Door: © Peter-Vincent Schuld & Christel Dubos

Foto: Pituffik Air Base, Groenland. © United States Air Force

De wereld boven de Noordpoolcirkel is een wereld waarvan we bitter weinig kennen. Groenland is een van die plekken waar deze twee schrijvers in hun  leven helaas nog nooit voet aan de grond hebben gezet. “Shame on us”.  Het is een lacune in onze “quest” tot het opdoen van kennis en ervaring

Een paar scherpe uitspraken van aanstonds herintredend president van de VS Donald Trump en de hele wereld staat weer op zijn kop. Vooral de paniekerige wijze, voordat er ook maar enige verdieping plaatsvindt is een ongewenste tendens waarbij emoties weer de overhand krijgen.

We zijn in de journalistiek en in de politiek klaarblijkelijk niet in staat om zaken rustig aan te horen, daarover te denken. Je moet niet direct als een bok op een haverkist springen. Maar zoals altijd, en we beginnen het onderhand kotsbeu te worden, er wordt altijd maar weer een deel van het verhaal verteld.  Wedden dat we weer verhalen gaan krijgen over vermeend Amerikaans imperialisme?

Liefs uit Groenland

Niet de rest van de wereld heeft iets te zeggen over een eventuele inlijving van Groenland door de VS. 

Ja, het langwerpig eiland heeft kostbare metalen en mineralen in de grond zitten die makkelijker toegankelijk worden door de opwarming van de aarde. Wellicht is het mogelijk om de zeebodem met rust te laten als we op het land aan mijnbouw doen. We kunnen niet in verre de toekomst kijken, maar het heeft er alle schijn van dat de windmolens en de elektrische auto’s hun langste tijd gehad hebben.

Hoe dan ook: De eerste belanghebbenden zijn de inwoners van Groenland zelf.  Zij hebben het eerste en het laatste woord.

Wat u wellicht niet weet: De opgang en de ondergang van de Unie van Kalmar, Groenland was een onderdeel

Groenland heeft altijd een speciaal plekje ingenomen in de Europese en Scandinavische geschiedenis. Door de eeuwen heen zijn er altijd unies van koninkrijken en landen geweest, zo goed als we nu de EU kennen.

We zijn het vergeten. Er wordt geen les over gegeven, maar om het Europese continent te begrijpen zullen we toch die stap in de geschiedenis moeten zetten. We pakken spreekwoordelijk de teletijdmachine en gaan terug naar 1397.

Het jaar waarin de drie Scandinavische koninkrijken van Noorwegen, Denemarken en Zweden zich verenigden in de Unie van Kalmar. Waarbij ieder koninkrijk zijn soevereiniteit inleverde, dit  onder een gezamenlijke vorst. Toch bleven het zelfstandige landen. Onder deze Unie vielen ook IJsland, Groenland, De Faeröer Eilanden, de thans Schotse Shetland eilanden, de Orkney Eilanden, Finland en zelfs het Duitse Sleeswijk en Holstein

Maar een heel lang leven was deze Unie niet beschoren. De Denen wilden het bestuur meer en meer centraliseren (iets wat te overenthousiaste Eurocraten in Brussel ook willen, zonder de historische en volkenkundige hobbels met enige voorzichtigheid en waar nodig terughoudendheid te benaderen).  Dat leidde tot onmin bij de Zweden en in 1523 viel het hele zwikkie ineen. 

Wat overbleef was het Deens-Noorse Koninkrijk. Hoe verwant de Scandinavische volkeren ook met elkaar zijn, het kwam in dit geval niet goed en er waren aanhoudende conflicten. So, what’s new?  Toen Denemarken Noorwegen degradeerde tot een Deense provincie in 1536. was het totaal over en uit met die Unie. Wat resteerde was het Deens-Noorse Koninkrijk. Maar wat interessant is qua geschiedenis is dat het aristocratisch Huis Mecklenburg onder Albrecht Von Mecklenburg de Zweedse troon bekleedde, hij er na een slagje vanaf werd gesmeten en dat Denemarken vervolgens Erik Van Pommeren op de troon hielp. Nu kennen we de Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommern. Na twist door de geschiedenis middels  de realiteit vereeuwigd.

Het is slechts een kleine greep uit de geschiedenis, maar niet minder belangrijk om te weten waar we vandaan komen en dat er menig koppie is gesneld voordat er een lot van een land werd geveld. “Koninkrijken en vorsten komen en gaan, maar de lap grond blijft bijna altijd bestaan.”

