door Peter-Vincent Schuld en Christel Dubos

Het spoor bijster

Oorlog in Europa. De Russische inval in Oekraïne, die eigenlijk al begonnen
is met de annexatie van de Krim maakt meer kapot dan ons lief is, of beter
gezegd, maakt voor de zoveelste keer meer kapot dan ons lief is. Maar op een of
andere manier lukt het door de eeuwen heen maar niet om rust en stabiliteit op
het Europese continent te krijgen. 

Het Europese continent van vandaag had nimmer haar vormen, problemen, uitdagingen
en grenzen gehad als er zich geen realiteiten gemanifesteerd zouden hebben die
kwamen van gisteren tot in de diepte van de geschiedenis.  Het spoor loopt naar
morgen en overmorgen, maar niemand kan ons, ondanks de gelegde rails met
bijbehorende letterlijke en figuurlijke dwarsliggers, garanderen dat het gelegde
spoor niet in de tussentijdse krommingen, verbuigingen of destructies zal
ondergaan. Liggen er nog wel rails om ooit alles op het goede spoor te krijgen?

Het enige dat zeker is, is de eindigheid van ons leven die we proberen in beton
te gieten middels ideologieën, godsbeelden en ego’s.

We proberen het en nemen u mee naar een plaats genaamd Sassnitz. Een gemeente die
reeds eerder prominent voorkwam in een verhaal dat wij korte tijd geleden
brachten. Een havenstadje met amper 9900 inwoners, gelegen op het het Duitse
eiland Rügen dat sinds meer dan bijna anderhalve eeuw een vaste oeververbinding
heeft via het spoor en met een weg naar het Duitse vasteland die begint bij
Stralsund en waar in 2006 nog hard gewerkt aan een nieuwe brug die het eiland
een nieuwe verbinding moest geven met het Duitse zuidelijker gelegen achterland.

We zijn in een deel van Duitsland dat na de Tweede Wereldoorlog tot en met “Die
Wende”, namelijk de val van de muur,  onderdeel uitmaakte van Oost-Duitsland,
ook wel bekend als de DDR.

Hier op en rond de vierkante kilometers van het havenstadje bevindt zich een
spreekwoordelijk geopolitiek schaakbord dat zijn gelijke niet kent en waar keer
op keer de uitwassen voelbaar en zichtbaar zijn ten gevolge van ontspoorde en
misschien ook wel ziek makende politiek gedurende iets meer dan de laatste 100 
jaar.

Aan het niet meer in gebruikt zijnde stationsgebouw van de ferry-terminal
die in de volksmond het “Glassbahnhof” wordt genoemd zij de oude opgehaalde rij-
en loopbruggen bevestigd die ooit toegang verschaften tot de veerboten die in
het verleden uit de stadshaven van Sassnitz vertrokken geven het beeld van een
“Stairway to Heaven”. 

Gericht naar de lucht, het oneindige iets of niets waar menig mens door
ziels-tergende politiek naartoe werden gekatapulteerd. Het vrolijk en vreedzaam
blauw waarmee de zuil “stadshaven van Sassnitz” is geplaatst probeert misschien
onwillekeurig de feiten en het gevoel weg te nemen, maar slaagt er niet in. 

Oost-Duitsland: Spookstaat in de valse gedaante van heilstaat. In de vijftiger
jaren in de vorige eeuw werd de Sovjet Unie de belangrijkste handelspartner van
de DDR. De goederen moesten over en weer naar elkaar getransporteerd worden.
Maar de capaciteit van de bestaande verbindingen over het spoor en over zee al
dan niet in combinatie met elkaar, bleek te zijn bereikt. Transport via Polen
was geen optie en economisch niet rendabel. Al vormden de landen die onder het
Sovjet-juk leefde een soort van economische unie die de COMECON genoemd werd,
transport door Polen kon alleen geschieden na betaling van fikse
transitbelastingen.

Dat kennen we binnen de Europese Unie dus niet en daar gaat de vergelijking die
door hard politiek rechts wordt gemaakt waarbij de EU, door deze politieke
kringen de EUSSR genoemd wordt alleen al op dit punt volledig mank.

In die tijd maakte Litouwen, nu lidstaat van de Europese Unie nog deel uit van de
Sovjet Unie. Nog steeds kent het land overigens een grote Russische minderheid.
Maar terug naar Sassnitz. Jaarlijks moesten er miljoenen tonnen verscheept
worden.

Er werd in 1982 besloten binnen het kader van de grootbouw van de
Vriendschapsband Duitsland-Sovjet Unie tot de aanleg van een enorme
ferry-terminal in Sassnitz Mukran waar de wagons te maken kregen met
verschillende spoorbreedtes gerangeerd konden worden en vervolgens aan boord
genomen konden worden. De veerboot-verbinding tussen de nieuwe haven van
Sassnitz Mukran en het Sovjet-Litouwse Klaipéda was daarmee een feit en de lijn
was operationeel vanaf 1986 tot en met 2016. Het had daarmee de val van de
Sovjet Unie en de onafhankelijkheid van Litouwen overleefd.

