door Peter-Vincent Schuld

Deze zondag gaan de Spanjaarden weer naar de stembus voor het kiezen van een
nieuw parlement. Maar net zoals in Nederland en België hebben veel Spanjaarden
absoluut geen vertrouwen in hun politici.

Veel Spanjaarden die ik op straat spreek nemen het woord “mentiroso” in de mond
dat zoveel betekent als huichelaar of leugenaar. Huidig premier, de strak in het
pak zittende Pedro Sanchez van de Spaanse socialisten krijgt vaak het predicaat
“gladjanus” toebedeeld.

Op een of andere manier lukt het maar niet om een meerderheidsregering te vormen.
In februari van dit jaar viel de Spaanse regering toen de begrotingsplannen naar
de prullenmand werden verwezen door het parlement. De vervroegde verkiezingen
van april werden opnieuw “gewonnen” door de socialisten van Pedro Sanchez, maar
het vormen van een meerderheidsregering bleek een onmogelijke missie.

Catalaanse separatistische partijen blokkeren waar ze kunnen.
De Spaanse
politiek bevindt zich in een patstelling. Wat is er aan de hand?

De wereld heeft kennis kunnen nemen van de felle protesten en fiks straatgeweld
naar aanleiding van het feit dat het Spaanse Hooggerechtshof de aanvoerders van
het onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië lange gevangenisstraffen oplegde
van 9 tot 13 jaar.

Wat er de komende jaren vanuit Madrid bekokstoofd wordt kan in alle
gevallen rekenen op een fikse lading scepsis van de Spanjaarden en de volle
aandacht van Europa.

In het Noorden
geven we vaak “politiek” af op de Spanjaarden, omdat ze teveel Europese
subsidies zouden opslokken, maar is dit wel terecht?

In dit verhaal een kijk op Spanje en het politieke reilen en zeilen.

Spanje, ooit een van de machtigste landen ter wereld waarbij oceanen overgestoken
werden. Het Spaans wordt nog steeds wereldwijd gesproken en is na het Engels een
van de belangrijkste mondiale voertalen. Ook in Nederland hebben we eeuwen terug
tijdens de 80-jarige oorlog met de Spanjaarden van doen gehad.

De Spaanse geschiedenis is vanuit humanitair en volkenkundig oogpunt niet altijd
even zonder “zonden” geweest, zachtjes uitgedrukt. Zelfs in de recente
geschiedenis als we kijken naar de periode onder dictator Franco maar ook als we
kijken naar de perikelen rondom de ontwikkelingen in relatie tot het streven
naar de onafhankelijkheid van Catalonië dat recentelijk uitmondde in een orgie
van geweld.

Spanjaarden uit welke regio dan ook, zijn ook temperamentvol als het op het
openbaar bestuur aankomt. “Polderen”, dus compromissen sluiten zoals we dat
onder meer in Nederland en België kennen behoort niet tot de Spaanse politieke
cultuur.

Eenmaal een politiek standpunt ingenomen, is dit amper of niet voor
onderhandeling vatbaar. Men blijft bij zijn standpunt. Dat leidt niet zelden tot
een instabiel bestuur of zelfs onbehoorlijk bestuur. Maar de Spanjaarden
kabbelen voort ook als het economisch tegen zit.

Ook in Spanje zien
we een verscheuring in het politieke landschap. Naast de traditionele
politieke partijen zoals de rechts-conservatieve Partido Popular en de
socialistische PSOE zijn er nieuwe partijen aan het politieke firmament
gekomen naast de regionale partijen die ook landelijk vertegenwoordigd
zijn.

Partijen als Ciudadamos, een seculier-liberale centrum-rechts geörienteerde
partij, Podemos, een opzwepende linkse volkspartij, en Vox, een uiterst
conservatieve rechtse partij,  trekken veel stemmen omdat de Spanjaarden de
traditionele partijen beu zijn.

Dat gegeven zien we door heel Europa heen. Maar de redenen en de
standpunten verschillen nogal van de andere Europese landen.

