Het was vast lachen, gieren en brullen in de Raadkamer van het Haagse gerechtshof.

door Koos van Houdt

Ik stel het me zo voor. Leden van de rechterlijke macht die in al hun onafhankelijkheid nu ook eens het politieke deel van het bestuur van het land in de beklaagdenbank zetten. De staat, dat zijn we allemaal. Maar we zien de staat toch vooral als een stel bestuurders, die het niet zo goed menen met ons allemaal. Dus wat kan die rechters overkomen wanneer ze eens die bestuurders hun plek kunnen wijzen?
Het zal dus in die Raadkamer van het Haagse Gerechtshof een feestje zijn geweest. Rechters zijn net gewone mensen, maar daar zijn ze onzichtbaar voor de buitenwereld. Dus die zullen in volle tevredenheid onder elkaar hebben vastgesteld toch maar een mooie redenering te hebben gevonden. Veel mooier dan die van de sukkels van de rechtbank, die allerlei omtrekkende bewegingen door een woud van juridische teksten maakten. Na afloop van het beraad zullen de rechters elkaar geknuffeld hebben en met high five’s hun succes hebben gevierd. Lachen, gieren, brullen. Denk ik zo maar.
Want het arrest van dinsdag 9 oktober van deze vrijwel anonieme vrouwen en mannen in zwarte toga’s in Den Haag is uiteindelijk maar gebaseerd op één juridische bron: artikel 2 en 8 van het Europese Handvest voor de Rechten van de Mens. Het recht op leven en het recht op een ongestoord samenleven.
Tsjonge, jonge. Ik stel me voor dat nu de messen geslepen worden in kringen van diegenen, die tientallen jaren hebben gestreden tegen het liberaliseren van de spelregels voor abortus en euthanasie. Zij kregen al die tientallen jaren nul op het rekest bij de rechter, wanneer ze dit recht op leven in stelling brachten. Nee, dat recht moest worden gerelativeerd. Het is niet zo absoluut als dat de tekst lijkt te zeggen. Nu krijgen ze zo maar via het klimaatbeleid een soort van gelijk bij het Gerechtshof in Den Haag.
Het wezenlijke ervan is dat recht en politiek, rechter en wetgever dicht op elkaars huid zitten. Maar dit is de tijd om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te benadrukken. Niet dat op dit punt in Nederland alles koek en ei is. Neem alleen al de Raad van State, die als niet onafhankelijke in de wereld van de uitvoerende macht ook de laatste jaren niet het primaat uit handen wilde geven van de hoogste rechtspraak in het bestuursrecht. Maar we vinden toch, gelet op ontwikkelingen in Polen, Hongarije, Roemenië dat het nodig is die onafhankelijkheid te benadrukken.
Het vonnis echter van eerst de rechtbank en nu het Gerechtshof in deze Urgendazaak leest als een politieke analyse. Zelfs een knappe analyse, waarover de hele zomer is gedaan. Maar daarmee kruipen niet politici op de stoel van de rechter, maar schuift de rechter aan bij politiek en bestuur. De klassieke leer van de Trias Politica leert ons wat anders.
Nu zou het kunnen zijn dat de nood zo hoog is en de politiek zo slap dat het nodig is het kabinet deze schop in het achterwerk te geven. Dat was misschien bij de uitspraak in eerste instantie bij de rechtbank nog wel het geval. Toen was Nederland een beetje onbeweeglijk ten aanzien van het klimaatbeleid. We liepen achterop in de Europese Unie. Maar nu is het kabinet zeer actief. We doen net alsof we wel even het beste jongetje in de Europese klas kunnen en zullen worden. Dat loopt ook fout af, want klimaatbeleid is nu eenmaal vooral Europees beleid. Nodig om ook de concurrentiepositie van ons bedrijfsleven in het oog te houden, We kopen er ten slotte ook niets voor als we moeten vaststellen dat de operatie klimaatbeleid is geslaagd en de patiënt is overleden. Dat is ook niet het leven en samenleven wat artikel 2 en 8 van het Europese verdrag voor de Rechten van de Mens willen beschermen.
Alles met elkaar, dit arrest overschat de mogelijkheden van de rechter. Inhoudelijk is er niet heel veel tegenin te brengen. Over klimaatbeleid, en doe als het kan er een schepje bovenop. Maar als zo’n rechter ook niet precies kan zeggen waartoe het Emissie Handels Systeem van de Europese Unie ten aanzien van broeikasgassen leidt, dan is een beetje bescheidenheid ten aanzien van cijfermatige doelstellingen op korte termijn wel gewenst.
Maar dit arrest verdient vooral cassatie (door de Hoge Raad), omdat de rechter teveel op de stoel van de uitvoerende macht is gaan zitten.