door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

De gruwelijke en weerzinwekkende beelden die u en ons bereikten ut het Oekraïense plaatsje Boetsja roepen emoties op. Bij u en bij ons. Walgelijk, misselijk en misdadig. Vanaf het eerste moment dat we de foto’s zagen bekroop ons het gevoel dat het allerminst uitgesloten was dat er Tsjetsjenen aan het werk waren geweest . Voor alle duidelijkheid: Tsjetsjenië is een (islamitische)  republiek binnen de Russische Federatie en hun strijders zijn gekend om hun barbaarse bloeddorstigheid. Onze Intuïtie, gebaseerd op parate kennis omtrent het gegeven waartoe islamitische strijders uit Tsjetsjenië in staat zijn, werd ogenschijnlijk bevestigd door bekend geworden verklaringen van bewoners en lokale autoriteiten.  Ook de verhalen over verkrachtingen wijzen in die richting. De media spreken wel over Tsjetsjenië maar vergeten deze Russische  republiek vaak te duiden qua samenstelling en karakter. Rusland ontkent iedere betrokkenheid. Dus wat is de waarheid en wie liegt er?

De Russische president Poetin weet heel goed dat er een verschil is in religieuze achtergrond tussen de Oekraïense bevolking en de Tsjetsjenen (de meeste Oekraïense inwoners zijn christen). De islamitische Tsjetsjeense krijgers kijken echt niet op een “ongelovige” burger meer of minder. Het korps baard-soldaten is net zo humaan als de verzameling terroristen van IS en daarmee snijdt de vergelijking die de Oekraïense president Zelensky maakte, zeker hout op voorwaarde dat de Tsjetsjenen hier inderdaad voor verantwoordelijk zijn.

Kijken naar de verificatie van beelden

Diverse stoffelijke overschotten van vermoorde burgers zouden al geruime tijd (vanaf 9 maart, j.l.) op straat liggen.Onze collega´’s van de New York Times pleegden vergelijkend onderzoek met satellietbeelden en dronebeelden. Onze collega’s van de NOS verifieerden de bevindingen van de NYT. Hoe deden zij dat? U ziet hierboven een beeld. Links een shot van een cameraploeg en rechts een shot van een satellietbeeld. Men vergeleek onder meer foto¡’s en camerabeelden met de kaarten van de betrokken wijk in Boetsja, vergeleken deze met de satellietbeelden en de dronebeelden kwamen tot een aantal conclusies over de tijdspanne tussen het vaststellen per satelliet en drones en de vaststelling ter plaatse na de herovering door de Oekraïense militairen. Wij konden zondag met onze (beperkte) forensische kennis aan de hand van de beelden de temperatuur in acht genomen de conclusie onder voorbehoud  trekken, dat het moment waarop de dood bij betrokken slachtoffers is ingetreden, toch geruime tijd voor de herovering door de Oekraïense troepen moet zijn geweest. Entomologen (insectenkundigen) zouden aan de hand van de op de stoffelijke resten bevindende insecten en larven het tijdstip van het intreden van de dood nog beter kunnen duiden.

Een vraag die gesteld kan worden is waarom de stoffelijke overschotten van de betrokken slachtoffers niet eerder zijn weggehaald. Die zou beantwoord kunnen worden met de oproep van de lokale autoriteiten in Boetsja aan  mensen die gevlucht zijn uit deze plaats om nog niet terug te keren wegens her en der aanwezige mijnen en explosieven die door de militairen van de Russische Federatie zouden zijn achtergelaten of mijnen die zouden zijn geplaatst. De Oekraïense Explosieven Opruimingsdienst zou deze eerst deze explosieven onschadelijk moeten maken.

Zaak dat de exacte waarheid aan het licht komt, dat vergt gedegen onderzoek

Een hard, maar onomstotelijk feit: Emoties en waarheidsvinding gaan niet goed samen.In de forensische opsporing bestaat er niet zoiets als “jouw waarheid en mijn waarheid”. De waarheid dient gevonden te worden op basis van eerlijke en objectieve onderzoeken door middel van kwalitatief hoogstaande en eerlijke dus integere speurders. Tactische speurders en technische dus forensische speurders. Speurwerk mag geen broddelwerk zijn en een veroordeling door een rechtbank dient te geschieden op basis van onomstotelijke bewijzen die wettig en overtuigend zijn.
Ook wanneer het rechtspleging betreft inzake oorlogsmisdaden. Deze grondbeginselen vasthouden verstevigt de rechtsorde op het Europese continent maar ook in de wereld. Nu heeft de VN Mensenrechtenorganisatie een team van 50 mensen ter beschikking in Oekraïne om onderzoek te doen naar de omstandigheden van de slachting, Oekraïne heeft medewerking toegezegd aan deze organisatie, maar ook aan medewerkers van het parket bij het Internationaal Strafhof (het ICC), het Rode Kruis en subsidiair de Europese Unie.

