door Peter-Vincent Schuld

Om te beginnen een persoonlijke noot. Ik weet niet of u wat begaan bent met wat er gebeurt in oostelijk Oost-Europa. Maar elke keer als ik en belangrijk pushbericht krijg dat betrekking heeft op de Russische invasie in Oekraïne, of om het even welk bericht dat gerelateerd is aan de regio maakt er zich een bepaalde concentratie meester van me . Ik had deze week weer nauw contact met een zeer goede vriend wiens levens professioneel in het teken staat van defensie. We analyseren samen al decennia lang de toestand van van alles en nog wat. De meeste toekomstbeelden die we jaren geleden samen schetsten zijn (vaak helaas) uitgekomen. De keren dat wij samen maatschappelijke bewegingen en politieke figuren al dan niet in “vereniging” hebben uitgemaakt voor “een bende idioten” zijn ontelbaar.

Mijn maat en ik lijken samen een stel cynische hardliners en ijzervreters met een enorm grote bek. Onze kameraadschap, die tot op de dag van vandaag voortduurt, werd door menigeen als irritant, storend en als niet politiek correct beschouwd. Nou zal dat mij aan mijn reet roesten, maar mijn kameraad heeft toch wat last ondervonden omdat hij niet meegaat in het “officiële” narratief. Maar ja, zelfstandige en vrije denkers worden nu eenmaal niet op prijs gesteld en krijgen meestal na hun dood pas de erkenning die ze bij leven (bij veel tegenwerking) moesten ondervinden.

Hakblok

Wie inhoudelijk niet presteert gaat gewoon op het hakblok. Punt. Dus veel mensen vinden mijn maat en mij “verbaal intimiderend”. Nou, dat kan kloppen. Als je geen goede argumenten hebt, maken wij daar gewag van en vegen we de vloer met je aan. Het liefste rustig en kalm maar gedreven, echter als het moet, kunnen we beiden bulderen in zo’n mate dat een geharde drilinstructeur voor de rest van zijn leven aan PTSS lijdt. We delen evenwel beiden een grote voorliefde. Namelijk die voor (oostelijk) Oost-Europa.

We walgen beiden van twee andere zaken, namelijk het gebrek aan algemene ontwikkeling en het waandenken. Zijn we het altijd overal over eens? Nee! Slaan we elkaar daarvoor de hersens in? Nee!

Akkefietje in Polen
Maar deze week hadden we weer zo’n akkefietje. We ergerden ons kapot aan de scheepsladingen zogenaamde  “deskundigen” en de acuut hitsig pruttelende politici naar aanleiding van de raket die neerkwam in Polen. Verschrikkelijk triest voor de slachtoffers en hun nabestaanden. Maar alles heeft weg van een zeer noodlottig ongeval dat bij  te snelle conclusies en foute interpretatie van de feiten direct hadd kunnen leiden tot een onomkeerbare golf aan geweld tussen de Russen enerzijds en de landen die lid zijn van de NAVO anderzijds. Het incident in de context waarin het plaatsvond, ondanks de psychologische impact van de neergekomen raket en het verlies van twee onvervangbare Poolse mensenlevens, vereiste toch de terughoudendheid en het koel houden van het hoofd.

Het bericht van de raket die neergekomen was in Polen gaf direct aanleiding tot het stellen van vragen. De eerste vraag was “waar is het gebeurd?”  Die geografische vraag werd snel beantwoord….geen verstedelijkt gebied, maar een agrarisch gebied. Een gebied dat deel uitmaakt van de gemeente Dołhobyczów,  het dorpje waar het is gebeurd heet Przewodów Een klein en ogenschijnlijk onbeduidend dorpje in Polen, vlakbij de Oekraïense grens, niet zo heel erg ver weg van de thans Oekraïense stad in zuidoost Polen.

De nieuwszenders spreke over een Russische raket die is neergekomen. Maar is dat wel zo? In de jachtigheid van de snelle nieuwsvoorziening zien we het in de media fout gaan  Wat is daar verdomme gebeurd?  Het dient namelijk geen enkel strategisch doel noch een tactisch doel om een Russische raket te richten op een dorpjes met graansilo’s. Het zou kunnen gaan om een afgedwaalde raket. De impact die we zagen op de eerst televisiebeelden, dus zeg maar de kratervorming is in verhouding beperkt. Was het wel een Russische raket?

