door Peter-Vincent Schuld

De ziel heeft het lichaam verlaten van de vroegere en laatste Sovjetleider Michaël Gorbatsjov. Hij lag opgebaard in een kille betegelde omgeving in een open kist en zo nam de Russische president Poetin afscheid. Bij de uitvaart was Poetin niet aanwezig . Poetin sloeg een kruis en “ging naar huis”. Over tot de orde van de dag.

Dat typeert een beetje de omgang van Russische overheidszijde met de dood. De Militaire erewachten draaien overuren waar het gaat om formeel de laatste eer te bewijzen aan “zij die het land dienden” vanuit het Kremlin dan wel thans op Oekraïense bodem. Maar wat daadwerkelijk ” het land dienen” inhoudt, en zulks objectief beschouwd, daarover zijn er zovele meningen als dat er kleuren en tinten zijn.

Michail Gorbatsjov, een in de omgang een statig, voor het oog zelfverzekerd en voor velen een aimabel man, zoals uw redacteur zelf aan den lijve heeft mogen ondervinden . Een man die werd verstikt en bekneld door invloeden die van alle kanten op hem werden losgelaten. De man van reconstructie en renovatie (perestrojka), een man van glasnost (openheid)  die het rigide en hardvochtige communistische Sovjetregime deed wankelen en nadien deed instorten. Gorbatsjov was ontegenzeggelijk de man van het vernieuwende Rusland.

Het is een bekend gegeven dat volkeren in het oostelijk oosten van Europa qua historie en algemene ontwikkeling vaak een veel hoger niveau kennen en over een veel bredere en diepere algemene ontwikkeling beschikken. Mensen denken, beleven, herinneren en beseffen in betrokken regio op een voor volstrekt andere wijze. Politieke en religieuze breuklijnen kunnen voor aardverschuivingen zorgen die tot ver aan de andere kant van de wereld voelbaar zijn en merkbaar blijven.

Op 19 augustus 2011, ter gelegenheid van de herdenking de 20e verjaardag van de mislukte poging tot een staatsgreep in de voormalige Sovjet Unie omschreef de Vlaamse openbare omroep VRT in een online verhaal het als volgt op. “Om de uiteenvallende Sovjet-Unie te redden, had Gorbatsjov begin 1991 een nieuw unieverdrag onderhandeld waarbij de centrale overheid in Moskou meer bevoegdheden zou afstaan aan de deelrepublieken. Concreet zou de Sovjet-Unie worden omgevormd tot een federatie van soevereine republieken met een gemeenschappelijke president en een gemeenschappelijk buitenlands en defensiebeleid.”.ç

Als je dit zo leest dan lijkt het wel of Gorbatsjov zich stevig had verdiept in de geboorte in de jaren 50 van wat nu de Europese Unie is geworden. Het leek en lijkt er erg op of Gorbatsjov al vooruit liep op wat de twee voornaamste grondleggers van de Europese Unie, de Franse staatslieden Robert Schuman en Jean Monnet ooit voor ogen hadden, die beiden zo enorm klaar waren met oorlogen en politieke spanningen op het Europese continent. In het denken van Gorbatsjov trof je ook die humane manier van denken aan en toch zijn er zulke grote verschillen qua ideologische grondslagen tussen hen die de geboorte Europese Unie realiseerden en Gorbatsjov met de door hem bedachte opvolger van de Sovjet Unie in de vorm van een Gemenebest van Onafhankelijke Staten. Gorbatsjov stond hier qua denken en doen verder in dan de landen die destijds reeds lid waren van de Europese Unie. Gorbatsjov wilde vanuit zijn denken en realiteit een natuurlijke aansluiting bij het westen van Europa realiseren met een ideologisch addertje onder het gras waar we later op terugkomen.

Vrije markt versus het communisme

Iets als de interne markt binnen de Europese Unie was nog niet in een verdrag gegoten, De militaire allianties van West-Europa kenden slechts 2 pijlers, de NAVO en de West-Europese Unie. Het kent nog steeds twee pijlers, want het Verdrag van Maastricht werd pas op 7 februari 1992 ondertekend met de onderlinge militaire bijstandsclausule, ook bekend als artikel 42 lid 7 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie verving de WEU. Maar waar zit het verschil? Heel simpel. De Europese economische samenwerking en dito integratie binnen de EGKS, de voorloper van de EU had geen socialistische grondslag en geen marxistisch-leninistische linkse grondslag zoals de USSR dat wel had.

