Het Portugees voorzitterschap van de Europese Unie is vanavond 30 juni om 24.00
uur gedaan. Dit is voorlopig het laatste verhaal in een serie die we de
afgelopen tijd over Portugal brachten.  In dit verhaal slaan we een brug tussen
het heden en het verleden.

Over het Portugese voorzitterschap kunnen we redelijk kort zijn. Het stelde
politiek gezien allemaal niet zoveel voor. Deels omwille van de corona-crisis
waarbij de Portugese overheid de grenzen sloot en de Portugezen het land niet
eens konden verlaten, anderzijds kan de regering van premier Costa nu niet echt
als een “zwaargewicht” worden beschouwd in de Europese politieke arena.

Het Portugees binnenlands bestuur gooit nog steeds geen hoge ogen en primair zijn
de Portugezen hier zelf het slachtoffer van. Oh ja, er was een Eurotop over
sociale zaken in Porto, Een hoop bla bla, wat grotesk vertoon, en de rest was al
voorgekauwd door de ambtenaren van de lidstaten en de commissie.

Europese spreekwoordelijk bruggen tussen de lidstaten moeten worden gebouwd,
onderhouden, en waar nodig  worden gerestaureerd. Er zit nogal wat frictie links
en rechts. Waar in vroeger tijden het slagveld als plaats voor het beslechten
van conflicten gold, is dat nu de onderhandelingstafel. Maar echt bruggen ook en
brug die de grens vormt tussen de Portugese Algarve en het Spaanse Andalusië
werd ook aangepakt en ligt er voor de komende tijd weer goed bij. Nu alle 
politieke bruggen nog in een goede staat brengen.

Laten we het voorzitterschap van Portugal afronden door een blik in de
geschiedenis te werpen. We gaan naar de tijden dat het wapengekletter harder te
horen was dan klanken van het Foute Uur op QMusic in de Lage Landen. Daarvoor
moeten we eerst naar een land dat het voorzitterschap na dat van Slovenië op 1
januari 2022 overneemt, namelijk Frankrijk. Om precies te zijn naar Parijs.

Het is al weer erg lang geleden, tweede helft van de jaren negentig van de vorige
eeuw, maar we zitten een hapje te eten ergens in Parijs na een lange
reportagedag in een Italiaans restaurant. Destijds was België nog de permanente
uitvalsbasis, in de tijden dat Facts Found nog niet bestond en we allemaal nog
voor andere grote nationale en internationale media actief waren. Een gesprekje
met een restauranteigenaar. Een gesprekje over Belgische kelders, de zaak
Dutroux en andere uiterst duistere zaken die zich in België afspeelden. 
Parijzenaars vervelend en arrogant? Vergeet het. De restauranteigenaar vervolgt
“Maar wij hebben onze eigen lijken in de kelder” en neemt ons mee naar een
kelderruimte onder het restaurant waar het proviand voor het etablissement is
opgeslagen.

Tussen de blikken en de dozen verschijnt er een grafsteen. Zonder inscriptie
alleen voorzien van het kruis van de Tempeliers. De aangrenzende catacomben zijn
hermetisch afgesloten met het opschrift “Banque de France” en toegang
verschaffen zou ons in de problemen gebracht hebben.

Maar hier stuiten we op het verleden van de middeleeuwen. Een Tempeliersgraf
onder een restaurant aan de Boulevard du Temple . Onze interesse voor de
Tempeliers en hun geschiedenis is gewekt want vele geheimen die zij met zich
meedroegen zijn tot op de dag van vandaag nimmer opgehelderd. Als een van de
laatste bastions waar de Tempeliers in een andere vorm hun bestaan voortzetten
is de vinden in het prachtige Portugal.

.
De verhalen van de Tempeliers vertellen iets over het oude Europa, maar
ook over het Europa van nu. De Portugese tak van de Tempeliers hadden een
belangrijk aandeel in de herovering van het Iberisch schiereiland op de Moren.
Er is fiks voor gevochten en steden als Santarem en Lissabon zijn uiteindelijk
door de Tempeliers bevrijd van de Moren.

