door Koos van Houdt

In de nacht van zondag op maandag stond de toekomst van de Europese Unie op losse schroeven. Maar niemand durfde dat aan: de Europese Unie is te belangrijk geworden in ons leven. Maar, om hoofdredacteur Peter Vincent te citeren: Er moesten wel heel veel bouten en moeren worden aangevoerd om die schroeven weer vast te zetten. En zo is het.

Maar, uiteindelijk is alles nog geregeld. Na 91 uur en 45 minuten, ze rekenden de collega’s van Politico ons voor. Net geen record, zei de Nederlandse minister-president Rutte na afloop. Ook dat bevestigden diezelfde collega’s. De tot nu toe langste Europese Raad, namelijk die van december 2000 in de Zuid-Franse kuststad Nice, zou namelijk ook 91 uur en 45 minuten hebben geduurd. Het was desondanks in december van dat jaar goed toeven aan strand en boulevard van Nice.

Mijn herinnering uit het blote hoofd is dat die top op een donderdagmiddag om drie uur begon. De rekenmeesters van Politico doken uit de archieven echter het tijdstip kwart voor tien in de morgen op. Daarmee zouden de twee gelijk op aan kop liggen. Maar bij twijfel, zoals die van mij, reken ik de top die vanmorgen om 05.31 middels een tweet van voorzitter Charles Michel met de tekst ‘DEAL’ werd afgesloten, toch als de langst durende tot nu toe.

Maar deze en andere cijfers zijn wel belangrijk, maar niet het belangrijkste. Je kunt eindeloos met alle cijfers manipuleren die in de slotconclusies van deze Europese Raad zijn opgenomen. De belangrijkste reden is dat de bouten en moeren veel belangrijker zijn. Want laten we nog eens naar dat zo omstreden Herstelfonds kijken. Het politieke besluit met alles erop en eraan is veel belangrijker dan de concrete cijfers.

Maar eerst dit: het Fonds zou een waarde van 750 miljard euro krijgen. Dat bedrag staat er nu ook. Alles wat Nederland, alles wat Mark Rutte probeerde: er is geen cent vanaf gegaan. Er is eindeloos gebakkeleid over de vraag ‘giften’ of ‘leningen’. Giften mochten niet, want die zouden in een bodemloze put in zuidelijke lidstaten verdwijnen. Maar het waren nooit giften. Het waren ‘subsidies’ volgens alle regels van de kunst, die daarover door de Europese Unie altijd al werden gehanteerd.

De verhouding tussen subsidies en leningen was aanvankelijk twee op één: 500 miljard subsidies, 250 miljard voor een pot voor leningen. Die verhoudingen zijn onder de druk van Mark Rutte en zijn vrekkige vier verschoven. Voor de mensen thuis lijkt dat een overwinning. Maar vaak zijn leningen, ook voor minder draagkrachtige lidstaten, net zo aantrekkelijk als Europese subsidies onder de gegeven Europese spelregels. Ook minder draagkrachtige lidstaten profiteren van hun lidmaatschap van de Europese Unie. Zij zullen, gewoon als EU-lid niet snel van de kapitaalmarkt verdreven worden.

Het enige waar Mark Rutte echt tevreden over kan zijn is dat hij altijd zal worden herinnerd als de man die het durfde te vechten tegen de Duits-Franse as. Er werd op deze Raad door de meesten vooral uit de inhoud van de zakjes M&M’s gegeten. Kleurrijke eenheidsworst. Merkel en Macron sloegen vrijdagmorgen de handen ineen, om elkaar pas na de gezamenlijke persconferentie van dinsdagmorgen weer los te laten. Er waren voor de anderen kruimels te verdelen. Maar in grote lijnen bleven alle plannen van voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie overeind. “Hey, tante Ursula, je bent nu weer wat ouder….”

