door Koos van Houdt

Voor het Europese industriële erfgoed was er al een mooi subsidiepotje.
Hoofdredacteur Peter Vincent Schuld heeft ook een serie prachtige foto’s van de
zogenaamde Europese Ankerpunten in België en Nederland. Hoor ik jullie geeuwen?
Waarom zijn er dan zoveel Friezen die trots rondlopen wanneer ze iets horen of
zien van het Woudagemaal in Lemmer. Er is zelfs een route voor, waarlangs je de
verschillende oude panden en fabriekshallen kunt ontdekken.

Ik herinner me zelf onder de indruk te zijn geweest toen ik in ver weg gelegen
steden als de Finse stad Tampere (1999) en Cardiff (2006) bijeenkomsten
bijwoonde van de Europese Raad. Toppen die net zo bijdroegen aan de ontwikkeling
van de Europese Unie als in december 1991 de Europese Raad van Maastricht. Die
laatste vond echter plaats in moderne gebouwen aan de Maas. Daar waar nu de
democratische chaos is ingetreden en een Groninger het vak moet leren aan de
Limburgers.

In Tampere en in Cardiff gebeurde het allemaal in oude, maar heel mooi opgeknapte
fabriekshallen. Finland was toen bezig de bakens te verzetten. Communicatie?
Daar waren de eeuwig fluisterende bossen, waar een groot deel van ons papier
vandaan kwam. De Finnen, zwijgzame lieden, bedachten dat dit ook weer niet
eeuwig zou kunnen doorgaan. Zij ontwikkelden de toen wereldwijd revolutionaire
GSM-technologie. Het heeft de manier waarop wij tegenwoordig communiceren op
haast ongelooflijke wijze veranderd. Goed, de wet van de remmende voorsprong
ontdeed Nokia van de eigen Finse wortels. Maar industrieel erfgoed herinnert ons
aan heel veel levende geschiedenis.

Europese Ankerpunten vinden we op 1000 plaatsen in 43 Europese landen. Er zijn
zestien regionale routes opgezet om ze te kunnen volgen. Deze ‘informeren over
de geschiedenis van landschap en industrie. In het Stoommachinemuseum in
Medemblik is er de nodige informatie over te zien.

Ankerpunten kun je in België vinden rond het Industriemuseum in Gent, het Vlaams
Mijnmuseum in Beringen, de Steenkoolmijn Blegny in Trembleur, de mijn Bois du
Cazier in Marcinelle en de relicten langs de route van de textielindustrie in
Verviers. In Nederland kennen we in dat verband het stoomgemaal De Cruquius
nabij Haarlem, de Heineken Experience in Amsterdam, de Zaanse Schans, de
Steenfabriek Panoven in Zevenaar en het Sphinxkwartier in Maastricht. De oude
Van Nellefabriek in Rotterdam uit de traditie van het Nieuwe Bouwen rond 1930
zou er ook niet in misstaan. Of die kalkovens in Dedemsvaart.

Toeristische informatie. Maar het helpt om te begrijpen waarover het gaat in een
nieuw project van de Europese Unie. Het Nieuwe Europese Bauhaus klopt aan onze
deur. Hoe maak je in een tijd van vergroening mooiere en groenere steden en
regio’s via architectuur en design. Honderd jaar geleden was Bauhaus een
opleiding voor beeldend kunstenaars, architecten en ambachtslieden vooral in
Weimar. In Nederland was er De Stijl met Piet Mondriaan, Theo van Doesburg en
anderen die overal in Nederland herkenbare architectuur hebben voortgebracht in
de stijl van het modernisme: scherpe hoeken, rechte lijnen en kenmerkende
vlakken in basiskleuren.

Maar nu, een eeuw later. De pandemie bestrijden is één ding. De hele
wereldbevolking vaccineren een tweede. Maar dan? Als er weer wat mag en kan?
Terug naar het ‘oude normaal’? Of ook nieuwe dingen proberen. De wereld, het
eigen land, de eigen streek of stad wat beter en aantrekkelijker maken!

Er komt een plan, beloofde Ursula von der Leyen vorig najaar in haar troonrede
(‘State of the Union’) voor 2021. In januari was dat plan er op papier. Deze
week laat het Nieuwe Europese Bauhaus voor het eerst van zich horen. Donderdag
en vrijdag worden op een congres allerlei deskundigen bij elkaar gezet. Zij
vertellen elkaar hoe ze mooie huizen en nieuwe woonomgevingen kunnen bouwen. Hoe
oude en nieuwe banen in de industrie kunnen worden onderhouden door daarvoor
mooie bedrijfspanden in stand te laten of op te bouwen. Hoe steden, dorpen en
plattelandsgebieden een stapje vooruit kunnen zetten. Hoe kennis, ervaring en
deskundigheid bij elkaar gezet kunnen worden. Hoe duurzaam dat kan en hoe de
Europese Green Deal aanjager kan zijn van inspirerende plannen. Plannen, dat
wel. De praktijk zal in de komende jaren uitwijzen of we niet alleen
geschiedenis in het zonnetje zetten, maar ook de toekomst in beeld is.