De Deense Ambassadeur Kauffmann sloot een verdrag met de VS over Groenland.

Groenland werd in 1814 een kolonie van Denemarken. Denemarken kreeg een nieuwe grondwet in 1953. Groenland werd een integraal onderdeel van Denemarken. Maar de Deense politiek was al gebotst en zou opnieuw in botsing komen. De Deense ambassadeur in de VS, Henrik Kauffmann, was een zeer ervaren diplomaat. Hij zag de Duitse bezetting van Denemarken met lede ogen aan. Op de eerste verjaardag van de nazi-bezetting deed hij een daad die hem niet in dank werd afgenomen. Hij sloot op eigen initiatief, “in naam van de Deense Koning”  een verdrag met de VS dat voorzag in de verdediging door de Amerikanen van Groenland en andere Deense koloniën. Alhoewel gesteund door tal van Deense consuls in de VS  en de Deense ambassadeur in Iran. Ondanks de steun van de bevolking van Groenland, werd hem door “Kopenhagen” hoogverraad verweten en werden alle titels van Kauffmann afgepakt. Het kon ambassadeur Kauffmann er niet van weerhouden om zijn bekommernis om Groenland  stand te laten houden. Er diende zich een unicum aan. De Deense met de nazi’s collaborerende “regering” verklaarde het verdrag als ongeldig. Echter, het Groenlands bestuur stemde in met het verdrag dat was getekend door Kauffmann namens de Koning van Denemarken met de toenmalige Amerikaanse secretary of State Hull  met volledige instemming van de Amerikaanse  president Franklin D. Roosevelt. .

Kauffmann riep alle Deense diplomaten op om lak te hebben aan de instructies van de Deense regering onder Duits gezag. Het leverde hem de bijnaam “Koning van Groenland” op. Na de bevrijding van Denemarken werd Kauffmann volledig gerehabiliteerd en werd minister zonder portefeuille in de regering van Nationale Eenheid van Denemarken. Soms kan een diplomaat het daadwerkelijke verschil maken tussen goed en kwaad. In 1963 kwam de goede man te overlijden, maar zijn politieke erfenis zal nooit worden vergeten.

Blijvende en botsende politieke ijsschotsen

In 1953 kwam er in Denemarken een nieuwe grondwet die Groenland integraal en volledig onderdeel maakte van Denemarken. Daar was de lokale bevolking van Groenland niet onverdeeld gelukkig mee, om het zacht uit te drukken. Groenland stapte in een periode waarin de Deense cultuur, mores en wetgeving leidend werden. Officieel werd er van assimilatie gesproken. Maar de vraag is of dat wel zo was. Het zette de Groenlandse samenleving onder druk en die druk werd ook in Kopenhagen gevoeld. Het leidde in 1979 tot zelfbestuur met een eigen regering voor onze Groenlandse vrienden.  Politie, Justitie, Defensie, Buitelands Beleid en Financiën bleven een zaak van de Deense overheid. Maar toch bleef er een druk voelbaar, een bepaalde vorm van natuurlijke onmin tussen Denemarken en Groenland. Groenland maakt formeel geen deel uit van de Europese Unie, er is wel een associatieverdrag waardoor Groenland aanspraak kan maken uit bepaalde steunfondsen vanwege, even kort gezegd, de staatkundige relatie met EU-lidstaat Denemarken en het associatieverdrag tussen Groenland en de Europese Unie. In 2009 trad er een nieuwe politieke en staatkundige realiteit in werking die de Groenlanders nog meer onafhankelijk maakte van de Denen zonder de banden definitief te doorbreken.  Per hoofd van de Groenlandse  bevolking (Groenpand telt 56.8585 inwoners) betaalt Denemarken 7.900,00 euro per jaar als ondersteuning van het grootste eiland ter wereld.

Niks nieuws onder de zon: Alaska en de band met Groenland.