De ideologische insteek van de voorlopers van de Europese Unie was initieel op basis van een vrije markt met een christendemocratisch smaakje. Christelijke solidariteit en barmhartigheid in het westen versus het collectivistische en dus de socialistische verheffing van het proletariaat. Na de val van nazi-Duitsland werd het communisme en de verspreiding daarvan het nieuwe gevaar waarbij de gematigde socialisten en sociaaldemocraten in Europa toch wat afstand van namen. Maar communisten en socialisten bleven broederlijk en wereldwijd op 1 mei, de Dag van de Arbeid de het socialistisch volkslied “De Internationale” zingen.

De intellectuele luiheid van het proletariaat

Gorbatsjov hield met een paar zaken gedurende zijn legislatuur geen rekening. Ondanks dat de man zich enerzijds had ontwikkeld tot een visionair qua Europese samenwerking ter voorkoming van gewapende conflicten moet echt in ogenschouw genomen worden dat de mens overeenkomstig de biologie en de gedragspsychologie een sociaal wezen is. Maar de mens is ook een wezen met zekere territoriumdrift. De mens kent een grote mate van (intellectuele) luiheid plus de mens vertoont altijd kuddegedrag (schapen) . De mens is een wezen met ten gronde zeer autistische trekken. Veel mensen houden niet van onverwachte en/of opgedrongen veranderingen. Vandaar dat er conservatieve stromingen in de politiek zijn op zowel de rechterflank als de linkerflank van het politieke spectrum. Bovendien waren de mensen in de voormalige Sovjet Unie geen democratie gewend en en absolute democratie naar westers model, zou omwille van de etnische en religieuze verschillen vast en zeker leiden tot moord- en doodslag.

Gorbatsjov en de mondiale mechanismen die lijken op vliegtuigbedrading

Die harde realiteiten verloor Gorbatsjov wel eens uit het oog. Menselijk gedrag en politieke dynamiek zijn samen zo complex dat u het kunt vergelijke met vliegtuigtechniek en de bedrading in een vliegmachine. Hogere politieke boordwerktuigkundigheid is vereist en dat in een chaotisch Europa. Zie daar het oude militaire toestel van de Sovjet Unie, die Ilyushin uit de de USSR, die CCCP, opeens vliegend ten dienste van en met registratienummer UN-76009 van de Verenigde Naties in het woelige destijds door oorlog geteisterde Bosnië. Rusland als vredesduif onder voorwaarden werd een novum. Maar kende Gorbatsjov alle mechanismen gelijk de mechanismen van die Ilyushin? Dat is een vraag waarop de geschiedenis en de archieven een antwoord op zullen moeten formuleren.

Gorbatsjov, hij bleef geloven in de maakbare wereld. Zijn Gemenebest van Onafhankelijke Staten was weliswaar uit onderhandeld met de openbare besturen van de Sovjetrepublieken maar niet met de bevolking. De rappe afkalving van de als “eeuwig aanvoelende sociaal-economische zekerheden” werd door het acht-tot-vijf-proletariaat en de gepensioneerden gehaat en dat tot de dag van vandaag. De “almachtige Sovjet Unie met een zekere mate van zorg van het wieg tot het graf maar zonder vrijheid” en een staat die de hand hard laat voelen aan hen niet in het collectivistisch sprookje geloven” bleek een schijnzekerheid.

Terwijl de burgers in de Sovjet Unie hun schijnzekerheid verloren, kregen wij er in het westen een schijnzekerheid erbij. De schijnzekerheid die inhield dat we nooit meer een gewapend conflict zouden kunnen krijgen met Rusland. Het westen begon op basis van deze schijnzekerheid wel een erg arrogante en betweterige houding aan te nemen naar de grootste rechtsopvolger van de Sovjet Unie genaamd Rusland. Dat was een domme fout die we nooit hadden mogen maken. Nooit, maar dan ook nooit hebben we in het westen rekening gehouden met de geschiedenis van de voormalige Sovjetrepublieken met voorop Rusland. Wel halen, maar altijd maar weer het opgeheven vingertje. Dat irriteerde Gorbatsjov mateloos, maar dat ergert huidig president Vladimir Poetin evenzeer. Gorbatsjov had ontegenzeggelijk een zachte en lieve kant in zijn karakter. Maar het was tegelijkertijd ook geen katje om zonder handschoenen aan te pakken. Echter Gorbatsjov was een man die snel leerde van voortschrijdende inzichten en stak recentelijk zijn tegenkanting met betrekking tot de Russische invasie in Oekraïne niet onder stoelen of banken.

