanslagen. Allerlei Europese afspraken
over samenwerking tussen veiligheidsdiensten en politie in verschillende
lidstaten bleken wel te bestaan, maar nooit in praktijk te zijn gebracht. De
terroristen beraamden hun plannen voornamelijk in de wijk Molenbeek in Brussel.
Uitlopers ervan wezen naar Rotterdam.

De vreselijke gebeurtenissen brachten een onmiddellijke beleidsreactie op gang.
De toen zittende Franse president François Hollande riep daarbij een tot dan toe
volstrekt slapend artikel in het Europese verdrag wakker. Hij vroeg zijn
Europese partners binnen de Europese Unie om een ‘solidariteitsverklaring’.

Ik citeer mezelf uit een analyse van november 2015: “Het ging om een Frans
verzoek aan alle lidstaten van de Europese Unie op basis van artikel 42 lid 7
van het Verdrag van Lissabon. Een artikel dat ooit in 2005 door de kiezers in
Frankrijk en Nederland naar de prullenmand werd verwezen, maar dat toch bleef
staan in het verdrag. Het gaat om “hulp en ondersteuning” van alle andere
lidstaten, wanneer één lidstaat daarom verzoekt.”

“De Europese vergaderagenda hielp een handje mee. De ministers van defensie van
de 28 lidstaten waren op de maandag na de aanslagen voor regulier overleg bijeen
in Brussel. Ze spraken “vol empathie, emotie en eensgezindheid” hun steun uit
aan dit Franse verzoek. Op dat moment (november 2015 dus) wisten we niet precies
wat in de dagelijkse praktijk het gevolg ervan zou zijn.”

“De Franse minister Le Drian (binnenlandse zaken) hield het op de politieke
betekenis van deze uitspraak door alle ministers. Voorzitter Federica Mogherini
(de toenmalige hoge vertegenwoordiger van de Europese Unie voor het buitenlandse
beleid) zei dat het voor het eerst in de geschiedenis was, dat dit artikel is
aangeroepen. “Politiek van belang, want het heeft meer betekenis dan dat alleen
vanuit de afzonderlijke hoofdsteden mooie woorden over solidariteit met
Frankrijk worden uitgesproken”, was haar uitleg.”

Vijf jaar geleden was het gevolg ervan dat er een eerste beleidsplan kwam voor
wat enigszins hoogdravend ‘de Europese Veiligheidsunie’ werd gedoopt. Er was al,
op basis van het Verdrag van Maastricht uit het begin van de jaren negentig, de
Europese politiedienst Europol. Die was sinds 1995 gevestigd in Den Haag en
kende slechts een langzame groei.
Europol mocht niet te snel groeien. Een
paar honderd medewerkers om de ergste problemen van grensoverschrijdende aard te
coördineren.

Ministers van justitie waren geneigd hun nationale bevoegdheden dicht bij zich te
houden. Die cultuur leidde ertoe dat er van de verwachte coördinatie in de
praktijk weinig terecht kwam. Tot in november 2015 in Parijs bleek dat aanslagen
voorkomen hadden kunnen worden als de Europese samenwerking op waarde zou zijn
geschat.

Nu wordt vlak voor de Europese zomervakantie zonder enige ophef een nieuw
vijfjarenplan voor de Europese Veiligheidsunie gepresenteerd. Dat is
opmerkelijker dan het lijkt. Het plan weerspiegelt vooral dat de Europese Unie
beleidsmatig actief is geworden om alle taken die Europol al lang uitvoert, ook
te ondersteunen. Daar blijft het niet bij. De Commissie in de persoon van de uit
Griekenland afkomstige en in Brussel zeer ervaren Margaritis Schinas, heeft goed
in de gaten dat terroristen ook met hun tijd meegaan.

Zo vraagt hij aandacht voor zaken als het gevaar van aanslagen op heilige
plaatsen en religieuze gebouwen als kerken en synagogen. Hij onderstreept het
belang van zogenaamd ‘hybride terrorisme’, waarmee digitale misdaad wordt
bedoeld. Digitale netwerken zijn net zo kwetsbaar gebleken, zoals de
Universiteit van Maastricht en andere bedrijven eind vorig jaar nog hebben
ervaren. Ook ziekenhuizen en andere voorzieningen van medische zorg zijn
kwetsbaar. En Schinas gaat uitvoerig in op die prachtige techniek van de drones.
Gestimuleerd door het Europese technologiebeleid. Maar ook ontdekt door het
boevengilde.

Toen Europol werd opgericht werd geschat dat Nederland, in die tijd ook in de
race om de Europese Centrale Bank naar Amsterdam te krijgen, een troostprijsje
zou zijn. Enkele honderden medewerkers, was de inschatting. Inmiddels heeft
Europol het aantal van duizend ambtenaren ruim overschreden. Onlangs nog bleek
het belang daarvan. In samenwerking met Europol slaagden Franse en Nederlandse
politiediensten erin een opzienbarende inval te doen op het darkweb. Daar
bloeide de drugshandel. Europol heeft tanden gekregen. Al is het nooit die
Europese FBI geworden, waarop de toenmalige Duitse bondskanselier Helmut Kohl
vlak na de oprichting van de dienst hoopte.

Maar strikt nodig is dat niet meer, wanneer nationale politie- en
veiligheidsdiensten hun schroom voor samenwerking van zich afschudden en elkaar
gaan vertrouwen. De samenwerking die daaruit voort komt, leidt tot dezelfde
resultaten als wanneer een aparte Europese FBI uit de grond was gestampt. Dat
onderlinge vertrouwen en een gezonde manier van Europees denken zijn daarvoor
wel noodzakelijke elementen.