Zachtzinnig ging het er niet aan toe. De Moren werden uiteindelijk verdreven of
gedood. De orde werd voor hun inspanningen rijkelijk beloond met burchten en
landerijen. De Moren viel het lot ten deel van de “gewassen oren” en waren
destijds “definitief” weg.

De Tempeliers gingen zich toeleggen op het financieren van ontdekkingsreizen en
zo kon Portugal als zeevarende Europese natie haar kennis over de geografie van
de wereld uitbreiden en overzeese kolonies stichten op het land dat een kustlijn
kent met bijna  alle zeven zeeën  Dichter bij huis werd eveneens een overzeese
actie ondernomen als vergelding voor de Moorse bezetting.

De Portugese prins Hendrik de Zeevaarder nam de stad Ceuta in, thans een Spaanse
enclave in Marokko. De vlag van de enclave zelf bleef echter Portugees inclusief
het wapen van Portugal. Maar zonder de financiële steun van de Tempeliers zou
Ceuta Moors, lees Marokkaanse gebied gebleven zijn.

We gaan op zoek naar ijkpunten die de realiteiten van toendertijd en het heden
met elkaar in een zekere vorm gelijkenissen vertonen. Aangetrokken tot 
geschiedenis, mystiek en nimmer volledig opgeklaarde  geheimen zetten we met de
auto koers naar het Portugese Tomar. Tomar was sinds 1356 al de vaste
uitvalsbasis van de Tempeliers in Portugal. En dus is het meer dan de moeite
waard om het een te gaan bekijken.

We passeren een kapelletje met een voorstelling uitgevoerd op een blauw
witte tegels van een tafereel dat twee legers uitbeeldt. Een voorstelling dat
eigenlijk de geschiedenis van Europa letterlijk vertelt, namelijk die van
ettelijke en ontelbare gewapende conflicten en de eeuwige taksen die door de
bevolking opgebracht moest worden om het krijgsgeweld te financieren.

De Orde van de Tempeliers, ook wel de orde van de Arme Ridders van
Christus en de Tempel van Salomo was van oorsprong een Frans
broederschap, gesticht in Jeruzalem door ridder Hugo van Payns en 8
andere ridders. Het ving aan als een klein broederschap dat zich ten
doel had gesteld pelgrims te beschermen tegen roofovervallen, gepleegd
door moslims waarvan pelgrims die naar het Heilige Land reisden
slachtoffer werden. Het was een echter ook een christelijke
kruisridderorde die als klein onderdeel ook deelnam in de strijd van de
kruisvaarders tegen de toen nog betrekkelijk jonge islamitische
godsdienst. De orde verdiepte zich intellectueel in de oude joodse
kabbalistiek en andere wijsbegeerte die terug te vinden zijn in de
expressies die zij hebben nagelaten. De kruisridders van de Tempeliers
legden een gelofte van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid af aan de
patriarch van Jeruzalem en werd later in 1129 officieel erkend door de
katholieke kerk. Begonnen als een broederschap van 8 ridders groeide in
de 200 jaar van hun bestaan uit tot een zeer machtige en rijke orde,
waar de individuele ridders niet de welvaart ten deel viel, in
tegenstelling tot de orde die op den duur fungeerde als bankiershuis. 
Koning Filips de Schine was een machtige vorst in zijn tijd, maar
redelijk spilziek door het voeren van oorlogen tegen onder meer
Engeland. Hij zocht gelden bij zijn latere tegenstander de katholieke
kerk, de lombarden ( hierbij de verklaring van het woord lommerd of te
wel pandjeshuizen) en de joodse gemeenschap. In 1312 werd de orde in
Frankrijk door Koning Filips de Schone in de ban gedaan en de leden van
de orde vervolgd velen kwamen op de brandstapel om het leven na
schijnprocessen. De Portugese tak van de Tempeliers bleef bestaan. De
vervolging van de Tempeliers was zeer tegen het zere been van de
Spanjaarden en Portugezen

Aan de overkant van de weg staat een oude lantaarnpaal. Door de tand der tijd in
ongerede geraakt. Wellicht een handje geholpen door vandalen en achterstallig
onderhoud. Het symboliseert min of meer het harde feit dat we in Europa opnieuw 
in een donkere tijd zitten waarin een nieuwe verlichting in het denken en doen
van mensen tot een tijdelijke stilstand is gekomen en er zich polarisatie
voordoet. Oordelen worden geveld over zedelijke moraliteit. Het was in de
middeleeuwen zo en het is nu weer niet anders. De geschiedenis herhaalt zich.
Het collectivistisch mensen in hokjes plaatsen en omwille van wat voor
(drog)reden dan ook, vervolgen of sociaal uitsluiten. Het gebeurde toen het
gebeurt nu.