Ik bel met mijn maat, die ik hierboven, weliswaar geanonimiseerd, beschreef en met wie ik al jaren geopolitieke veiligheidsvraagstukken bespreek. Voor ons tellen primair de feiten, emoties zijn ondergeschikt.
Mijn goede vriend meende uit de getoonde wrakstukken een zogenaamde S300-raket  te kunnen waarnemen, niet als een keiharde identificatie van de raket, maar wel een indicatie.  Dat zijn raketten die bedoeld zijn om een betrekkelijk korte afstand te overbruggen van pak ‘m beet zo’n 120 tot 150 kilometer. Stammende uit de Sovjettijd en dus zowel ter beschikking van de Russen als de Oekraïners. Ouwe explosieve meuk, maar niet minder destructief. Maar op 120 tot 150 kilometer zijn er geen Russische lanceerinstallaties te vinden. Dan zou het dus in principe kunnen gaan om raketten die door Oekraïne zijn ingezet als “luchtafweer”.

Dat zou wel degelijk een groot verschil maken. Wij besloten om op de avond van het incident nog niet te publiceren. We gaan niet mee in de hectiek en gaan geen berichten schrijven die we achteraf moeten gaan herroepen. Dat is de hoofdredactionele lijn en daar houden we ons aan vast. De volgende morgen bleek dat de secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg ook zo zijn bedenkingen had bij het bestempelen van het in Polen neergekomen projectiel als zijnde “Russisch”.

Zelfs de Amerikaanse president Joe Biden trok dezelfde conclusie en gaat zelfs verder door de raket identiek te identificeren overeenkomstig de primaire indicatie van mijn goede kameraad die in deze alle eer toekomt. An officer, a gentleman. Qua kennis en analyse is hij het 100-voudige waard van alle kra-kelen-den die van alles uitkramen en die serieus direct beginnen over het inroepen van artikel 5 van het NAVO-verdrag, zijnde een aanval op één is een aanval op allemaal. Polen riep diezelfde avond nog haar eigen veiligheidsraad bijeen en er volgde overeenkomstig artikel 4 van het NAVO-verdrag een spoedzitting van de NAVO-ambassadeurs van alle lidstaten. Maar hier knelt een schoentje.

Polen had er verstandig aan gedaan om artikel 42 lid 7 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie expliciet in te roepen. Dat artikel spreekt over bijstand van andere lidstaten van de EU in geval dat een lidstaat geconfronteerd wordt met agressie. Dat zou vanuit politiek opzicht eventueel direct en dezelfde avond nog een de-escalerende werking kunnen hebben gehad en had met name, Ursula von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie gedwongen om zich voortaan meer politiek afgewogen, met wat meer intelligentie en met meer oog voor de realiteit uit te laten inzake het intrieste conflict. Wat Rusland thans flikt in Oekraïne is ten hemel schreiend, maar hoe komen we uit deze situatie. Het zijn louter de Russische kernwapens die ingrijpen verhinderen.

Het had de Europese Unie op zijn minst een duwtje kunnen geven om zich politiek te engageren om tot een staakt-het-vuren te komen in plaats van psychologisch aan te sturen op het in stand houden van het geweld. Immers de Europese Unie en met name de huidige Europese Commissie heeft alle deuren gesloten om diplomatiek uit de impasse te geraken. Want hoe u het ook went of keert. We zitten in een impasse.

Ik moet weer even denken aan de woorden die mijn maat en ik toebedelen aan politici…: “Bende idioten.” Ik schreef het in een eerder verhaal al, Rusland gaat na deze oorlog echt niet ten oosten van China liggen. Wat zijn de daadwerkelijke denkbare scenario’s als de wapens zwijgen?

De gewiekste politieke autohandelaar

Ook Polen laat zich in de eerste uren door emoties meeslepen met uitzondering van de Poolse president Duda die in tegenstelling tot zijn premier heel wat terughoudender opstelde waar het ging om het aanwijzen van een schuldige. Wat u ook van de Poolse premier Duda mogen vinden. De man is in staat om zijn politiek tegen de hoogst mogelijke prijs te verkopen te verkopen en zijn tegenstanders tegen de laagst mogelijke prijs in te ruilen. Het was een gemakkelijke situatie voor de Hongaarse premier Orban om direct en ondubbelzinnig zijn steun aan Polen uit te spreken na het neerkomen van de betrokken raket. Immers Orban heeft ook een defensiestaf die kan nadenken. Hongaren zijn over het algemeen intelligente mensen.