Onafhankelijkheid van de Baltische staten en een staatsgreep

Gorbatsjov liet in het begin van 1991 nog militair liet ingrijpen tegen de wens tot onafhankelijkheid van de Baltische staten, Estland, Letland en Litouwen. Hij stuurde in januari 1991 nog troepen stuurde naar het later dat jaar onafhankelijk geworden Letland met als hoofdstad Riga en het kwam tot een gewapend conflict kwam met het Lets verzet die voor de onafhankelijkheid ging, er vielen doden.

Zo waren 20 en 21 augustus 1991 de dagen waarop het Rode Leger rechtsomkeert maakte. Gorbatsjov wilde hoe dan ook geen enorm bloedbad. Dat kenmerkte het tot ontwikkeling gekomen humane en humanistisch karakter van de man die de Koude Oorlog tot een einde bracht. We hoefden niet meer bang te zijn voor de communistische Russen.

In die zelfde dagen  19 en 20 augustus kreeg Gorbatsjov te maken met een poging tot een staatsgreep die geleid werd door een achttal oerconservatieve communisten binnen zijn regering. Gorbatsjov verbleef in die dagen op zijn buitenverblijf (datsja) in de Krim. De geheime dienst KGB maakt in de periferie van de coup alle communicatielijnen voor Gorbatsjov onklaar, maar de coup werd afgeslagen. De daders vlogen de bak in, echter voor een korte tijd, het Russische parlement verleende hen amnestie. Een van de daders had een Letse nationaliteit genaamd Boris Poego. Hij en zijn vrouw overleefden het daderschap in relatie tot de couppoging niet en pleegden formeel zelfmoord, een versie waaraan net zo openlijk wordt getwijfeld als de het uit het raam vallen van Lukoil-topman Ravil Maganov zoals afgelopen dagen bekend werd gemaakt. Bij elke reuring binnen het Tsarenrijk, de Sovjet Unie en het huidig Rusland zijn er mensen met  interessante posities en hun familieleden die op raadselachtige wijze kwamen te overlijden. Het is de laatste eeuwen niet anders geweest.

Politiek gezien overleefde Gorbatsjov de coup, als was zijn overwinning slechts van korte duur. Zijn rivaal Boris Jeltsin predikte de absolute vrijheid en de liberale economie en won daarmee het hart van het grootste deel van wat er nog over was van de ineen gevallen Sovjet Unie dat na de onafhankelijkheid van tal van Sovjetrepublieken de Russische Federatie ging heten. Maar de Russen herwonnen wel hun vrijheid terug om hun Russisch orthodoxe religie vrijelijk te belijden. Dit was mede te danken aan de moeder van Michail Gorbatsjov die haar zoon en laatste leider van de Sovjet Unie aanspoorde om de Russisch orthodoxe kerk haar voorname plaats in de Russische samenleving terug te geven.

Zo geschiedde, maar door de afwezigheid van de strikte scheiding tussen kerk en staat in het nieuwe Rusland welke ontstond na de val van de Sovjet-Unie is de Russisch orthodoxe kerk een machthebbende en invloedrijke stroming geworden in de Russische samenleving die ook nu haar plaats niet kent door in plaats van barmhartigheid te prediken het nodeloze geweld in Oekraïne vergoelijkt. Rusland werd ook met haar orthodoxe kerk zichtbaar in delen van Europa die niet onder haar “regime” vielen en zo werd in het Spaanse Altea de Russisch Orthodoxe Sint Michael Kathedraal uit hout opgetrokken.

De rode en groene Gorbatsjov

Gorbatsjov restte niet anders het dromen over een betere en vermeend sociaal meer rechtvaardige wereld. Gorbatsjov was een socialist en bleef een socialist. Zijn gedachten daarover werden volop met open oren en jubelend aangehoord en omarmd door de socialistische, communistische en sociaaldemocratische partijen in het westen van Europa. Gorbatsjov was ook de verwekker van de socialistische liefde voor de groene beweging via zijn in Genève gevestigde stichting Green Cross International, ondergebracht in wat onooglijke barakken in een Geneefse buitenwijk. 

Gorbatsjov was nauw bevriend met de Nederlandse wetenschapper van socialistische signatuur en Nobelprijswinnaar, professor Tinbergen die de econometrie ontwikkelde tot een exacte wetenschap die op socialistische idealen was gebouwd en daarmee feitelijk het predicaat “exacte wetenschap” niet verdient noch verdiende.

West-Europese Rood-Groene copulatie

Vanaf midden jaren negentig tot op heden zien we heel langzaam aan een aanhoudende copulatie ontstaan tussen de groene partijen en verwante milieubewegingen en de socialisten. De klassieke socialistische thema’s zijn achterhaald en de partijbonzen moeten toch een rechtvaardiging zien te vinden voor  het bestaan van de inmiddels totaal achterhaalde denkwijzen en ideologieën waarbij de overheid op een of andere manier stevig en grotesk en niet zelden megalomaan haar bestaansrecht denkt te moeten afdwingen in het leven van de individuele en vrije mens.

