De vaderlandse politiek in Den Haag gaat waarschijnlijk weer net doen alsof de
Europese Unie niet bestaat. Maar ondertussen…..

door Koos van Houdt

Hebben Afghaan en afgaan wat gemeenschappelijks? Die vraag bleek begin deze week
gemakkelijk met ‘ja’ te beantwoorden. Terwijl de Afghanen die een binding met
Nederland hebben in angst en beven wachten op het vliegveld in Kabul, ging het
kabinet opzichtig af terwijl een humane en menselijke behandeling van hen
verwacht had mogen worden. Ze hadden niet dagenland, maar maandenlang niets
gedaan voor deze Afghanen. De Tweede Kamer had daar wel toe gemaand.

Dat drie vrouwen, politieke onderknuppels binnen het kabinet, de kastanjes uit
het vuur moesten halen, is nog de minst slechte kant aan deze zaak. De grootste
afgang bleek opnieuw weggelegd voor Mark Rutte. Precies hetzelfde gebrek aan
regie als in de Toeslagenaffaire werd zichtbaar.

Zo werd het beeld bevestigd van Mark Rutte als falend minister-president.
Goedlachs, open voor iedereen, de jofele leider. Er blijkt voor de vele
slachtoffers in de Toeslagenaffaire en nu de vele Afghanen die ergens op dachten
te kunnen rekenen, weinig jofel aan. Ver weg van Den Haag in het Groningse deel
van de Lauwersmeerpolder wachten landgenoten, die beter weten hoe een menselijke
ontvangst eruit ziet voor Afghanen die voor hun leven moeten vrezen.

Precies deze falende Mark Rutte probeert tot nu toe met heel weinig succes de
regie te voeren over de kabinetsformatie. Sigrid Kaag (D66) is door de kiezers
tot zijn rechterhand gepromoveerd. Maar zij heeft eigenlijk geen tijd voor het
formeren van een nieuw kabinet. Daarvoor is de afgang van het kabinet rond de
overkomst van de Afghanen naar ons land te groot. Je vraagt je af of Nederland
nog wel in staat is zijn eigen zaakjes te regelen. Teveel uitstoot van stikstof
in de landbouw, veel te hoge prijzen van woningen omdat er veel te weinig wordt
gebouwd. En dan moeten we ook nog verwachten dat een kabinet onder leiding van
Mark Rutte een doelgericht en succesvol klimaatbeleid gaat voeren?

Het werpt de vraag op in hoeverre onze nationale politici in Den Haag beseffen
dat ze met handen en voeten gebonden zijn aan beleid dat in Brussel wordt
bepaald voor de hele Europese Unie. In dat verband is er wel iets veranderd.

Roelien Kamminga (43) woont in Groningen en is vandaag bijna 150 dagen lid van de
Tweede Kamer voor de VVD. Ze studeerde internationale betrekkingen aan de
Rijksuniversiteit in deze stad. Ze viel op als nieuwe woordvoerster Europese
zaken tijdens een debat in de Tweede Kamer op 17 juni over de jaarlijkse nota
van het kabinet ‘Staat van de Unie’. De jaarlijkse gelegenheid voor de Tweede
Kamer om te rammelen aan de Europese ketens waarmee politiek Den Haag aan
Europees Brussel is gebonden.

Kamminga hanteerde een duidelijk andere toonzetting dan we gewend waren vanuit de
grootste regeringsfractie. Een citaat: “Als we de afgelopen periode één ding
hebben gezien, dan is het wel het belang van effectief en snel kunnen opereren,
zeker in tijden van crisis. Maar ook voor onze veiligheid, het klimaat,
migratie, welvaart en gezondheid is de EU voor Nederland van groot belang.”
Woorden die in deze tweede helft van augustus nog harder doorklinken.