Slechte beurt van Oekraïense president Zelensky

De Oekraïense president Zelensky ontkent in alle toonaarden dat de raket uit een Oekraïense lanceerinstallatie kwam. De kracht waarmee hij dat deed komt aardig overeen met de ontkenning van Rusland, dat het iets van doen zou hebben met het neerhalen van MH17. Zelensky blijft met de vinger naar Rusland wijzen. Zelfs de verklaringen van de NAVO en van de Amerikaanse president Biden weerhouden hem er niet van om door te gaan met het wijzen van de vinger naar Rusland. Dit feit levert Zelensky linksom of rechtsom toch het nodige politieke gezichtsverlies op bij de landen die hem in persoon steunen. Dat is jammer. Voor ons is hij de president in T-shirt, voor de Russen is hij niet meer als een grillen T-bone steak. Maar het getuigt wel van lef en moed om je “grote buur” Poetin het leven zo zuur te maken als maar zijn kan. Doe het maar. Verplaats uzelf maar eens in zijn positie. Natuurlijk komen Zelensky’s acteertalenten nu goed van pas. Als u een politicus kent die niet acteert, mag u het als eerste aan mij meedelen.

Oekraïne is niet de Heilige Maagd Maria

Oekraïne is niet de Heilige Maagd Maria van onbevlekte ontvangenis. Dat weet Zelensky ook en moet er mee dealen. Er zijn grote grijze velden die uit het zicht geraken omwille van de hedendaags ongekende grofheid waarmee het Russisch leger tekeer gaat in Oekraïne. Het vernietigen van energievoorzieningen van burgers, het achterlaten van mijnen en andere ziekelijke oorlogshandelingen die gericht zijn tegen de Oekraïense burgers kennen geen enkele rechtvaardiging, maar ook geen enkele. Maar dat neemt niet weg dat we met het oog en de hoop op een duurzame vrede moeten wegkijken voor zaken die in Oekraïne het daglicht niet kunnen velen. Dat de ogen deze week primair gericht zijn op het leed dat de Russen in Oekraïne aanrichten is volstrekt begrijpelijk. Het zal je maar overkomen.

Dat de Europese Unie Oekraïne via donoren helpt om haar bevolking te helpen door het ter beschikking stellen van brandweervoertuigen en ambulances zoals het EU Civil Protection Mechanism dat doet en op de onderstaande afbeelding laat zien, daar is niets mis mee. De kritiek op deze afbeelding uit hard-rechtse kringen is niet te vreten. Zijn Oekraïners “minderwaardige mensen” of zo? Gaan we die toer weer op? De afbeelding laat niets meer zien dat wij nog een beetje beschaving en medemenselijkheid in ons meedragen.

De 15e november 2022, de dag waarop de Oekraïense president Zelensky via een videoverbinding de G20 toesprak, de top van de 20 grootste industrielanden + de Europese Unie. Rusland liet zich vertegenwoordigen door minister van buitenlandse zaken Lavrov. Zelensky wist te vertellen dat het nu tijd was om de oorlog te beëindigen. Zijn woorden waren nog niet koud gesproken of een reeks van Russische raketaanvallen vingen aan. Vrijwel gedurende de gehele afgelopen week. Vaak gericht op de energievoorziening in Oekraïne, maar de raketten kwamen niet overal even met precisie en troffen helaas ook woningen van burgers.  De wreedheid van een oorlog ten voeten uit.  De bestookte regio’s en steden betroffen onder meer Odessa, Dnipro, Charkov, Kiev en Lviv. Het is wintertijd, het is koud en derhalve kun je met het onklaar maken van de energievoorziening veel burgers hard treffen in de hoop het moreel te breken. Maar het bestoken van Lviv heeft ook een ander, meer symbolisch karakter.

Lviv: Ken uw geschiedenis

Hoe vaak is deze regio al geen voorwerp geweest van geopolitieke spelletjes en diepe ellende? We kijken naar de nabijgelegen stad en oblast Lviv, dat gisteren opnieuw voorwerp was van Russische beschietingen. is Lviv puur Oekraïens? Nou nee. Het Molotov-Von Ribbentrop Pact, dat werd gesloten uit naam van en  tussen de twee grootste boeven van Europa in de afgelopen eeuw, te weten Stalin en Hitler ontnam de regio, thans oblast geheten, op 4 december 1939 haar Poolse identiteit (de stad en regio heetten Lwow) en zijn samen een van de belangrijkste cultuurhistorische centra in Europa.