Spanje is qua land, qua volk, qua onderlinge tegenstellingen op geen enkele
manier 1 op1 politiek en bestuurlijk te vergelijken met Nederland of België.

Wie er alleen maar op vakantie gaat, of zij die er wonen als expat en het
vertikt om zich te mengen onder de Spanjaarden zal nooit en te nimmer begrijpen
wat er zich op het Iberisch schiereiland afspeelt, waar de wonden liggen en zich
nimmer afvragen of open wonden uit het verleden ooit kunnen helen.

Spanje is een lappendeken van gemeenschappen. Thans is het een deel van de
Catalanen dat luidruchtig om onafhankelijkheid roept. Maar herinner u de tijden
nog van de ETA, de Baskische terreurbeweging die middels geweld tot afscheiding
van Spanje probeerde te komen.

De schoonheid van de Baskische kuststroken, de moeilijk onder de knie te krijgen
Baskische taal doen u beseffen dat u zich weliswaar in Spanje begeeft, maar
tegelijkertijd toch ook in een “ander stukje land”.

De volkenkundige grenzen van Baskenland houden niet op bij de fysieke
Spaans-Franse grens, maar lopen door tot in Frankrijk met als Biarritz als
Frans-Baskische stad.

Dat zelfde geldt voor Catalonië, ook Catalonië houdt niet op bij de grens
van La Jonquera, maar loopt eveneens door op Frans grondgebied. Opnieuw een
feitelijk bewijs dat de natiestaat zoals veel mensen dit begrip omschrijven
simpelweg nooit bestaan heeft en nooit zal bestaan.

Asturië, een aparte gemeenschap, met een oude eigen taal. Galicië, ook daar
zijn er groepen van mensen die naar onafhankelijkheid streven.

De Canarische Eilanden hebben helemaal een bijzondere status. Formeel behoort
deze archipel voor de Afrikaanse kust niet tot het grondgebied van de Europese
Unie en toch is het een integraal binnenlands onderdeel van Spanje met een
autonome regering.

Het lappendeken van autonome regio’s en gemeenschappen dat samen Spanje vormt is
zowel de oplossing als de oorzaak van een hoop problemen. De tegenstellingen
zijn groot, zowel op sociaal-economisch vlak als op politiek vlak.

U moet Spanje zie als een uurwerk, waarbij de gemeenschappen als radertjes
draaien in een uurwerk en samen vormen ze het horloge. Een horloge dat echt wel
wat onderhoud kan gebruiken, maar het is een horloge dat het gewoon doet,
ondanks haperingen.

Ondanks dat de politieke en zelfs ogenschijnlijke tegenstellingen in Spanje
erg groot zijn, zijn er grote gemene delers, namelijk de cultuur en de
tradities. Deze worden gedeeld door de gemeenschappen en door de politieke
families heen.

Het is het bindmiddel dat het land doet draaien en bijeen houdt.
Cultuurrelativisme zoals we dat in Nederland en België kennen is in Spanje de
facto ondenkbaar. 

Het is zo sterk aanwezig dat de radicale flanken van politieke families en
gezindten elkaar, zij het op afstand hier in vinden al geven ze het van elkaar
niet toe. Maar niet alleen op de politieke flanken.

De enige traditie die in Spanje onder druk staat is deze van het stierenvechten.
Voorvechters van dierenrechten hebben dit heikele punt stevig op de agenda
gekregen. Zeker de jongere generatie Spanjaarden zijn veel zachter waar het de
omgang met dieren betreft.

Het bewaren van de cultuur wordt sterk beïnvloedt door de Spaanse publieke
omroep RTVE. Waar omroepen als de Nederlandse NPO en de Vlaamse VRT lijden aan
zelfhaat neemt de Spaanse publieke omroep iedere avond in haar kijkers in de
informatieve uitzendingen mee naar de Spaanse en regionale tradities, de
traditionele keukens en laat zo de Spanjaarden in contact blijven met het
erfgoed niet zelden via directe live-uitzendingen vanuit de regio’s waar de
verslaggevers op een hartelijke en respectvolle wijze de de lokale bewoners
bevragen en zodoende een sfeer tot stand brengen die je voelt tot in de
huiskamer.