Mark Rutte komt de eer toe te hebben geprobeerd ervan blijk te geven dat de Europese Raad uit 28 volwaardige leden bestaat, waaronder de Europese Commissie. Hoewel Rutte zelf de Europese Commissie niet erg zag zitten bij zijn activiteiten. Je kunt je niet voorstellen wat er was gebeurd als hij ook nog die machtige rol van de Commissie beter had gebruikt. Nu blijft hij achter met zijn uitspraak dat iedereen op de Europese Raad elkaar erkent als professional die “vecht voor zijn eigen land”.

En akkoord, de ‘gewone’ meerjarenbegroting voor zeven jaar is door toedoen van Mark Rutte teruggebracht van 1100 miljard naar 1074 miljard euro. Binnen die meerjarencijfers is onder meer geschrapt in de voor Nederland belangrijke uitgaven voor innovatie en wetenschappelijk en technologisch onderzoek. Nederland gestraft voor de eigen zuinigheid.

Gebleken is vanmorgen dat de Europese Unie zoveel meer is dan alleen een reservepotje aan geld ergens in Brussel. En dat zal de komende jaren blijken. Want in de minder gelezen delen van de slotconclusies van de Europese Raad staan interessante dingen over de inkomstenkant van de Europese Unie. Gezamenlijke leningen (een paar maanden geleden werd nog gesproken over ‘coronabonds’) zijn nu nadrukkelijk goedgekeurd. Als zo’n weggetje eenmaal is gebaand, worden daarmee nieuwe mogelijkheden voor het oplossen van toekomstige problemen geopend.

Maar nog minder zichtbaar, maar veel belangrijker is dat een oeroud middel uit de tijd van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (1952-1958), ooit opgegaan in de Europese Unie, weer van stal is gehaald. Geloof de mensen niet die zeggen, dat Europese belastingen nog nooit gekend zijn. Het tegendeel is het geval. We noemen ze tegenwoordig eigen middelen. Voor het werk van Frans Timmermans aan de Europese Green Deal is nu al de nieuwe plasticbelasting gekoppeld. En er mogen meer van dat soort belastingen volgen, hebben de regeringsleiders beslist.

Waarom hebben de coalitiefracties in de Tweede Kamer al hun kritiek op de Europese Unie vanmorgen snel ingeslikt? Waarom noemde VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff het “een goede deal”. Ik begrijp de partijpolitieke redenen. Mark Rutte wil volgend jaar herkozen worden als in ieder geval de aanvoerder van de VVD en zo mogelijk weer minister-president. Maar door nu midden in het zomerreces de afspraken van vannacht ‘goed’ te noemen, ontlopen de coalitiefracties voorlopig de noodzaak zich te verantwoorden voor deze vorm van Europese belastingen.

Er is vandaag ook in de Nederlandse politiek een belangrijke draai gemaakt. De Europese Unie is onmisbaar. We hebben het vanaf nu alleen over de taken voor die Unie, hoe die betaald kunnen worden en hoe die moeten worden uitgevoerd. Nederland onderhandelde de afgelopen dagen over een eventuele claim door een lidstaat op andere lidstaten om zich aan de Europese afspraken te houden. Misschien overbodig, omdat we daarvoor toch echt de Europese Commissie hebben in de wel omschreven rol als “hoeder van de verdragen”. En gezien de bewoordingen beledigend voor zuidelijke lidstaten. Een troost zou daarbij gelegen kunnen zijn in het Nederlandse spreekwoord: “het zijn ten slotte je vrienden, die je je feilen tonen”.

De eerste claim is al aan de horizon verschenen. En die is dan zo waar tegen Nederland gericht. Want het eventueel versoepelen van de hoogte van hypotheken voor tweeverdieners, die maandag hier in het nieuws was, is vatbaar voor zo’n Europees oordeel. Het is in strijd met de aanbevelingen aan de lidstaat Nederland door de Europese Commissie om de spelregels voor hypotheken meer in de pas te laten lopen met die van de gemiddelde Europese lidstaten. Mark Rutte heeft mogelijk een ‘pyrrusoverwinning’ geboekt.