door Koos van Houdt

De Europese besluitvorming over sancties tegen Wit-Rusland werden inderdaad
vorige week uitgesteld. Maar op diezelfde maandag zei Europese hoge
vertegenwoordiger, buiten Brussel eigenlijk gewoon de Europese minister van
buitenlandse zaken genoemd, Josep Borrell onderweg naar de bijeenkomst met de 27
ministers van buitenlandse zaken: “We erkennen Alexander Loekasjenko niet langer
als president van Wit-Rusland”. Dat was toen nieuws, dat was zelfs groot nieuws.
Zij het niet onverwacht. Maar in Den Haag raakte de Tweede Kamer er weer eens
van in de war.

Toen Borrell na die vergadering opnieuw met journalisten sprak, herhaalde hij
deze verklaring met instemming van alle ministers. Ook Nederland had dus maandag
bij monde van minister van buitenlandse zaken Stef Blok ingestemd met het
opzeggen van het vertrouwen in een president, die zichzelf voortdurend aan het
herbenoemen was. Maar de Nederlandse pers was pas woensdagavond zo ver, nadat
premier Mark Rutte in de Tweede Kamer dit al twee dagen oude nieuws vertelde.

Dat kwam natuurlijk omdat er ook iets niet goed ging tijdens de vergadering van
de ministers van buitenlandse zaken. Het hoofdstuk ‘sancties’ tegen Wit-Rusland
leverde als nieuws op, dat Cyprus gebruik had gemaakt van het vetorecht. Cyprus
wilde de toezegging dat er ook hard wordt opgetreden tegen Turkije. Het eiland
heeft in toenemende mate last van deze grote buur. Ook de betrekkingen tussen
Turkije en de Europese Unie als geheel verlopen steeds stroever. Maar deze
buurrelatie mag eigenlijk niet kapotgaan. Want de geopolitieke positie van
Turkije is van groot Europees belang.

Het veto van Cyprus kreeg een staart. De Nederlandse minister Blok vond het nodig
daar openlijk kritiek over uit te spreken. Josep Borrell kreeg op zijn
persconferentie maandagavond ook die vraag. Bent u boos op Cyprus? Borrell:
“Welnee, Cyprus is één van ons. Het heeft alle recht en alle belang een besluit
tegen te houden. Zo gaat dat nu eenmaal”.

Het was Borrell ten voeten uit. Hij moet roeien met de riemen die hij heeft. De
Europese Unie houdt er inzake het Europese buitenlandse beleid nu eenmaal nog
steeds het stelsel van unanimiteit op na. Daar kun je van vinden, wat je wilt.
Maar het heeft op bepaalde momenten zelfs zo zijn voordelen. Borrell probeert er
in ieder geval het beste van te maken. Hij maakt zich klein en zegt voortdurend
loopjongen te zijn van de ministers. Daarmee bereikt hij veel meer, dan wanneer
hij voortdurend op hoge toon over zijn eigen successen zou spreken.

Maar waarom hield Stef Blok daar maandag niet zijn mond over? Blok is minister in
lidstaat Nederland dat nog steeds denkt meer te bereiken als die regel van
unanieme besluitvorming blijft gehandhaafd. Premier Rutte nam er woensdag in de
Tweede Kamer alle tijd voor dat in ruime mate uit te leggen. Het schijnt, zo
bleek uit dat betoog, dat lidstaat Nederland op dit punt zich nog de gelijke
waant van Frankrijk en vooral Duitsland.

Prima of niet, maar Nederland is de afgelopen tien jaar de belangrijkste lidstaat
geweest als het gaat om het hanteren van het veto in het buitenlands beleid.
Roemenië en Bulgarije blijven zo nog steeds buiten de open grenzen van Schengen.
En het proces van uitbreiding op de Balkan en met name voor kandidaat-lidstaat
Servië en voor Albanië werd er sterk door vertraagd. Lidstaat Nederland kan en
mag dat doen. Maar het is dan verstandig, voorzichtig te zijn met kritiek op
Cyprus, dat mogelijk de sancties tegen Wit-Rusland met een paar weken vertraagd.

Want het moet wel raar lopen als op de uitgestelde Europese Raad van komende
donderdag en vrijdag niet alsnog wordt besloten tot het instellen van deze
sancties. Zelfs Cyprus is niet tegen de voorstellen op zich. Het eiland wil
alleen die koppeling met het beleid inzake Turkije. Dat soort koppelingen tussen
twee onafhankelijke dossiers worden niet op prijs gesteld in Europees Brussel.
Het is typisch een klusje voor de regeringsleiders om het eiland daarover tot de
orde te roepen.

Intussen viel op dat premier Rutte vorige week woensdag in de Tweede Kamer ook
een uitzondering formuleerde in de Nederlandse houding ten aanzien van deze
regel inzake unanimiteit. Als er sprake is van schending van Europese waarden of
mensenrechten onder druk komen te staan, dan zou Nederland akkoord kunnen gaan
met besluitvorming bij meerderheid, zoals al wel in het Verdrag van Lissabon is
geregeld.

Dat is pikant, want veel van deze zaken in het buitenlands beleid en zelfs in het
interne Europese beleid hebben raakvlak met deze fundamentele waarden. Vandaag
publiceert de Commissie de eerste aflevering van wat een jaarlijkse traditie
moet worden. Hoe is het met rechtsstaat en grondrechten gesteld in de
afzonderlijke lidstaten? Zou Nederland er goed afkomen, nadat vorige week ING
opnieuw in de beklaagdenbank terecht kwam vanwege het witwassen van heel veel
geld van Russische oligarchen?

Iedereen weet: dat is op dit moment vooral gericht tegen Polen en Hongarije. De
golven gaan zelfs zo hoog dat de Hongaarse premier Victor Orban formeel en per
officiële brief het ontslag eiste van Vera Jourova, het uit Tsjechië afkomstige
lid van de Commissie, dat met de voorbereiding van dit rapport is belast.
Daarmee krijgt ze nu al de aandacht, die dezelfde Victor Orban haar eigenlijk
niet gunt. Maar alleen twee stoute jongetjes in een groep met 25 brave borsten
aan de schandpaal slaan, staat niet fraai. Het is dus ook voor Nederland een
spannend moment vanmorgen in Brussel.

Alles bijeen geeft dit geheel een verbrokkeld beeld van de Nederlandse positie
ten aanzien van het Europese buitenlandse beleid. Zelfs als het over Suriname
gaat, komen de richtlijnen tegenwoordig uit Brussel. Het ministerie van
buitenlandse zaken in Den Haag is slechts nog bijkantoor van de Europese
buitenlandse dienst. Maar politiek Den Haag doet zo lang mogelijk alsof ons land
als soevereine lidstaat kan meespelen op hoog politiek niveau. Zoals op meer
onderdelen is Nederland ook ten aanzien van het buitenlandse beleid de weg in de
Europese Unie een beetje kwijt.

Intussen is er positief nieuws voor voorzitter Charles Michel. Hij testte
negatief op corona. Eén van zijn beveiligers was vorige week positief getest.
Daarom moest ook ‘de baas’ in quarantaine. De Europese Raad moest vorige week op
het laatste moment met een week uitgesteld. Nu is het de bedoeling deze
donderdag en vrijdag te houden. Het was wel lastig, dat uitstel. Het gaf de
Wit-Russen die mogelijk van hun Europese bankrekening worden afgesneden, een
week langer de tijd om hun corrupt verkregen tegoeden te redden van de
ondergang.