Soms
lijkt het iets oubollig te hebben. Op het allereerste zicht lijk je de
vergelijking waar te nemen met het weer van Piet Paulusma dat gebracht
wordt vanuit een kolonie drachtige dwergkoeien die graag op televisie
willen komen omdat ze morgen het wereldrecord runderpoep vreten willen
gaan verbeteren.

Maar deze eerste aanblik wordt terstond teniet gedaan door de kracht van de
verslaggevers in combinatie met een stuk onschuldige en ontwapende humor in de
studio waar vanuit alles gecoördineerd wordt. Fier op cultuur en traditie.

Wie het Spaanse nieuws bekijkt, ziet ook een hoop aandacht voor verkiezingen in
het zo verwante Zuid-Amerika met als meest recente voorbeeld de verkiezingen in
Argentinië waar de Perronisten weer de steun van de bevolking hebben gekregen.
Democratie, de keus van de kiezer is in Spanje iets wat echt speelt.

Helaas hebben Spanje en Spaans sprekend Zuid-Amerika één ding met elkaar gemeen,
het zijn allemaal betrekkelijk jonge democratieën met een recente dictatoriale
geschiedenis.

De reportages zijn lang, de nieuwsuitzendingen in het algemeen duren bijna een
uur maar ze zijn niet saai, integendeel. Ze dragen substantieel wat bij aan de
kennis hoe het leven loopt in landen waar we in zekere zin een culturele band
mee hebben.

Spanje is voor de rest van Europa en dus ook voor Nederland zowel de
toegangspoort als het toegangsticket tot Zuid-Amerika en vice versa.

Ook al hebben de Spaanse “conquistadores’ zich in vroeger eeuwen alles
behalve beschaafd gedragen op het Latijns-Amerikaanse continent, de band is er,
de taal is op deze in Brazilië na, gemeenschappelijk en dat wordt door zowel
door Spanje als door Zuid-Amerika goed begrepen.
Zelfs zo goed dat de
partij Vox, een afscheiding van de Spaanse conservatieve volkspartij Partido
Popular, er voor pleit, dat arbeidsmigranten gehaald moeten worden uit
Zuid-Amerikan, de influx van mensen uit islamitische landen gestaakt dient te
worden en de islam in Spanje aan banden gelegd dient te worden.

Ook Spanje kampt met een oververtegenwoordiging van immigranten uit bijvoorbeeld
Marokko met alle bijkomende problemen van dien omwille van de islamitische
cultuur die in Spanje niet echt op prijs wordt gesteld.

Waar de officiële vertaling voor het woord Marokkanen “Maroquíes” betreft,
spreken de Spanjaarden openlijk en zonder enige schroom over “Moros” (Moren),
zoals er in Antwerpen over “Makakken” en in Nederland “Naffers” Noord-Afrikanen
(red) wordt gesproken.

In een land waar elk jaar de “reconquista” gevierd wordt, het feest van de
herovering van de Spanjaarden op de Moren) is dit niet zo vreemd.

De relatie met onderbuur Marokko is louter functioneel. De volkeren zullen nooit
vrienden worden hoezeer de egards voor de bühne getoond worden.

Het is niet meer dan een toneelspel dat er onder meer voor zorgt dat “Moren” die
het in Spanje uithangen makkelijker uitgezet kunnen worden en de stabiliteit
waarborgt van de Spaanse kust-enclaves Ceuta en Melilla in Marokko.

Ook de Spaanse defensie houdt altijd rekening met “geduvel” van de overkant wat
zich vertaalt in een goed getraind en goed uitgerust militair apparaat.