Wij begrijpen heel goed dat de militairen van de Russische Federatie op dit moment verantwoordelijk of zij die met het Russisch leger vechten in eerste instantie verantwoordelijk worden gehouden door de internationale gemeenschap. Immers het dorpje was bezet door militairen van de Russische Federatie. En de ontdekkingen zijn gedaan nadat de militairen van de Russische Federatie zijn vertrokken. De staat waarin de lijken zich bevonden lijken geen verhaal te vertellen dat zich is gaan afspelen nadat Oekraïne de controle weer terug kreeg over de plaats.

Dus het lijkt ons ook zeer aannemelijk dat dit het werk is van zieke figuren afkomstig uit de Russische Federatie.  Alle tot nu toe bekende feiten wijzen in de richting van Tsjetsjeense militairen uit de Russische Federatie. Volgens berichten zouden etnisch Russische troepen in het centrum van Boetsja hebben bevonden en Tsjetsjenen in de buitenwijken alwaar de gruwelijkheden zich hebben voltrokken. Allemaal belangrijke aanwijzingen. Nu is het zaak dat de westerse inlichtingendiensten die gespecialiseerd zijn in Signal Intelligence (sigint) aan de hand van afgeluisterd radioverkeer ons wijzer kan maken over de plaatsen waar de diverse divisies uit de verschillende delen van de Russische Federatie zich in Boetsja bevonden. We kijken dan meteen met een oog naar de Britse GCHQ (Government Communications Headquarters) die over het algemeen gesproken niet van gisteren is. In ieder geval hun eventuele bevindingen zouden erg behulpzaam kunnen zijn bij het proces van waarheidsvinding.

Dan komt er die eeuwige scheur in de dynamiek van emoties, aannames en waarheidsvinding. Namelijk het harde bewijs. Er zijn nog geen beelden opgedoken waarop de moordpartijen feitelijk zijn vastgelegd.
Dus de volstrekt begrijpelijke en redelijke aanname is nog geen hard bewijs. Dat hard bewijs hebben we toch echt nodig om de daders voor de rechter te brengen als we ze al te pakken kunnen krijgen.

Nu is het oppakken van oorlogsmisdaden verdachte Russen geen eenvoudige kwestie. Immers hoe krijg je verdachten vanuit Rusland naar het internationaal Strafhof in Den Haag?  Van het huidige regime in Rusland valt niet te verwachten dat zij haar onderdanen gaat uitleveren.  Maar wie zijn de verdachten? Namen en specifieke eenheden of onderdelen, zelfs daarover weten we nog maar weinig. Feiten, harde feiten hebben we nodig om toekomstig beleid en eventuele sancties te kunnen bepalen. Zoals de Belgen binnen de wereld van politie en justitie zeggen als zij gerechtelijke onderzoeken voeren “alle luiken moeten gesloten kunnen worden”.  Dat betekent dat alle opties die voorbij komen onderzocht moeten worden om ze vervolgens te kunnen uitsluiten en zo dichter bij de echte daders te komen.

Je moet details weten over deze misdrijven, want deze zijn zo gruwelijk dat je niet lichtzinnig met waarheidsvinding mag omgaan. Dat Rusland een kernmacht is speelt politiek gezien zeker een rol in de mate van antwoorden die politiek gegeven worden. Het verbieden van toegang van Russische schepen (op enkele uitzonderingen na) tot de havens van de Europese Unie is een nieuwe sanctie. Het is voornamelijk een politiek signaal. 