In principe is er niets nieuws onder de zon. In 1867 kochten de Verenigde Staten van Amerika, de huidige Amerikaanse staat Alaska van het Russisch Keizerrijk voor het schamele bedrag van 7,9 miljoen USD, wat heden neer zou komen  op een bedrag van zo’n 129 miljoen dollar. De Russen zaten in geldnood. Maar de lokale inheemse bevolking, de Inuit dragen de cultuur van de Thule met zich mee die haar oorsprong kent in Alaska. Over kortere en langere afstanden, de mens heeft gereisd en is in regel niet vastgeroest aan de bakstenen en de ijsblokken waartussen de mens is opgegroeid. Dit volkenkundig uiterst interessant volk vinden we dus ook terug op Groenland. Er is dus een volkenkundige band tussen Alaska, via  Canada naar Groenland.

Als we verder teruggaan dan waren het de Paleo-eskimo’s die Groenland bewoonden.. Het was weliswaar geen permanente verblijfplaats, maar ze hadden sinds 2500 jaar voordat de jaartelling begon  daar hun stekkie.  En toen…? Daar kwamen de heldhaftige ruwe baarden waaraan de Noormannen vastgeplakt zaten. Ze kwamen met hun sneks (schepen) en zetten voet aan land. De mannen met baard en snor dronken op Odin en Thor.

De reeds lang bestaande Amerikaanse voetafdruk op Groenlandse bodem

In de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw werd tijdens de Koude Oorlog de presentie van de Amerikaanse defensie op Groenland uitgebouwd. Het kreeg de naam “Thule Air Base”.  Het was het vooruitgeschoven centrum van de verdediging tegen de Sovjets in de noordelijke zone van onze planeet. Ja, er zijn milieuproblemen omwille van wat onder het ijs is achtergelaten en wat nu weer opgeruimd moet worden. Het is in het belang van de Groenlanders en de Amerikanen en de hele omgeving van de Noordpool.

Bij het grote publiek was  het onbekend dat er onder het ijs in het diepste geheim onder het ijs werd gewerkt aan het project “Ice Worm” dat bestond uit lanceerinstallaties van kernwapens die een antwoord konden bieden op een eventuele Sovjet-aanval. Pas in 1996 werd het bestaan van dit project wereldkundig omdat de documenten de status van “de-classified” kregen. Maar de aanleiding was onderzoek in opdracht van het Deense parlement naar de aanwezigheid en opslag van kernwapens op Groenland en het openbaar worden van de geheime documenten over de crash van een Amerikaanse B 52 bommenwerper in 1968 die werd omgeven door zekere beweringen van de toenmalige Deense regering die niet overeenkomstig de feiten bleken

Maar eigenlijk was het een publiek geheim. Als “cover” kreeg Project Ice Worm, als onderdeel van Thule Air Base site de naam Camp Century.  Militaire aanwezigheid kun je niet verhullen, wel het doel.  Er werd een kerncentrale gebouwd, iets waar we met de technologie van vandaag anders tegenaan kijken dan 60 jaar terug.

Anno nu is de Amerikaanse Thule Air Base omgedoopt in Pituffik Space Base, vernoemd naar het dorpjes dat hier eens was. om volledig te zijn het het Pituffik Peterson and Schriever Space Base, dat behoort tot het nieuwste krijgsmachtonderdeel van de Amerikaanse defensie. Naast de United States Air Force, de United States Navy, de United States Coast Guard en de United States Army is er de United States Space Force. Het duidt exact waar de Amerikaanse defensie mee bezig is. Zorgen dat er middels de ruimte gezorgd wordt voor veiligheid tegen vijandelijkheden. Of dit nu via spionagesatellieten is of middels letterlijke rakettechnologie. Om de VS  te beschermen is de ruimte nog maar een gedeeltelijk ontgonnen gebied.

De bevolking van Pituffik moest samen met de inwoners van een ander dorpje verhuizen naar Qaanaaq. De bouw van wat toen Thule Air Base was, ving aan en het kende destijds het hoogste bouwwerk ter wereld, een 378 meter hoge radiomast.

Maar daar op die basis werd nog een belangrijke taak uitgevoerd die we niet mogen vergeten en in de tijd van de Koude Oorlog plaatsen. Het was een enorm radarstation.  Elk detail dat kon duiden op een vijandige activiteit, zeker gezien de wapenwedloop destijds met kernwapens, moet tijdig worden onderkend. We noemen dat tegenwoordig signal intelligence oftewel “sigint” en werd en wordt geduid als “Ballistic Missile Early Warning System”.

Ja, naast het dicht bij de Russische grens gelegen Radarstation op Spitsbergen is de Amerikaanse basis op Groenland van groot belang voor de veiligheid van ons allemaal.