Spanje beseft als geen ander dat zij een buitengrens van de Europese Unie vormt.
In tegenstelling tot wat veel Noord-Europeanen menen te moeten denken, is Spanje
er erg veel aan gelegen om de strategische wateren in het zuiden te verdedigen
zowel qua grensbewaking als qua territoriale verdediging.

Spanje voelt zich een op en top Europees land en de veiligheidsmechanismen in
Spanje committeren zich voortdurend om het eigen grondgebied, de Europese
cultuur en waarden en dus Europa in noordelijke richting te verdedigen, juist
omdat de geschiedenis en de realiteit van de korte afstand tot Noord-Afrika in
de praktijk geleerd hebben dat het een bittere noodzaak is.

Spanjaarden vinden hun cultuur superieur in vergelijking met die van de overkant
van de Middellandse zee en dat gevoel gaat dwars door alle politieke gezindten
heen.

Waar grote groepen Nederlanders en Belgen juist de mening zijn toegedaan dat de
Europese Unie de traditionele waarden van Europa ondermijnt, voelen de
Spanjaarden zich niet alleen trots lid van de Europese Unie maar beschouwen
zichzelf ook als “hoeders” van de Europese cultuur en de bewakers van de
Europese waarden, normen en vrijheden.

Die vrijheden zijn voor Spanjaarden niet vanzelfsprekend en tot de dag van
vandaag zit de Spaanse politiek vol tegenstrijdigheden, diepe tegenstellingen en
oude littekens die voor buitenstaanders niet zo goed te begrijpen zijn. Om de
politiek realiteiten van vandaag te begrijpen, moeten we toch teruggrijpen naar
het verleden.

De Spaanse burgeroorlog en het daarop volgende regime onder dictator Franco
drukken tot en met vandaag een stevige stempel op de Spaanse samenleving. Het
bewind van Franco had alle kenmerken van een fascistisch regime.

Alhoewel formeel Spanje gedurende de Tweede Wereldoorlog neutraal was is er uit
gedegen onderzoek gebleken dat het Spanje van Franco allerlei logistieke en
facilitaire ondersteuningen verleenden aan Nazi-Duitsland. Van het bevoorraden
en het schuilhouden van Duitse U-boten op de Canarische eilanden en in Baskische
wateren, het schuilhouden van Duitse oorlogsmisdadigers in kloosters tot en met
het toestaan van landingsplaatsen voor Duitse militaire toestellen. Feitelijke
collaboreerde het Franco-regime met Nazi-Duitsland.

Iets wat de Spanjaarden van nu erg dwarszit en waarover maar moeilijk
gesproken kan worden.

De Spaanse politiek gedijt op een oude, zere en tere wonde, namelijk deze
van de dictatuur waarin vele Spanjaarden het lieven lieten door repressie en
geweld. Tot op de dag van vandaag worden er massagraven aangetroffen waarin de
slachtoffers liggen begraven van het ancien regime.

De recente exhumatie van dictator Franco, (een initiatief van de regerende
sociaal-democraten) die lag begraven in de Vallei der Gevallenen nabij Madrid,
waar ook veel tegenstanders van de dictatuur hun laatste rustplaats vonden,
leidde tot nogal wat roering.

De vraag kwam kortheidshalve er op neer of Franco moest blijven liggen waar
hij lag omdat “beroering” eventueel zou leiden tot onnodig openrijten van amper
geheelde littekens of opgraven en elders begraven omdat het een democratie niet
past om een dictator begraven te hebben op een prominente plaats waar ook veel
slachtoffers te ruste zijn gelegd. Enkele weken geleden werd de kist van Franco
uit de tombe gehaald en in het bijzijn van familie en een groep aanhangers onder
het brengen van de fascistengroet naar de lijkauto werd gebracht. De kist werd
gezegend door een priester van de katholieke kerk, de kerk die zich eveneens
verzet had tegen de exhumatie van Franco.