Daarmee werd wel één van de belangrijkste verschillen tussen VVD en D66
wezenlijk kleiner. De twee liberale partijen van ons land zijn na groot succes
bij de verkiezingen van 17 maart geroepen ons land op koers te zetten voor de
komende jaren. Daarbij zal een hoofdrol zijn weggelegd voor het Europese beleid.
Want, nou ja, Nederland is vanaf het begin lidstaat van wat nu de Europese Unie
is. En ons land wordt steeds meer een deelstaat, net zoals alle andere
lidstaten.Net zoiets als Duitsland. Of als Malta.

VVD en D66 zijn al heel lang tot verbazing van velen lid van dezelfde liberale
fractie in het Europees Parlement. Daar zijn de verschillen tussen beide
delegaties al langere tijd steeds meer aan het verschrompelen. Nu deze fractie
wordt gedomineerd door de Franse partijgenoten van president Emmanuel Macron en
onder de naam ‘Renew’ door het leven gaan, is er in Europese zin steeds meer wat
hen bindt.

In Den Haag was onlangs nog een andere wisseling van de wacht zichtbaar, waarvan
de politieke betekenis ten onrechte niet al te zeer in beeld kwam. Aanvankelijk
hadden zowel de VVD’er Stef Blok als D66-partijleider Sigrid Kaag een post op
het departement in handen. Toen de nood aan de man kwam en Blok verhuisde naar
economische zaken, nam een tweede minister uit D66-gelederen het stokje over.
Het departement verschoot zogezegd van kleur.

Want Tom de Bruijn kwam. De Bruijn kreeg niet de Europese portefeuille.
Opmerkelijk. Iedereen in politiek Den Haag kent De Bruijn al tientallen jaren
als erudiet kenner en diplomaat binnen de Nederlandse Europese politiek. Maar
ook de portefeuilles ‘buitenlandse handel’ en ‘ontwikkelingssamenwerking’ zijn
de afgelopen tien jaar vrijwel geheel Europees beleid geworden. In goede handen
dus bij De Bruijn.

Per saldo zijn al deze wisselingen van de wacht toch een voorbode voor een ander
Nederlands geluid in de komende jaren. Althans, dat valt te verwachten. Zelfs
premier Rutte wil best, lopend over het Binnenhof, hardop en in weinig
diplomatieke taal de Hongaren de deur wijzen. Rutte als Europeaan, zoiets. Zo
wordt wel het vermoeden sterker dat Nederland bezig is zich te verzoenen met de
status van kleinere, maar liefst wel luidruchtige deelstaat van de Europese
Unie.

Daarmee wordt ook de nieuwsgierigheid versterkt naar de teksten die Rutte en Kaag
wellicht willen opschrijven over de Europese politiek onder een nieuwe coalitie.
Om te beginnen kun je vaststellen dat er nu geen rampen plaats vinden in
politiek Den Haag, juist omdat ons land onder de bescherming leeft van het
beleid dat in Europees Brussel wordt geformuleerd. Maar daarin zitten wel
pakketjes aan Nederlandse beleidswensen verpakt. En over dat verlanglijstje zelf
blijft een kabinet in Den Haag natuurlijk verantwoordelijkheid dragen.

Wat doen we met de aftrek van de hypotheekrente? Hoe houdbaar is de hoge graad
van deeltijdwerk onder vrouwen in Nederland. Gaat ons land zich eindelijk echt
neerleggen bij de vermindering van stikstof in de landbouw. Zo maar wat punten,
waarover we iets zullen lezen in de proeve voor een ontwerp van een
regeerakkoord. Want het zijn punten waarop Nederland voortdurend en indringend
wordt aangesproken vanuit de Europese Unie.

Er staat nu zelfs een prijs op deze beleidspunten: een pot van 5,6 miljard euro
uit het Europese Herstelfonds. Nederland is naast het kwakkelende en na
verkiezingen door corruptie verlamde Bulgarije, de enige lidstaat die nog geen
beroep heeft gedaan op dit fonds.