De afschrikking  door Rusland gehanteerd middels het voorhanden hebben van kernwapens werkt dus klaarblijkelijk ook tegen het optreden tegen de Russische Staat als deze zich schuldig maakt aan zaken die krachtens de Conventie van Genève aangemerkt kunnen worden als oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid,

Maar, met onomstotelijke bewijzen over het feitelijk daderschap kun je wel de wereldgemeenschap tonen wie er zich te buiten is gegaan aan deze gruwelijkheden. Hiermee kunnen krachten binnen de Russische Federatie aangespoord worden om tot wijziging van het zittend regime te komen. Maar ook dat heeft consequenties

Wat u misschien opvalt is dat wij niet zeggen “de Russen” hebben het gedaan als een absolute zekerheid. Wij beschouwen het als aannemelijk en voor de hand liggend dat de daders uit de Russische Federatie komen wij beschouwen het als aannemelijk dat het in deze Tsjetsjenen betreffen. Zelfs de modus operandi lijkt te wijzen naar islamitische Tsjetsjeense militairen. Maar we beseffen tegelijkertijd dat we ons bijna schuldig maken aan speculeren.  Wat wij denken is nog geen onomstotelijk bewijs. Wie de rechtsorde op nationaal of Europees niveau wenst te handhaven zal ook de forensische kunsten moet toepassen.

Gouden regel¨: “Zoek geen bewijs voor je aannames, maar zoek bewijs op basis van onomstotelijke en niet gemanipuleerde feiten.” Hier is geen plaats voor het bedrijven van politiek. Hier is plaats voor een zoektocht met als oogmerk de vaststelling van een formele redelijke verdenking van daderschap, met een “OAV´’tje” tot gevolg hebbende (opsporing, aanhouding en voorgeleiding). Oorlogsmisdaden verjaren niet. Bovendien moet voor iedereen duidelijk zijn dat op het Europese continent dat er van niemand en van geen enkele partij een oorlogsmisdaad geaccepteerd wordt. De Conventie van Genève, waarin het oorlogsrecht is bepaald en dat ook door Rusland en Oekraïne is ondertekend is de internationale wet die handelingen onder oorlogstijd reguleren met het oog op het voorkomen van misdaden tegen de menselijkheid.

Het beste zou zijn om dodelijke slachtoffers van vermeende oorlogsmisdaden zo snel mogelijk tijdelijk over te brengen naar een derde land alwaar er overeenkomstig de regels van de forensische kunst en in alle integriteit onderzoek kan worden verricht op de stoffelijke overschotten. De lichamen kunnen dan nadien en zover nog mogelijk, in waardige staat na onderzoek teruggegeven worden aan de nabestaanden.

Er is namelijk in dit conflict een macaber voordeel. De meeste slachtoffers worden niet gecremeerd, maar al dan niet tijdelijk begraven zodat  niet alle sporen uitgewist zijn, Wie zijn ze? Wat zijn de namen? Wat is hun verhaal? Onder normale omstandigheden kan dat recherchewerk al ter plaatse worden verricht. Dat ligt hier een stuk anders.

Sporenonderzoek ter plaatse is bijna schier onmogelijk omdat de plaats delict natuurlijk niet zelden vervuild is geraakt (gecontamineerd) door andere sporen of sporen zijn uitgewist door weersomstandigheden. Ook de veiligheid van forensische rechercheurs moet kunnen worden gegarandeerd. Echt behoorlijk forensisch onderzoek op lichamen op eventueel inwendig aanwezig DNA, de exacte oorzaak van het intreden van de dood en de toegebrachte letsels vereist rust en uit te voeren in een rustige omgeving.   Zijn er restanten van  projectielen zoals kogels aanwezig? Waar zijn die kogels gemaakt? Welk kaliber? Is er vast te stellen met welk type wapen er is geschoten? Allemaal aanknopingspunten om de waarheid over de daders onomstotelijk proberen vast te stellen.
De onderzoekers moeten ten alle tijden en overal in de gelegenheid gesteld worden om de inmiddels begraven lichamen weer op te graven (exhumeren).  Het parket bij het Internationaal Strafhof (ICC) heeft al diverse onderzoeken gestart en Human Rights Watch is reeds bezig met het verzamelen van getuigenissen. Camerabeelden kunnen enorm helpen zoals we weten we van programma´s als Opsporing Verzocht. Om tot volledige waarheidsvinding te komen zou het ook in het voordeel van dit proces zijn om te weten wat het motief is van de daders. Kregen ze opdracht? Was het rancune, haat of wraak? Uit wat voor figuren bestond de betrokken eenheid waarin de lieden zaten die oorlogsmisdaden begingen? Niet onbelangrijk voor de geschiedschrijving en de behandeling van een staat na het beëindigen van de vijandelijkheden. Zelfs demotivatie vanwege slechte equipering, voedsel of overmatig drankgebruik zouden redenen kunnen zijn. We hebben inmiddels voldoende beelden gezien van door Russische Federatie verlaten plakken waarbij de ingerichte bivaks wanordelijkheid en een gebrek aan discipline vertonen. Hoe zijn die soldaten getraind? Weten ze wel wat oorlogsrecht is? Is hen dat wel bijgebracht of juist niet?