Nadien werden de stoffelijke resten van de dictator naar een legerhelikopter
gebracht en in alle rust overgebracht naar een andere begraafplaats waar de
stoffelijke resten van Franco werden bijgezet in het graf waar ook de echtgenote
van Franco begraven ligt.

Er in Spanje nog steeds een zeer aanzienlijke onderstroom van Frankisten
die staan voor een sterk en centraal geleid Spanje. De onderliggende ideologie
wordt “Falangisme” genoemd en heeft raakvlakken met het fascisme. Deze ideologie
is sterk anticommunistisch, anti-liberaal, zeer conservatief en nauw verwant aan
de extreem conservatieve Opus Dei-beweging binnen de katholieke kerk en
oorspronkelijk ook antikapitalistisch. Iets wat later uit de “statuten” werd
geschrapt en door de leiding van de Falangisten werd gecommuniceerd met de
boodschap dat kapitalisme het Falangasime niet in de weg hoeft te staan.

Ook
de Spaanse oud-premier Jose Maria Aznar, afkomstig uit een Baskische
journalistenfamilie, (zowel zijn vader als zijn grootvader) heeft zijn
jonge jaren actief in deze middens doorgebracht maar zijn politieke
visies milderden zeer sterk in de loop der jaren en vond zijn politieke
thuis bij de rechts-conservatieve Partido Popular.

Herinner u dat Spanje een relatief jonge democratie is die na de val van dictator
Franco in 1975 snel aansluiting zocht en aansluiting vond bij het “vrije Europa”
en in 1978 haar eerste grondwet kreeg.

Het
is gebruikelijk dat wanneer er een rechtse dictatuur aan de macht is of
is geweest dat de bevolking die zich onderdrukt voelt haar heil zoekt
op de linker politieke flanken. Het omgekeerde bij een linkse dictatuur
is eveneens het geval.

De afkeer tegen een dictatuur zit er bij de meeste Spanjaarden goed in en het is
mede daarom dat de Spaanse socialisten en Podemos electoraal immer redelijk
konden gedijen wat in de afgelopen jaren nog eens versterkt werd door een reeks
van corruptieschandalen bij de Spaanse conservatieve Partido Popular.

Het wegvallen van de dictatuur heeft eveneens geleid tot een overweldigende
opleving van het culturele en kunstzinnige leven in Spanje. Er zijn weinig
landen in Europa te vinden waar hedendaagse kunst zo breed gedragen en getoond
wordt.

Gedurende de laatste Europese verkiezingen was Nederlandse sociaal-democraat
Frans Timmermans veelvuldig op heg Iberisch schiereiland te vinden en genoot
daar enige mate van populariteit omwille van zijn “sociale agenda” in een Spanje
dat er economisch helemaal niet zo goed voor staat, zeker niet als je naar het
binnenland trekt.

Het sociale thema was het enige thema waarmee Frans Timmermans op een redelijk
opportunistische wijze de kar van de Spaanse socialisten trok. Timmermans
spreekt zijn talen, weet het publiek op een populistische wijze te bespelen,
iets wat hij overigens andere partijen verwijt. Hij heeft het voordeel om geen
Spaans politicus te zin en was en is een topman uit de Europese Commissie.

Dat hij cultuurrelativistische gedachten er nahoudt is de Spanjaarden omwille van
de economische malaise volledig ontgaan. Mochten de Spanjaarden hier lucht van
gekregen hebben dan zou de populariteit van Timmermans snel gezakt zijn.

Het is een flagrante onwaarheid als we zouden stellen dat alleen de
onderlaag van de Spaanse samenleving genoeg heeft van de politiek in het land.
Ik sprak een advocate van opleiding die uiteindelijk werk vond als verkoopster
bij een meubelwinkel. Temperamentvol hamert ze de economische situatie, de
graaicultuur bij Spaanse politici, de tomeloze immigratiestroom ineen. Haar hoop
op de gevestigde partijen heeft ze opgegeven. Ze vertrouwt geen politicus meer.