Koning Filips de Schone (1285-1314) die de Tempeliers uiteindelijk
vervolgde en verdreef uit Frankrijk eiste eerst een strikte scheiding tussen
kerk en staat om de rol van de Tempeliers terug te brengen, iets wat we in
Frankrijk nu nog steeds zien in de door Frankrijk zo omarmde laïcité 

(
strikte en niet onderhandelbare scheiding tussen kerk en staat) en
toen Koning Filips de Schone daar niet meer  in sloeg ging hij een verbond aan
met de katholieke kerk en haar kerkelijke rechtbanken (inquisitie) en
beschuldigde de Tempeliers onder meer van sodomie, homoseksualiteit en
duivelsaanbidding. Hard bewijs was er niet, bekentenissen werden door middel van
marteling
en
met pauselijke goedkeuring verkregen. Had de gelofte van kuisheid ,
dus de celibataire levensinvulling de leden van de Tempeliers gedreven tot
gedrag dat de biologische  en instinctieve drang tot reproductie van de mens
frustreert? Wat is oorzaak en wat is gevolg?

Enkele kilometers verder wordt onze aandacht weer getrokken door een feitelijke
voorstelling. Gewoon zichtbaar. Een enorme berg afval met daarop een haan. De
puinhopen van de geschiedenis van de nimmer voltooide verleden tijd? Achter de
vuilnisbelt staan een aantal krotten voorzien van satellietschotels. De krotten
zijn dus bewoond en het belangrijkste van waarde is het televisie kunnen kijken.
We lijken even in de krottenwijken van een ontwikkelingsland en toch is het
volop Europa en de Europese Unie. Portugal, het land van soms amper te verklaren
tegenstellingen.

We rijden door het stadje een heuvel op waar een middeleeuws bouwwerk gloort maar
nog niet verraadt van zijn geheimen, zijn pracht en zijn praal van weleer.  We
zijn bij het Convento Cristo. Een voormalig rooms-katholiek klooster en
versterkte burcht op een heuvel die uitzicht geeft op de wijde omtrek.

Nee, wie goed kijkt, voelt en observeert , maar neemt ook een geschiedenis waar
die haar gelijke niet kent. De kruisen die in het magnifiek architectonisch 
hoogstandje uit de 12e eeuw zelfs in de versterkte burcht zijn ingebouwd als een
soort van ¨geschutspoorten¨ vertellen de diepe gelovigheid van de Tempeliers die
er ooit woonden en de noodzaak tot verdediging.

We zijn op route en op reportage gewend onze omgeving op elk detail te
scannen. Alles vertelt een verhaal, werkelijk alles. Maar wij kunnen niet elk
verhaal(tje) vertellen we moeten ons beperken. Onze missie is om te vertellen
over het Europese continent en alles wat daarmee te maken heeft.

Zo valt ons oog op een klein bordje met daarachter de muren van het klooster. 
Een stukje Europees erfgoed, een stukje werelderfgoed dat op de UNSCO-lijst
staat van wereldpatrimonium.

Dit cruciaal stuk geschiedenis moet onderhouden worden en onderhouden blijven en
wordt dus mede gesteund met gelden uit het Europees Fonds voor Regionale
Ontwikkeling.  Maar zijn het alleen maar bakstenen?

Een grote poort van stevig hout geeft toegang tot de het weggetje dat leidt naar
de binnenplaats van het convent. Stappen, wij zetten stappen. Stappen die we
nemen in de missie om u te vertellen. Hier werden ooit stappen gezet door andere
mensen met hun missie om te doen wat in hun ogen goed was. Het zo nodig met het 
zwaard beschermen van het christelijk erfgoed en denken.

