Het meest spectaculair aan de uitslag van de Europese verkiezingen is, dat deze zo saai is. Wanneer de Europese Raad vanavond ‘napraat’, kunnen ze alle stappen zetten die zijn voorgenomen. De journalistiek zou wel eens bij zichzelf te rade kunnen gaan.

Politieke midden hield met gemak stand

door Koos van Houdt

In de tweede helft van februari werden de eerste duidelijke peilingen voor de hele Europese Unie gepubliceerd. Ik vatte die zo samen: “Het politieke midden zal standhouden in het Europees Parlement, blijkt uit opiniepeilingen op weg naar de Europese verkiezingen. Maar de twee grootste fracties dreigen samen de huidige meerderheid van de zetels te verliezen.

.

Het belangrijkste dat opvalt is dat de uitslag als twee druppels water lijkt op deze voorspellingen. Sterker nog, dat politieke midden heeft inderdaad zeker 500 zetels (twee derde meerderheid) binnen gesleept. Journalistiek viel de afgelopen maanden op dat desondanks de aandacht voor de vermeende opkomst van de populisten onevenredig groot was.

.
Terwijl we het hadden kunnen weten. Want ook de onderliggende gegevens, zoals de ruim hogere opkomst en de sterke afkeer van een uiteen vallen van de Europese Unie waren in meerdere cijfers van Eurobarometer af te lezen. Eurobarometer, zegt u? Dat is toch opinieonderzoek in opdracht van de Europese Commissie? En is dat wel te vertrouwen?
Eurobarometer moet je niet op de exacte cijfers van het moment beoordelen. Het opinieonderzoek wordt al tientallen jaren volgens dezelfde methodes en technieken verricht. De trend die uit achtereenvolgende onderzoeken blijkt, is vaak een goede graadmeter voor wat gewone mensen in de Europese Unie vinden. Aan de Universiteit van Leiden wordt veel onderzoek verricht naar de betrouwbaarheid en onafhankelijkheid ervan. Daar wordt dit type onderzoek meestal met een ruime voldoende gewaardeerd.
Wij journalisten hadden dus kunnen weten dat de als verrassend ervaren uitslagen van de afgelopen dagen en de onderliggende sentimenten van de kiezers waren, zoals die zijn gebleken. Waarom dan vooral bij de NPO zo’n overdadige aandacht voor de vermeende, maar nauwelijks gepeilde “sterke groei” van de populisten? Waarom niet veel meer met de kiezers gesproken over de compromissen die nodig zijn in het politieke midden? En wat zullen de gevolgen zijn, nu de twee ‘olifanten’ (christen-democraten en sociaal-democraten) samen hun meerderheid hebben verloren?

.
In de campagne ging het over verouderde vragen. Moet de Europese Unie wel blijven bestaan? Om de vermeende angsten onder de kiezers te dempen, hadden de kandidaten de woorden ‘hervorming van de Europese Unie’ voor in de mond. Hoe de hervorming er dan uit moet zien? Niemand legde het uit. Het zal ook niet gebeuren. Althans niet in de vorm van al dan niet ingrijpende wijzigingen in de organisatiestructuur.
Het debat zal inhoudelijk zijn. Daar beginnen de regeringsleiders in de Europese Raad vanavond ook mee. Verwacht niet, dat we aan het eind van deze dag weten, wie de mooie baantjes krijgen. Er zal een heel circus van onderhandelingen worden opgetuigd. Zowel de regeringsleiders als de nieuw gekozenen in het Europees Parlement zullen hun rechten opeisen. Op basis van onderling verschoven machtsverhoudingen.

.
Het gaat bij die hervorming eerst om de inhoud. De uitslag is op één punt glashelder: er moet een stevig klimaatbeleid worden gevoerd en dat gebeurt vooral op Europees niveau. Verder: de Europese Unie moet een stevige plek op het wereldtoneel veroveren en zo, als zelfstandige speler, op voet van gelijkheid kunnen functioneren met China, de Verenigde Staten, Rusland en Turkije. Ook moet er veel aandacht voor samenwerking in Afrika zijn.
Dat wil de Europese Unie allemaal wel. Maar daarvoor moet het buitenlands beleid en de internationale veiligheid een volledige Europese zaak worden. Dat groeit, maar veel kandidaten hadden in de campagne nog een onterechte angst dat de kiezer zoiets als een Europees leger niet zou pikken. In het groeimodel dat de Europese Unie nog steeds is, is dat Europese leger er nog lang niet. Maar op termijn zal dat onvermijdelijk blijken.
Heel subtiel, maar in Nederland zeker opgepikt, was het pleidooi van Frans Timmermans voor meer sociale elementen in het Europese beleid. Economische giganten moeten meer belasting betalen, de Europese interne markt is er niet alleen voor de grote bedrijven en arbeidsmigratie moet normaler zijn in het economische verkeer van alledag.
De uitslag van de verkiezingen geven dus ook de Europese Raad duidelijke gegevens in handen op welke manier zij hun Strategische Agenda moeten opbouwen. Met zaken die de kiezers in ruime meerderheid steunen. Als zij die agenda inderdaad zo vaststellen, dan zal er nog steeds sprake zijn van ‘meer Europa’. Maar in het veelkleuriger geworden politieke midden zullen de bijbehorende compromissen zeker gevonden kunnen worden.

Ministers

En dan is er opeens een nieuw Europees Parlement. Zoiets maakt geen verschil voor de positie van die derde poot in de Europese besluitvorming: de ministerraden waar de lidstaten in zijn vertegenwoordigd. Gisteren werd dan ook gewoon doorgegaan met de besprekingen in de vakraad voor internationale handel. En vandaag en morgen vergaderen de ministers over zo ongeveer het belangrijkste thema in de Europese Unie: interne markt en wetenschappelijk en technologisch onderzoek. Voorzitter Donald Tusk van de Europese Raad gaat eind van de week ‘normaal’ op werkbezoek naar de Kaukasus.

Industriebeleid

Boeiend. Maakt de Deense Margrethe Vestager als liberaal kans op het voorzitterschap van de Europese Commissie? Niet alleen het debat in de Europese Raad van vanavond kan daar een eerste indruk over geven. De ministers van economische zaken spraken gisteren over veranderingen in het Europese industriebeleid. Vestager bepleit op haar huidige post eerlijke verhoudingen op de interne markt. Daarin passen geen Europese kampioenen zoals grote fusies in de staalsector. Maar de Franse president Macron, nu ook bij diezelfde liberalen, wil meer kijken naar de wereldmarkt en wel Europese kampioenen.

Onderzoek

De universiteiten weten het. Wil je subsidie voor je baanbrekende onderzoek van de toekomst dan kun je nog steeds naar het NWO, dat in Nederland geld verdeelt. Maar kansrijker is de vleespot op Europees niveau: nu nog Horizon 2020, straks Horizon Europe. Helemaal Europees is in dat geweld het beleid inzake ruimtevaart. Vanmiddag bespreken de ministers de samenwerking met het Europese ruimtevaartinstituut ESA, met ook een vestiging in Noordwijk. Verder wordt het wetenschapsbeleid vandaag weer doorgelicht. Waar liggen de te ondersteunen prioriteiten. Is er ook ruimte voor fundamenteel onderzoek?