door Koos van Houdt

Vandaag het standpunt vernomen van twee deskundige bronnen. Onafhankelijk van elkaar. De ene kwam uit Zweden. De andere uit Nederland. Beide zeer goed op de hoogte van de ontwikkelingen in de Europese Unie. Hun oordeel was dezelfde.

De Europese Unie gaat ten onder. Alle lidstaten kiezen voor hun eigen hachje dicht bij huis. Nationalisme heerst en de eigen nationale economie of wat daar nog van over is wordt angstvallig beschermd. Protectionisme wordt dat genoemd. Grenzen tussen lidstaten worden gesloten. De zeecontainer bij Baarle-Nassau en Baarle-Hertog op de grens van België en Nederland is symbolisch.

Spanje, Italië, Frankrijk, Oostenrijk. Iedereen deed maar wat toen het virus in beeld kwam. Al die landen doen maar wat, nu wellicht de tijd van versoepelingen is aangebroken. Europese coördinatie? We zien het niet en we horen het niet. Einde Europese Unie.

In dat beeld past dat grote delen van de kantoren van het Europees Parlement in Brussel zijn overgenomen door dakloze vrouwen en kinderen uit Brussel. Die slapen daar en krijgen dagelijks daar een warme maaltijd. Ook zagen we maandag een groot artikel in internetkrant Politico, het meest invloedrijke medium in de Europese wijk van Brussel. Daar heeft Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie vast van wakker gelegen.

In die internetkrant spanden een reeks van redacteuren samen om haar in te peperen dat ze vorige week donderdag de oren is gewassen door haar partijgenote en Duits bondskanselier Angela Merkel. “Verzuim niet contact te houden”, zou Merkel vorige week donderdag aan het eind van de videoconferentie van de Europese Raad tegen haar hebben gezegd. Ze zou de Europese zaken niet goed meer in de hand hebben en de coronacrisis helemaal verkeerd hebben aangepakt.

Zoals dat gaat in de slangenkuil van Europees Brussel werd ze maar gelijk figuurlijk met de grond gelijk gemaakt. Het is geen Jean-Claude Juncker, schreven collega’s in Politico. Diezelfde collega’s hebben vijf jaar lang niet veel anders gedaan dan deze toenmalige voorzitter van de Europese Commissie het politieke leven zuur te maken. Von der Leyen zou er al helemaal niets van bakken, schrijft de krant nu in overtreffende trap. En dat terwijl juist zij moest weten wat er gaande was in de wereld in haar professie als afgestuurd in publieke gezondheidszorg.

Toch wijzen de feiten anders uit. Von der Leyen was er juist in januari als de kippen bij om een crisisteam in haar Commissie te vormen om zoveel mogelijk steun vanuit de Europese Unie te organiseren. Het was haar wel degelijk opgevallen dat er vanuit China een grote strijd tegen het coronavirus op ons af kwam.

Maar ja, het is voor een voorzitter van de Commissie niet goed of het deugt niet. Soms, aldus de krant, liep ze voor de troepen uit. Op andere momenten verzuimde ze juist als het nodig was goed te luisteren naar wat de regeringsleiders willen. Het is het aloude geluid. Wanneer het goed gaat in de Europese Unie dan trekken regeringsleiders het succes naar zich toe. Wanneer regeringsleiders in onderlinge strijd besluiteloos zijn, dan geven ze de schuld aan ‘Brussel’, aan de Europese Commissie. Dat zien we ook nu weer.

Toen nam Angela Merkel, leider van de CDU, het woord. Ze komt uit dezelfde politieke partij in Duitsland waar ook Von der Leyen uit afkomstig is. Ze vond het nodig zaterdag een videoboodschap op sociale media te publiceren. Daarin spreekt ze haar spijt uit dat zij en veel van haar collega’s deze week niet op bezoek konden bij scholen voor voortgezet onderwijs. Het is een traditie in Duitsland dat politici in april dergelijke bezoeken op hun oude scholengemeenschappen te brengen, waar ze zelf hun opleiding destijds hebben genoten. Zo hebben ze gelegenheid vanuit de praktijk studenten van nu meer te vertellen over de Europese Unie en de bijdragen van Duitsland. Helaas kon dat niet doorgaan.

Allemaal Europese kommer en kwel dus. Daarom maakte Merkel er maar het beste van. In haar videoboodschap nam ze vooral een voorschot op het komende Duitse voorzitterschap van de Europese Unie in de tweede helft van 2020. Nu het arme Kroatië tijdens het nu lopende voorzitterschap mede als gevolg van de aardbeving bij Zagreb nauwelijks uit de verf komt, moet het ook nog dulden dat Merkel het stokje maar vast overneemt.

Duitsland, zo liet Merkel weten, zal in de komende maanden de helpende hand reiken aan door de coronacrisis zwaar getroffen lidstaten in het zuiden, zoals Italië en Spanje. Zij wil veel doen om daarbij de samenwerking op Europees niveau nieuwe impulsen te geven. Zowel financieel als op het gebied van de gezondheidszorg. De lidstaten zullen op 31 december 2020 kunnen vaststellen dat opnieuw sprake is van ‘meer Europa’.

In de toespraak van Merkel zit een belangrijke les voor België en Nederland. De eerste speelt al snel. Er zijn nog een paar weken te gaan, maar ook ons land zal zich erop moeten voorbereiden dat er meer, mogelijk zelfs veel meer geld vanuit de nationale schatkist via de Europese Unie zal lopen. De zwaar beladen discussie over de Europese meerjarenbegroting voor de jaren 2021 tot 2027 heeft een heel andere richting genomen.

Volgende week woensdag, een week later dan aanvankelijk gedacht, komt de Europese Commissie met een nieuw voorstel voor de meerjarenbegroting 2021-2027. Waarom dat belangrijk is? Daar komt een groot bedrag in te staan, dat louter dient als bron voor giften en garanties voor leningen, waarmee lidstaten maatregelen kunnen betalen om de gevolgen voor de economie en andere sectoren van de samenleving door de coronacrisis te bestrijden. Het mag niet zo heten, maar het zijn gewoon ‘eurobonds’, verstopt in die begroting.

Technisch is het allemaal moeilijk uit te leggen. Maar wie een waardevol onderpand heeft, kan gemakkelijker een lening krijgen bij de bank. Zo werkt dat ook voor lidstaten, die nu in nood verkeren. Zo deed Jean-Claude Juncker het ook in 2014. Hij bestreed de vorige crisis met een bedrag van 21 miljard per jaar als garantie en onderpand. Het leverde ieder jaar honderden miljarden aan nieuwe investeringen door lidstaten en door veel kleinere bedrijven op.

Ook zonder dat Merkel mogelijk Von der Leyen vorige week donderdag bij de kraag heeft gevat zou dit de komende jaren ook weer de gang der dingen zijn. Von der Leyen maakt de voorstellen, maar de Duitse bondskanselier wil daar voor het te laat is, greep op houden. Duitsland is niet voor niets de grootste lidstaat en zal veel, heel veel extra moeten betalen. Daar is het land ongeveer 75 jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog nog steeds toe bereid.

Maar daarom kan Mark Rutte maar beter snel in de Tweede Kamer de politieke ruimte zoeken om met zo’n sterk hogere begroting akkoord te gaan. Lukt dat niet dan krijgen die twee bronnen uit het begin van dit verhaal per kerende post gelijk. En dan zal het China zijn dat in de ellenboog lacht.