Nog steeds is de eerste en belangrijkste reden voor Nederland om mee te doen in
de Europese Unie de kracht van de Europese interne markt. Die kracht blijkt zo
groot dat er steeds meer beleid naar het Europese niveau wordt gezogen. De
coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat dromen van coronaminister Hugo de Jonge
over een voortrekkersrol bij het produceren van vaccins veel te hoog gegrepen
bleken. De Europese Commissie ‘doet’ het coronabeleid. Nederland vult het in
voor de eigen burgers. Allemaal omdat de kracht van de Europese interne markt nu
ook op het terrein van de volksgezondheid (en dat van de belastingen) duidelijk
wordt.

Maar ook het Europese buitenlandse beleid, het asiel- en migratiebeleid en de
defensie zullen in de proeve van Rutte en Kaag in dit licht aan bod moeten
komen. Het ministerie van buitenlandse zaken in Den Haag is bijkantoor geworden
van de Europese buitenlandse dienst. Je zou daarom ook verwachten dat in het
nieuwe regeerakkoord het nu nog beleden verzet tegen een Europees leger wordt
stopgezet. In Litouwen langs de grens met Rusland blijkt hoe noodzakelijk dat
is.

Wie vervolgens klimaatbeleid te duur vindt, moet goed beseffen dat niets doen ook
steeds duurder wordt. Die waarschuwing geeft Ursula von der Leyen, voorzitter
van de Europese Commissie af in een recent interview in het internetmagazine
nu.nl naar aanleiding van de watersnoodrampen in Duitsland, België en Nederland.
Door het voeren van klimaatbeleid ontstaan er ook steeds meer kansen in een
nieuwe, duurzame economie, is haar stelling. “Nederlanders kennen de bedreiging
van klimaatverandering en een stijging van de zeespiegel maar al te goed”, zegt
ze. “Nederland heeft veel te winnen bij innovaties rond ambitieuzer
klimaatbeleid.”

De waarschuwing van Von der Leyen komt nadat de afgelopen weken hoog oplopende
ruzie is ontstaan binnen haar Commissie over de zeer ambitieuze plannen van
Frans Timmermans, verantwoordelijk voor de Green Deal. Von der Leyen heeft
partij gekozen voor Timmermans. Die zal dus in deze rustige vakantieweken zonder
veel politieke kopzorgen kennis nemen van de nieuwe, alarmerend geformuleerde
stellingen van het wetenschappelijk forum IPCC namens de Verenigde Naties. In
dat rapport werden overigens vooral de waarschuwingen herhaald die we ook in
eerdere onderzoeken van deze wetenschappers hadden gezien. De Europese Unie ligt
met de eigen Klimaatwet op koers voor een wereldwijde voortrekkersrol in
november tijdens een klimaatconferentie in Glasgow. Waarom als Nederlandse
politiek dus nog vechten over een eigen nationale aanpak?

Maar ja, ook daar ligt een adder onder het gras van deze kabinetsformatie.
GroenLinks ging in het Europees Parlement een eigen weg en liet Frans Timmermans
(ook PvdA) in de kou staan. De volgelingen van Jesse Klaver toonden geen
vaardigheid om compromissen te sluiten. Het leidde ook tot een tegenstem van
zijn Europese partijgenoten inzake de Europese Green Deal. Hoe moet dat in de
Nederlandse kabinetsformatie met twee partners die zeggen “elkaar vast te
houden”. Als het erop aankomt zullen de spanningen in de coalitie al snel fors
oplopen. Of, sluit GroenLinks dan wel compromissen? Jesse Klaver in zijn hemd…..

En dan nog over het geld. Ze zullen het in Den Haag hebben over “de diepe zakken
van Wopke Hoekstra”. Maar ook hier gaat het om de diepe zakken van Ursula von
der Leyen. Nederland mag de handjes dicht knijpen. Het mag van de Europese
Commissie heel veel geld uitgeven. De Europese Unie helpt. Op het betalen van
allerlei mooie plannetjes van deelnemende partners zal deze kabinetsformatie
niet afknappen.