Als je in eerlijkheid en objectiviteit, echte goede en deugdelijke  forensische onderzoeken pleegt en de daders voor het gerecht brengt, kan dit ook helpen om gevoelens van vijandelijkheid tussen Oekraïners en Russen  op termijn te laten plaatsmaken voor verzoening. Niemand had een aantal maanden na het aflopen van de Tweede Wereldoorlog kunnen denken dat de afkeer en haat op termijn zou kunnen plaatsmaken voor samenwerking en vriendschap. Bemoeilijkende factor in deze is het historisch besef waarbij men in deze regio niet snel iets vergeet of vergeeft. Willen we dat naoorlogs verzoeningsproces op gang brengen, moeten we de waarheid wel willen weten en (willen) aanvaarden om vervolgens nooit, maar dan ook nooit meer een onenigheid dermate te laten escaleren of een agressor de kans te geven dat een situatie zich herhaalt.

Bovendien slaan uitkomsten van gedegen feitenonderzoek middels forensische technieken ook de bodem weg onder complotverhalen. Uiteindelijk is iedereen gebaat bij de waarheid.

De doden krijgen we er helaas nooit meer mee terug. Zinloos gestorven.  Maar de waarheid kan op (langere) termijn helend werken. De waarheid bestaat niet uit de eerste en vaak emotionele en met de vinger wijzende reacties van politici en de verontwaardigde goegemeente, hoe begrijpelijk en menselijk deze reacties ook zijn. De waarheid is niet altijd datgene waarvan we denken dat het de waarheid is. Aannemen dat iets de waarheid is volstaat niet en afgaan op wat anderen zeggen dat het de waarheid zou zijn is al helemaal uit den boze.

Als inderdaad onomstotelijk blijkt dat Tsjetsjenen zich hebben schuldig gemaakt aan dit soort van oorlogsmisdrijven dan hebben we een volgende explosieve situatie. De gemiddelde christelijke Rus heeft het niet zo hoog op met de Tsjetsjeense moslims die tot de Russische Federatie behoren. Als de Russische bevolking het gevoel krijgt dat ze in hun inmiddels al stevig afgekalfde welvarendheid, indien ooit al aanwezig, juist de Tsjetsjenen hun in een nog lastigere situatie hebben gebracht kan dit in de Russische Federatie zelf ook tot spanningen leiden en zelfs tot een nieuwe oorlog in Tsjetsjenië. De Russische president Poetin heeft op het eerste gezicht een domme zet gedaan door de hulp van de Tsjetsjenen te hebben ingeroepen. Of is het een ingecalculeerde zet met voorbedachte rade om met de Tsjetsjenen nadien komaf te kunnen maken over de hoofden van de Oekraïense  bevolking heen?

Etnisch en religieus gezien de Russische Federatie beter af onder de islamitische Tsjetsjenen. Zeker als Rusland na deze oorlog toch ooit nog wil opstomen in de vaart der Europese volkeren. Wat vaststaat is dat Rusland in de vorm van een Federatie met daarin schurken-republieken niet oneindig kan blijven bestaan., Als Rusland internationaal beschouwd wordt en blijft worden als schurkenstaat zal ook Rusland nimmer de weg van de voortvarendheid op kunnen gaan. Poetin heeft zich in een netelige situatie gewerkt. Eigen schuld, maar het gaat wel ten koste van zijn eigen bevolking. Poetin heeft zich misrekend.  Maar ooit zal Poetin de rekening gepresenteerd krijgen. Of dat voor het Internationaal Strafhof in Den Haag zal zijn valt erg te betwijfelen. In eigen land kan de “factuur” ook opeens  uit onverwachte hoek naar Poetin worden gestuurd. Je krijgt uiteindelijk wat je geeft.