De stad en de oblast kennen in vele talen hun naam. In het Nederlands en Duits is het Lemberg, in het Frans Leopol, in het Italiaans Leopoli en in het Grieks en Latijn Leopolis. De Jiddische variant op de naam van het huidige Lviv, te weten Lemberik maakt gewag van een rijk Joods leven dat stelselmatig om zeep werd geholpen door antisemitische milities en militanten die soms nog grover optraden tegen de Joodse bevolking dan de moordcommando’s van Nazi-Duitsland zelf. Nee er zijn maar weinig generaties mensen en dito etniciteiten die geen bloed aan hun handen hebben en geen handen hadden in misdaden tegen de menselijkheid.

De vraag die aan de orde is of in oostelijk Oost-Europa de door de wandaden in de loop der geschiedenis de geslagen wonden ooit nog kunnen helen? Immers met een beetje beschaving, een beetje menselijkheid en bij afwezigheid van totalitaire regimes in het verleden en heden, quod non,  was de kans heel groot geweest dat we gezellig een paar dagen cultuur kunnen opsnuiven in Lviv zoals we dat in Parijs of Venetië doen.

Door de gruwelijke loop van de geschiedenis werd Lviv onderdeel van de Sovjet-Unie en miste het de aansluiting bij de vaart van de westerse volkeren. Oekraïne heeft er in de laatste jaren alles aan gedaan om van Lviv een fijne en toegankelijke stad te maken met een Europees karakter zoals we dat in Warschau, Krakow of Praag kennen. Wat waren en zijn de vaak wrede wereldleiders toch vaak hufters pur sang. Met welk recht vernauwen, beperken of beëindigen politieke actoren het leven van de individuele burger? Dat is toch een vraag die we hoog op de agenda moeten zetten.

Vanuit dit perspectief zou het een logisch gevolg zijn dat Oekraïne zou toetreden tot de familie binnen de Europese Unie. Maar er zijn mitsen en maren. Er zijn obstakels. Die obstakels worden ten gronde niet gevormd door de burgers van de regio. Het is de communistische Sovjet-erfenis van corruptie en bedenkelijk openbaar bestuur die nog zo diep in de aders zitten van de samenleving dat het de grootst mogelijke moeite en zeeën van tijd gaan kosten alvorens we Oekraïne als volwaardig lid van de Europese Unie mogen en kunnen verwelkomen. Zekerde in de huidige en nieuwste EU-lidstaten Bulgarije, Roemenië tiert de corruptie welig en Nederland en België hoeven evenmin op de stoel der innocentie te gaan zitten. Laten we het zo zeggen: De Belgische socialisten staan bekend om hun corrupt gedrag. De afkeer van en haat tegen de Vlaamse en Waalse socialisten is gegrond inclusief huidig de volkswalging ten opzichte van minister Frank Vandenbroucke die met zijn verdwijntruc van door corruptie verworven gelden toch eigenlijk de bijnaam verdient  van “Keizer Agusta”. Dit gezegd hebbende behoeven we geen tekening te maken bij landen die onder het communistisch juk geleefd hebben gedurende de Koude Oorlog en het is er nog steeds niet uit.

Hulp voor wederopbouw van Oekraïne

Terug naar Oekraïne. De situatie is natuurlijk aan de ene kant verergerd door de staat waarin het land zich bevindt. Maar we mogen ons niet laten leiden door emoties, maar louter door verstand zonder aan medemenselijkheid in te boeten. In dat licht bezien zijn de gesprekken tussen de Duitse Bondskanselier Scholz en de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen over een soort van Marshall plan om Oekraïne na afloop de oorlog alleen te rechtvaardigen als deze oriënterend van aard waren en alleen toe te juichen als deze gesprekken zonder vast omschreven narratief en objectief plaatsvonden. Wederopbouw van Oekraïne kan alleen slagen als men niet alleen oog heeft voor Oekraïne. Dat Rusland tot herstelbetalingen gedwongen wordt lijkt me juridisch gezien volstrekt logisch. Er is voldoende aardgas in Rusland om de kosten te dekken. We kunnen dan wel weer een jankbeurt verwachten van Frans Timmermans, maar die is binnen enige tijd toch politieke geschiedenis. Wie zal er om rouwen? Ik niet.