Wie heel goed, objectief de paringsdrift van socialisten, pacifisten en groene stromingen in onze samenleving bestudeert ziet een pseudo-intellectuele orgie waarbij het politieke sperma van elkaar genuttigd wordt als ware het kaviaar. GroenLinks in Nederland komt onder andere voort uit de CPN (de communistische Partij Nederland). In Portugal zie je in de dark rooms van de politieke swingerij de groenen en communisten openlijk hun liefde verklaren en brengen deze vervolgens ostentatief naar buiten. Weet iemand nog waar deze innige band vandaan komt? Beide stromingen staan de maakbare samenleving voor waarbij de vrijheid van het individu ondergeschikt is aan een zeker groter doel. Ook dat is in zekere zin de nalatenschap van Gorbatsjov.

Maar de vraag is of de ideologische inspiraties die socialisten, communisten en groenen in West-Europa meenden te ontlenen aan Gorbatsjov wel ontleend mogen worden aan Gorbatsjov. De tweede vraag die zich aandient of de socialisten, communisten en groenen er geen eigen verhaal van gemaakt hebben?

Het digitaal communisme

Ook de digitale wereld draagt, mitsdien we de zaak niet goed wettelijk regelen het risico met zich mee dat de staat zich op oneigenlijke manier in ons private leven mengt op een wijze waarop de oude KGB alleen maar van kon dromen. We zien politieke bewegingen in Europa steeds meer opschuiven naar vorm van een alles controlerende overheid waarin de mens verstikt geraakt. Voor alles een bureaucratische oplossing met een digitaal jasje.

Het is al lang in openbare besturen aan het doorsijpelen. Op lokaal vlak binnen gemeenteraden en provincies, op nationaal vlak maar ook binnen de Europese Unie. Stapje voor stapje zie je groene en collectivistische dogma’s op een wel heel erg op het communisme gelijkende manieren in het openbare leven vaste voet aan de grond krijgen. Een absoluut gevaar voor de democratische rechtsstaat en de vrijheid van de burger.

Zie de klimaatagenda, woke of wat alles geduid wordt als een pandemie. De overheid beperkt de bewegingsvrijheid van mensen in hun doen en laten. De torenhoge kosten vliegen in de nek van de burger en het bedrijfsleven. Het zijn slechts voorbeelden hoe de overheden onder meer, maar ook meer en meer op talloze wijzes de financiële onafhankelijkheid van burgers en bedrijfsleven afroomt voor een zeer discutabele agenda’s. Dito inzake de basale vrijheden. Zonder dat het gevreesde Rode Leger binnen het westen van Europa binnenviel lijkt het westen van Europa toch te zijn gevallen voor het neo-communisme en/of het neo-socialisme. U zult ooit beseffen dat dit een onvergeeflijke fout was. Zelfs de klassieke liberalen (b)lijken in een vlaag van collectieve verstandsverbijstering in dit zinken gedoemd schuitje te zijn gestapt.

Gorbatsjov en zijn Oekraïense connectie Tsjernihiv

Wat Michail Gorbatsjov hiervan zou hebben gevonden is louter invullen. Politici in het westen doen er verstandig aan niet zijn ideologische of politieke nalatenschap te gaan lopen of deze en in te vullen. Iets wat wel gedaan wordt. Ook wat betreft de visie op de historische realiteit rond het oosten van Oekraïne had Gorbatsjov een mening die niet 1 op 1 overeen komt met wat wij denken. Hij veroordeelde de invasie van zijn land, maar niets wijst er op dat hij de Russische geschiedenis die in het oosten van Oekraïne ontkende. Hij had een band met Oekraïne. Zijn in 1999 overleden vrouw Raisa was van Oekraïense komaf, met wortels in de Oekraïense stad Tsjernihiv. Een gemengd huwelijk in een palet van broedervolken. Dat we de mens mogen behoeden voor het aanwenden van het aangerichte steenpuin in Oekraïne voor de bouw van een toekomstige fysieke muur. Eens komt er een dag van verzoening, een dag die geen oorlog meer kent. Daarvan kunnen we met zekerheid stellen dat Gorbatsjov zich wel in zou hebben kunnen vinden. Al verschil je van ideologie van dag staat nog nacht, bloed laten vloeien kent alleen zin als het geschiedt vanuit de positie van bloeddonor. Michail, het was mij een voorrecht u ooit te hebben mogen ontmoeten, rust zacht.