Stappen gezet door ridders en monniken. Onder pij en maliënkolder gingen  mensen
van vlees en bloed schuil.Het rode kruis op de witte gewaden van de ridders
afkomstig uit de adelstand en de zwarte gewaden met het rode kruis voor de
ridders uit de burgerij verenigde de opzettelijk zichtbare diversiteit van
rangen en standen in het doel dat ze nastreefden.

Maar het waren mensen van vlees en bloed. Mensen die daden begingen waarvan we
met de wetenschap van nu vraagtekens kunnen zetten. Mensen die fouten en zonden
begingen in het leven dat zich onder maliënkolder en pij afspeelde, dat zich
onder de helmen in de hoofden een eigen leven leidde. De verleiding van het
wereldse en het vleselijke. Het is niemand vreemd, ook heden ten dage niet.
Ridders die zich baseerden op het leven van Christus.

Ridders die aar een interpretatie aan gaven. Of dit de juiste interpretatie was,
ook dat is een discussiepunt, maar de geschiedenis bestaat uit feiten, niet uit
aannames. Toch nam Christus het op voor de verworpenen der aarde. Volgens de
Bijbelse verhalen, behoorde  Maria Magdalena, een publieke vrouw tot de nauwe
kring van intimi van Christus en kon zij rekenen op zijn barmhartigheid. Met
welk moreel gezag beoordelen wij de prostituees van vandaag?

Zijn de 10 geboden uit het oude testament een gedragscode met een absoluut
of relatief karakter? Een van de tien geboden is “Gij zult geen onkuisheid
begeren”. Toch werden en worden in clericale en aardse kringen onkuisheden
begaan. Maar wat zijn onkuisheden? Hoe moeten we dat zien vanuit een tijd waarin
polygamie in het Heilige Land en tot op heden in bepaalde kringen sociaal
geoorloofd is.

Wegens het wettelijk en het kerkelijk instituut van het huwelijk heeft zich dat
in de tijd van vandaag vertaald naar polyarmorie, houdende het hebben van
meerdere partners. We vergapen ons aan de serie “Sister Wives” op de zender TLC
waarin manlief Kody polygaam leeft en zulks met absolute instemming van zijn
vrouwelijke partners. Het is slechts een voorbeeld van de relativiteit waarmee
we de moraliteit en van vandaag tot in de middeleeuwen kunnen beschouwen en
verklaren.

Maar zeker is dat op de stenen die naar de celibataire kloosterorde mensen
hebben gelopen met gedachten over goed en kwaad, maar niet bovenmenselijk, laat
staat bovennatuurlijk.

Een toren die uitzicht geeft op de boze buitenwereld en het gefortificeerd
klooster een uitkijkpost gaf tegen eventuele vijandelijke activiteiten is ook
een blik op de wereld, wellicht bemand met mensen met een mening, een oordeel,
maar primair gehuld in een menselijk lichaam dat een product is van de natuur.

De natuur die zich op en top manifesteert in de kloostertuinen, die ooit pracht
en praal uitstraalden, een natuur die zich manifesteert door de bomen en alle
natuurlijke gewassen die het fort thans omgeven en ooit omgeven hebben.

De natuur die nu gras laat groeien op de sociale ontmoetingsplaatsen zoals
refters en andere delen in de stukken die de ruïnes vormen rond het convent. De
deuren die toegang geven tot het klooster zijn kunstwerken op zich.

Omgeven door portaalbogen waarvan de beeldhouwwerken gemaakt zijn met een
precisie die de pauselijk macht erkennen en uitbeelden en de engelen
romantiseren waardoor het klooster een sprookjesachtig karakter krijgt.

De kruisen verwerkt in de zandstenen railing geven uiting aan het christelijk
karakter en beschermen de lopenden in de hoogte van het convent tevens tegen een
val. De wijze waarop de zandstenen railing gebouwd is, is dermate ingenieus, dat
technisch gezien het moeilijker is om abusievelijk te vallen of te springen. Zou
het symbolisch ook een betekenis hebben tegen het ¨vallen en het vervallen” van
de mens? We kunnen het de bouwers en architecten van weleer niet meer vragen.

Zie het portaal met een een uitsnede als beeldhouwwerk van de Heilige Maagd
Maria, liefelijk uitgebeeld als warme liefdevolle vrouw het met kindeke jezus
kwetsbaar in haar armen. Spreekt hier barmhartigheid en een hang naar
baarmoederlijke liefde?