Maar let op! Juist de Duitsers, in dit geval de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Duitse voorzitter van de Europese Commissie Ursula Von der Leyen, zouden ingevolge de geschiedenis van hun eigen land moeten weten dat het financieel totaal afknijpen van Rusland, waarbij de Russische bevolking uiteindelijk de rekening betaalt voor het wanbestuur van hun leiders, louter extremisme en politieke demonen en monsters voortbrengt. Zie de opkomst van het nationaalsocialisme in Duitsland (Weimar Republiek) gedurende de periode tussen de 1e en 2e Wereldoorlog, ook wel het Interbellum genoemd.

Russisch extremisme en fascisme

Aan extremisten in oostelijk Europa geen tekort. Immers het Slavisch fascisme en extreem nationalisme was en is nooit ver weg. In 1930 werd de Russische Fascistische Partij opgericht, die haar onderdak in “ballingschap” vond in Harbin, Mantsjoerije, China. De RFP ging in 1931 op in de RFO. Er is dus historisch gezien een Russisch fascistisch referentiekader. Diverse wetenschappers refereren hieraan en menen in het huidig regime een voorteken te zien van een Rusland als een fascistische staat. Of dat waar is, daar is het laatste woord niet over gezegd. Niet ten voordele noch ten nadele van deze stelling.

Voor u wellicht ongemerkt maar door ons niet onopgemerkt hebben onder meer de Russische extremistische ideoloog Alexander Doegin zijn houwdegens al geslepen en vindt dat Poetin gefaald heeft in de uitvoering van de “speciale operatie” in Oekraïne. Als persoonlijk accelererend element speelt mee dat de dochter van Doegin bij een bomaanslag in Rusland recentelijk om het leven is gekomen, wat Doegin zelf nog meer gewapend en extremistischer heeft gemaakt. Immers de dood van zijn dochter is in zijn ogen niet vergolden. De denkbeelden van Doegin zijn aan te merken als Euraziatisch nationalisme en fascistisch. Hij vindt in zijn denkbeelden medestanders in de leiding van de Russische paramilitaire Wagner Group. Wagner-voorman Dmiitry Utkin heeft de nodige nazi-symbolen op zijn lichaam laten tatoeëren en staat bekend om zijn nazi-sympathiën  Maar ook in Oekraïne kennen we van oudsher, de Azov-brigade, waarvan de oude garde ook extreem nationalistische, fascistische en antisemitische denkbeelden er op nahoudt.

Denk maar niet dat deze middens een  toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie zullen ondersteunen. Het tegendeel is waar. Het oorlogsverleden van Oekraïne (WOII) is niet zo brandschoon en dat geldt ook voor onder meer de Baltische Staten, Kroatië en Hongarije.

In deze Oekraïense extremistische middens wordt Zelensky als “functioneel” gedoogd, ze adoreren hem niet, maar Zelensky is in het “hier en nu” functioneel. Maar je zogenaamde  vriend van vandaag is morgen je vijand en vice versa. Zolang het maar goed uitkomt. Wil Oekraïne werkelijk en integraal tot de Europese familie  behoren, zal het land alle extremistische “kankergezwellen” uit de samenleving moeten snijden.

Een militair analist herinnerde mij eraan dat in 1954, toen De Krim uit de Republiek Rusland werd gehaald door Chroestjov bij de Oekraïne werd gevoegd er geen onverdeeld genoegen was in Oekraïne. Immers het tastte in zekere zin de etnisch homogeniteit aan van de Socialistische Republiek Oekraïne binnen de Sovjet Unie. Het nationalisme in Oekraïne was ook in de Sovjettijd niet weg, maar werd wel onderdrukt.

Maar onderdrukken betekent niet dat het niet bestond. De tegenkanting bestond uit de de afkeer dat het aantal “etnische Oekraïners” in absolute demografische getallen grosso modo in de Socialistische Republiek Oekraïne in absolute getallen zou moeten inboeten ten faveure van het aantal etnische Russen en islamitische Krim Tartaren. Immers de Sovjet-doctrine was de opgedrongen multiculturele samenleving zonder ruimte voor multiculturele en religieuze expressie.