Het moet gezegd worden, de talloze bestuurslagen, regionale parlementen,
provinciale gedeputeerden en het enorme ambtenarenapparaat rond deze instituten
kosten handenvol met geld. Ondanks dat het gemiddeld inkomen in Spanje een stuk
lager ligt dan in Nederland en België, liggen de vergoedingen voor
volksvertegenwoordigers en openbare bestuurders allerhande, niet ver van de
Nederlandse vergoedingen. Vergoedingen die opgebracht moeten worden door de
Spaanse belastingbetaler.

Belastingbetalers
die niet zelden moeite hebben om de touwtjes aan elkaar te knopen en op
het dieptepunt van de economische crisis hun hypotheken en hun huren
niet meer konden betalen. Het is zelfs bekend dat politiefunctionarissen
in een aanzienlijk aantal gevallen zelfs weigerden mee te werken aan
het gerechtelijke huisuitzettingen.

Hoe nu verder? Wat de verkiezingen van vandaag zullen brengen, weten we pas
vanavond.De kans is aanzienlijk dat er opnieuw geen meerderheidsregering gevormd
kan worden.

De loodzware molensteen van het Catalaanse probleem hangt nog steeds om de nek
van Spanje. Was het onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië ongrondwettelijk?
Ja, dat was het. Het Constitutioneel (Grondwettelijk) Hof, had het referendum
verboden. De Spaanse nationale regering nam tijdelijk het bestuur van Catalonië
over.

Was het nodig om het referendum met de harde hand van de politie te staken
en te verhinderen? Spanje kent geen overlegcultuur zoals gezegd, maar de
centrale Spaanse regering had zonder ingrijpen het resultaat van het referendum
gewoon naast zich neer kunnen leggen.

De straffen die het Spaanse Hooggerechtshof heeft opgelegd aan de Catalaanse
politici zijn fors en in de ogen van veel Europeanen buitenproportioneel.
Verzoening lijkt verder weg dan ooit, ondanks dat huidig premier Sanchez stelt
een dialoog voor te staan.

Op de betrokken politici echt zo lang achter de tralies moeten brommen? Die kans
is niet uitgesloten. Kolonel Tejero die in 1982 met een club andere leden van de
Guardia Civil een staatsgreep probeerde te plegen kreeg 30 jaar cel. Tejero
woonde overigens de recente exhumatie van Franco bij maar hij representeert op
geen enkele wijze de Guardia Civil anno 2019.

Terug naar de Catalaanse strafzaak. De strafeis was gemiddeld zo’n 25 jaar. Het
Hof legde beduidend lagere straffen of, maar fors genoeg om een voorbeeld te
stellen houdende dat de Spaanse grondwet geen waardeloos vodje is. Echter de
mogelijkheid van gratieverlening door de Spaanse Koning is niet uitgesloten en
zou eventueel kunnen bijdragen aan een verzoening.

Maar de Spaanse grondwet is er gekomen om er voor te zorgen dat er geen
dictatoriaal staatsbestel het daglicht zou kunnen gaan zien. Dat lijkt in deze
een contradictie, maar dat is het niet. De verregaande autonomie van deelstaten
als Catalonië is verankerd in de Spaanse grondwet.

Onder het regime van dictator Franco was zelfs het gebruik van de Catalaanse taal
niet geoorloofd en autonomie zoals in Catalonië, maar ook in de gemeenschappen
zoals Valencia of Andalusië deze kennen was destijds al helemaal ondenkbaar.
De
autonomie kwam en bestaat tegen een prijs, een kostprijs van een
deelstaatregering en bijbehorend ambtenarenapparaat. Een kostprijs waar tegen
veel Spanjaarden ageren.

In Spanje is veel tegengesteld, de wil tot het ene strookt vaak niet met de wens
tot het andere. Tel daarbij de onwil of onervarenheid tot het sluiten van
compromissen op en alles blijft bij het oude met inbegrip tot het behoud van de
cultuur. Ook dat is Europa. Ook dat is democratie.