Zie het portaal met een uitsnede als beeldhouwwerk waarbij een wijs
kijkende man een andere voor zich uit starende wijze man aankijkt? Symboliseert
dit de zo aan Koning Salomo toegeschreven wijsheid en overleg of de
afhankelijkheid van de wijsheid die te vinden is in een overdacht oordeel van
een ander? Relativiteit versus absolutisme.

We staan daadwerkelijk op een plek van de mysterieuze orde der tempeliers, over
wie zoveel en zo weinig geweten is. Veel geheimen werden meegenomen in de graven
van hun vergankelijke lichamen en tot op de dag van vandaag wordt er druk
gezocht naar de vermeende schatten die deze orde werd toegeschreven.

Rijk waren ze, de orde gold als een soort van bankiershuis voor vorstendommen en
ontdekkingsreizigers. En ook hier was geld het verraad dat de Tempeliers in
Frankrijk ten deel was gevallen en hun orde verboden werd, enkelen van hun
leiders op de brandstapel werden geworpen . De orde nam de wijk naar Portugal
alwaar ze verder gingen als de Orde van Christus. De Tempeliers hadden gelofte
van kuisheid en van armoede afgelegd en alle vergaarde middelen vielen de orde
ten deel waardoor de orde een enorme financiële machtsfactor vormde in het oude
Europa van 1000 jaar terug. Ze brachten gelden  naar het Heilige Land, voerden
rijkdommen en gelden terug vanuit het  oude Israël. Ze vochten tegen moslims.

Ze beveiligden pelgrims op hun tocht naar Jeruzalem tegen rovers en bandieten die
ze onderweg in het Midden-Oosten tegenkwamen.  In al die eeuwen is er
inhoudelijk nog maar weinig veranderd, behalve de middelen en moderniteiten. Ze
legden contacten en gingen banden aan met de bovenlaag, zeg maar de elite van de
staten waar ze doorheen trokken.

Hoe vaak werd hier op de binnenplaats niet geschreden niet gedacht, gebeden en
rechtvaardiging gezocht voor daden? De kruisridders van de orde van de
Tempeliers vonden in Tomar de laatste rustplaats van hun orde. Van hieruit
werden ontdekkingsreizen in de nieuwe wereld gepland en gefinancierd met
inbegrip van het bekeren van inheemse volkeren in die nieuwe wereld dat niet
zelden gepaard ging met bloedvergieten en moord. Waar is hier de rechtvaardiging
te vinden?De tien geboden bevat ook de regel “Gij zult niet doden”. Won het
menselijk opportunisme en de rechtvaardiging van geweld niet van de missie ten
gronde?

De geschiedenis kunnen we niet meer keren. Ja, we mogen en we moeten de
Tempeliers wellicht zeer dankbaar zijn dat het Iberisch schiereiland
uiteindelijk geen Moorse enclave is geworden, want hoe zou de wereld er vandaag
uitgezien hebben als dit niet het geval was geweest?
Verborgen en verdoken
symboliek kenmerken de Tempeliers, in Portugal de Convento Christo geheten na de
hergroepering ten gevolge van de Franse ban. Geweten is dat er in Tomar
gangenstelsels zijn die wellicht geheimen bevatten over de Tempeliers en hun
missies.

Om onze Europese waarden, onze toekomst en onze fouten uit het heden en
verleden te begrijpen doen we er goed aan de Tempeliers blijvend te bestuderen
en hun geheimen te ontcijferen. De Ark van het Verbond, waarvan verondersteld
wordt dat Tempeliers die tegen de islamitische rovers hebben beschermd door hem
te hebben meegenomen en deze te hebben verstopt. Het Verbond staat voor
verbinding.

Verbinding tussen staten en mensen. Iets wat we in Europa onder meer beogen met
de Europese Unie. Een Unie die voor verbetering vatbaar is en die ten dienste
kan en moet staan van de mens. Niet vanuit dogmatiek, die ook de Tempeliers ten
deel viel, maar vanuit de biologische en humanitaire realiteit van het mens
zijn, en de waarden die we in Europa delen. Dit na eenmaal de keuze tussen goed
en fout te hebben gemaakt.