Een val van het Sovjet-tijdperk werd voor onmogelijk gehouden omdat het systeem dermate gecontroleerd in elkaar zat, dat elke oprisping van etnische, religieuze en individuele aard hardhandig de kop werd ingedrukt. De afgedwongen maakbare multiculturele samenleving. Weliswaar thans georkestreerd een gedecimeerd omdat er nogal wat “Russische” soldaten uit de regio’s met etnisch en religieuze minderheden door Rusland naar het front zijn gebracht en het jachtseizoen door Oekraïne, volstrekt begrijpelijk, nog niet gesloten is.

Niet het “Grote Rusland” zal deze mensen missen, wel hun nabestaanden. Het lijkt soms op een interne perfect georkestreerde etnische zuivering door militair laag geschoolde grondtroepen uit de minderheidsrepublieken naar het front te voeren, waar ze even zo snel vallen als bladeren aan een boom gedurende de herfst. Poetin neemt ze letterlijk in dienst, stuurt ze naar het front en worden volstrekt gelegitimeerd afgeschoten.  Geen haan die naar de etnische zuivering kraait.  Feitelijker kan ik het niet maken. Maar de repercussies voor de Russische Federatie komen daarmee wel dichterbij en daarmee ook het ineen storten van deze zelfde Russische Federatie waarin alleen Rusland nog overblijft. Ik schreef het al eerder. Ken uw geschiedenis. Er is geen grote gemeenschappelijke deler tussen de volkeren binnen de Russische Federatie. Integendeel.

Tsaar Peter de Grote bestempelde het Russisch rijk ooit als “feitelijk onbestuurbaar”.  Aan deze woorden wordt de Russische president Poetin niet graag herinnerd.  Zijn “Euraziatisch Rijk”
is zijn groot ideaal, het liefst met voormalige Sovjetrepublieken erbij. Maar zo simpel is het niet. De landen die eens tot de Sovjet Unie behoorden en ten oosten van de Russische Federatie liggen zijn helemaal niet zo happig op controle en sturing vanuit Moskou. In politieke en militaire zin vertoont Poetin trekken van Napoleon. Ook hij gaat voor de gecontroleerde multi-etnische staat die qua bevolking een stuk groter is dan de Russische Federatie van vandaag. Een staat waarin de Russisch orthodoxe kerk religieus de leidende rol heeft en religieuze dan wel etnische minderheden gepaaid worden met politieke douceurtjes.  Maar de islamitische republieken binnen de Russische federatie zullen Allah altijd verkiezen boven die politieke douceurtjes, immers ratio speelt een kleinere of vaak geen rol.

Poetin heeft zijn eigen “botsende beschavingen” georganiseerd waarbij het lijkt dat hij de regie wenst te nemen in een chaos van slordig geschreven scripts die zelfs in het Cyrillisch niet zijn te ontcijferen. Sturende op een prachtig klinkende symfonie en een feilloze choreografie gelijkend op een perfecte balletuitvoering van het Zwanenmeer zal uiteindelijk gaan uitpakken in een gewelddadige schemerzone van de aanbeden Goden.

Zo keren we weer bij de dodenmars van Hitler’s favoriete componist Richard Wagner genaamd Götterdämmerung. Het laatste stuk, het laatste bedrijf uit Wagner’s Ring des Nibelungen, waarbij het het Walhalla het brandend huis van het hiernamaals beoogt. Daar lijken immers geen conflicten te spelen. Kunstschilder Max Brückner heeft het treffend en apocalyptisch in beeld gebracht ten behoeve van de uitvoering van deze Ring des Nibelungen van Wagner, naar wie de Russische Wagner-groep is vernoemd.

De pionnen op het schaakbord lijden collectief aan een identiteitscrisis en menen hun gelijke in de opponent van morgen te vinden die ze tegelijkertijd diep haten of zijn gaan haten. Wie bemant de stuurhut van het schip dat naar zwijgende wapens en stabiliteit moet leiden? Ik neem een helse leegte waar. We moeten hoe dan ook proberen te voorkomen dat isolatie van Rusland leidt tot een situatie waarin het fascisme of het communisme kunnen gedijen. Beide ideologieën zijn elkaars vijanden maar hebben wel degelijk raakpunten. Ze zijn beiden levensgevaarlijk.