Heeft Trump gelijk dat Groenland van belang is voor de Amerikaanse “national security?”.

Het antwoord is “Ja”. 

Kan Europa er haar voordeel mee doen?

Het antwoord is “Ja”.

Frankrijk reageerde bij monde van de minister van Buitenlandse Zaken volstrekt prematuur door de uitlatingen van Trump af te serveren en in een negatief daglicht te zetten.

De liefde kan niet van een kant komen. De Amerikaanse belastingbetaler ligt al meer dan een eeuw krom in het bijdragen aan de Europese veiligheid via onder meer de NAVO. Europa moet ook eerlijk zijn naar de VS. Wel de hele tijd een grote mond hebben maar niet de buidel willen trekken om maximaal bij te dragen aan onze eigen veiligheid. Op dit moment  is Frankrijk de enige kernmacht binnen de Europese Unie.

Als we dat eeuwig schurende anti-Amerikanisme in Europa nu achter ons zouden laten (wat een dankjewel voor de bevrijding van Europa – not) en proberen terug te keren naar onze gezamenlijke roots van van daaruit samen zouden optrekken dan was er geen vuiltje en geen mogelijke handelsoorlog aan de lucht. It takes two to tango.

Internationale politiek en bijbehorende retoriek kun je heel goed vergelijken met 2 zaken. Je kunt het vergelijken met tarotkaarten. De kaarten met een op het eerste gezicht  fatale betekenis hoeft niet per definitie dat er  een fataliteit in  het verschiet ligt.  Het kan staan voor een ommekeer, een afsluiting, een definitieve verandering.  In de politiek en de daarbij behorende retoriek is vaak niets wat het lijkt. Je moet er doorheen kunnen kijken. Iedereen vliegt vaak als een bok op een haverkist zonder eerst verder na te denken. Akkoord, we leven in hectische tijden, maar het is goed als we uit die hectiek stappen en even rustig nadenken en diepere betekenissen of metaforen zoeken om te kunnen begrijpen wat er bedoeld wordt.

Wat wel het geval is, is dat mensen intellectueel vermoeid raken als er boven hun hoofd vaak noodzakelijke stappen worden gemaakt om reacties uit te lokken en er hoger ingezet wordt om nadien een consensus te bereiken met een voor partijen aanvaardbaar resultaat. Politiek is gewoon ook een casino dat niet altijd dient tot vermaak. Maar beheerst men de  kansspelen in het politieke casino?  Binnen de Europese Unie heeft men daar moeite mee.

Frankrijk had dus bij monde van de minister van Buitenlandse Zaken meteen een grote mond en ageerde fel tegen Trump. Binnen Denemarken, waarin Groenland als een deels zelfstandig land functioneert, wordt er divers gereageerd en niet louter negatief. Integendeel en men stuurt op innige samenwerking met de Amerikanen. Het Europese Paleis kent tal van kamers en de constructie is aan renovatie toe.

Trump heeft een façade van de Europese Unie doorbroken. Die façade is het zogenaamd eengemaakte buitenlands beleid wat er feitelijk niet is. Alle lidstaten van de Europese Unie hebben nog steeds een eigen agenda en die verschilt per land. Dat is reeds zeer duidelijk geworden met betrekking tot het noodzakelijk harde optreden door Israël in Gaza, Libanon, Jemen en Syrië. Feitelijk moeten we tot de conclusie komen dat de buitenlandse dienst van de Europese Unie, die ingebed is in de Europese Commissie, vaak boven zijn macht handelt en dat kan politiek catastrofaal uitpakken als men op het juiste moment zijn plaats niet kent. Europese integratie dient stabiliteit en voorspoed als doel te hebben voor de ingezetenen. Eigenheid en authenticiteit van haar inwoners negeren, met elk zijn eigen achtergrond is feitelijk in strijd met de initiële doelstellingen en staat haaks op het door de EU zo geproclameerde beleid van inclusiviteit en diversiteit.  De betrokken politici en ambtenaren zijn zo bezig met hun eigen gelijk dat ze de ruimte in hun hoofd niet meer hebben om het bredere en diepere plaatje te zien.  Daarmee houden de Europese instellingen ook hun eigen burgers voor de gek. De oplossing is niet opheffen, maar reorganiseren. De lidstaten van de EU zijn geen eilanden in de Europese Unie, maar de Europese Unie is ook geen (dominerend) eiland in de mondiale politiek.