Het plan zelf is tijdelijk. Na een jaar of vijf zijn er overal in de Europese
Unie netwerken opgezet, projecten gerealiseerd, prijzen uitgereikt en subsidies
verstrekt. Daarna moet iedereen, moeten besturen van gemeenten en provincies,
ondernemers, architecten en plannenmakers weer op eigen benen verder kunnen.

Ondertussen is er heel veel geld beschikbaar. Via het Europese Herstelfonds. Dat
is dat fonds van 750 miljard euro dat vorig jaar bovenop de Europese
meerjarenbegroting tot 2027 tot stand is gekomen. Dat fonds waarvoor de Europese
Commissie 800 miljard euro gaat lenen op de kapitaalmarkt. Daarvoor werden
vorige week plannen bekend gemaakt door Johannes Hahn, het uit Oostenrijk
afkomstige lid van de Europese Commissie die is belast met begrotingszaken.

Het geld is niet precies de eerste drijfveer voor ‘Bauhaus’. In Nederland lijken
de bestuurders er ook nog niet zo warm voor te lopen. Want het opknappen van
steden en het via renovatie verbeteren van het wonen in oude stadswijken, is in
ons land een beetje uit de verleden tijd. Althans, dat denken velen wel.
Inderdaad is het in Nederland ook nu al goed wonen, werken en ontspannen in het
groen. Maar toch, die leegstaande boerderijen op het platteland en die lege
kerken die alle leven zuigen uit voorheen levendige dorpscentra en stadspleinen.

Maar de wet van de remmende voorsprong ligt op de loer. Woonwijken uit bij
voorbeeld de jaren tachtig van de vorige eeuw, lijken nu misschien nog heel
aardig. Maar na veertig jaar ontstaat behoefte aan energiezuinige renovatie, aan
het opknappen van gevels en aan het benutten van daken voor zonnepanelen. Wat
eens mooie woonwijken waren, is al snel aan verpaupering onderhevig als er niet
op wordt gelet. Allemaal ‘Bauhaus’. Allemaal met de Europese Green Deal op weg
naar een nieuwe toekomst. Is de Europese slagzin.

Nu zijn lidstaten nog druk bezig hun nationale plannen te schrijven voor de
Europese Commissie. Maar dit zijn de dagen en maanden voor de creatieve
bestuurders. In veel dorpen en steden staan kerkgebouwen of oude boerderijen en
bedrijfspanden leeg. Kun je er wat mee? Misschien wel. En misschien helpt een
bijdrage uit het ‘Bauhaus’ wel. De verbeelding is aan de macht. Na corona komen
er mooie kansen voor comfortabel wonen in bestaande en nieuwe woonprojecten.

Bekijk ook zo’n plan als van de noordelijke provincies dat maandag naar Den Haag
is gestuurd. Infrastructuur en bouwen voor landelijke behoefte. Dat is
ogenschijnlijk niet direct ‘Bauhaus’. Maar als er nieuwe projecten binnen de
bestaande kernen op de tekentafel komen, dan kan dat zo maar anders zijn. Dus
zouden die noordelijke bestuurders kunnen overwegen hun plannen niet alleen naar
Den Haag te sturen. Ze kennen ten slotte ook de weg naar Brussel wel. Want die
infrastructuur zoals de Lelylijn en de Nedersaksenlijn leg je vooral ook aan om
de verbindingen met de oosterburen te verbeteren.

In de ruimtelijke ordening en het invullen van de leefomgeving hangt alles met
alles samen. Gaat de Europese Unie daar eigenlijk over? Gaat ‘Bauhaus’ daar
over? Heel veel ervan wordt gewoon op lokaal of nationaal niveau bepaald. Maar
allerlei bouwsteentjes vanuit zo’n Europees proces kunnen dergelijke
ontwikkelingen ondersteunen. Zo sluiten vooral uit nieuwere lidstaten allerlei
netwerken zich al aan bij ‘Bauhaus’. Woon je in Polen, Litouwen of Bulgarije dan
is het mooi om toegang te hebben tot Europese toparchitecten. Die kunnen een
steuntje in de rug geven bij het opknappen van steden en dorpen die in een
eerdere periode van communistische overheersing de boot hebben gemist.

Kortom, ‘Bauhaus’ bevordert de kansen en mogelijkheden. Economie, ecologie,
woonomgeving, infrastructuur en cultuur komen in samenhang aan bod. Dat is
wellicht wat ambtelijke taal. Maar als je goede woningen levert, blijven mensen
sneller in eigen dorp of stad wonen, komt er meer werkgelegenheid en is er meer
behoefte aan cultuur (musea, concerten, schouwburgen) en ontspanning. Zo is
‘Bauhaus’ de tijdelijke opmaat naar een ‘nieuwer normaal’. De Europese
Ankerpunten vormen een voorbeeld vanuit het industriële erfgoed. Maar ‘Bauhaus’
is breder. Daarbij gaat het niet alleen om banen, maar ook om wonen, reizen en
cultuur. En vooral ook om het verleden te verbinden met een nieuwe toekomst.
Iedereen kan meedoen.