Een dag in september 2022, de haven van Sassnitz Mukran, is afgesloten en staat
vol militair materieel om verscheept te worden en dus bestemd ter verdediging
van het NAVO-grondgebied, gefotografeerd vanuit de auto.

Bestemming? De Baltische staten om het hoofd te bieden tegen eventuele Russische
agressie op grondgebied waar ooit de communistische Sovjets de dienst uitmaakten

Maar hoe zit dat nu met dat spoor? We gaan weer naar de stadshaven van Sassnitz
waar het allemaal begon. Ter hoogte van het inmiddels niet meer in gebruik
zijnde station Sassnitz Hafen nemen we alles nog maar eens in ogenschouw.

Hekken verhinderen de toegang tot het de het water lopende en de met “W”
aangeduide wisselsporen waar geen veerboot meer komt en geen wagon meer aan
boord zal nemen. Het verschil tussen 1435 millimeter spoorbreedte in Europa, de
VS en China versus de 1600 millimeter in de voormalige Sovjet Unie.  Maar ook
hier vinden we de nuance van de het parallel lopend spoor dat ook gedurende de
DDR-tijd op dezelfde breedte leidde naar de buiken van de overzetboten die onder
meer cargo en diplomaten ook naar Zweden en retour naar de DDR brachten.

De oude leidingen en koppelingen waarmee de schepen voorzien werden van stookolie
liggen er troosteloos bij alsof er nu en nooit meer enige bunkering zou
plaatsvinden.

Maar niets is minder waar. Enkele honderden meters verderop zien we een maritiem
tankstation dat jachten en werkschepen die naar de offshore projecten in de
Baltische Zee voorzien van de noodzakelijke brandstoffen. Ook zij zullen
getroffen worden door de financiële afroming op initiatief van de Europese
Commissie, geaccordeerd door parlement en Europese Raad in het bestaand
abstracte politieke tijdsbeeld  waarin van alles verzonnen wordt om het klimaat
te “redden”.

Dit voor wat het waard is. Opnieuw heeft een nieuw politiek dogma zich aangediend
dat mensen in een keurslijf dwingt dat ooit zal barsten als een cyste. Maar de
jachten en de werkschepen blijven af en aan varen. De vissers moeten uitvaren om
zich in leven te houden.

Maar de vis wordt door de brandstofprijzen en de klimaatheffingen veel te duur
betaald. De toeristen laten zich niet weerhouden om rondvaarten te maken en zich
niet het plezier te laten ontnemen ondanks dat aan de ene kant de vrekkige
geldzucht en de ziekelijke spilzucht van de overheid hen steeds meer de adem
doet benemen.

Maar Sassnitz kent, zoals we reeds vertelden, twee havens. De stadshaven waar we
hierboven over schreven en de in 1986 onder het DDR-bewind in gebruik genomen
nieuwere haven Sassnitz Mukran. De communistische centraal geleide economieën
van Oost-Duitsland en van de Sovjet Unie hielden elkaar op een kunstmatige wijze
economisch in stand. Sassnitz werd na de Tweede Wereldoorlog onderdeel van
Oost-Duitsland: Duitsland in 2 delen werd opgedeeld, formeel om een nieuwe
opleving van een machtig Duitsland te voorkomen, maar feitelijk ging het om de
invloedssfeer van het vrije westen versus het communistische oosten van Europa
dat door de Sovjets werd “bevrijd” van de misdaden van Hitler en zijn Nationaal
Socialistische trawanten.

Het verzet tegen de communistische overheersing kent slechts enkele superhelden
zoals de helaas inmiddels overleden Tsjechische schrijver, gepassioneerd roker,
dissident en latere president Vaclav Havel. Jammer genoeg is deze held van het
verzet tegen het communisme gedurende het huidig Tsjechisch voorzitterschap van
de Europese Unie amper of niet geëerd en hebben de Tsjechen het nagelaten de oh
zo humane erfenis van deze wereldleider te benadrukken in tijden waarin de
menselijkheid in oostelijk Oost-Europa zo lijkt te zijn verdwenen.

Sassnitz, we richten de blik weer op Sassnitz Mukran en haar haven die van
grote afstand is waar te nemen door een enorme piek op havenstationsgebouw en
van waaruit sinds 1998 de veerboten varen naar elders over zee.

Het is onbekend middelpunt in de politieke en strategische verhoudingen binnen
Europa, waarvan de scheidslijnen in alle scherpte weer zijn boven komen drijven.
Boven de hoofden van de inwoners van Sassnitz beslist de politiek in het oosten
en westen van het Europese continent hoe de lokale economie het zou gaan stellen
en zal gaan stellen. Zoals we beschreven in ons vorig verhaal liggen de
gasbuizen in reserve, bestemd voor de Nord Stream 1 en 2 op grote oppervlaktes
in de buitenlucht opgeslagen. De gaspijpleiding is kort na ons vertrek uit
Sassnitz en Zweden opgeblazen. Niet alleen de Russen wijzen met de vinger naar
het Verenigd Koninkrijk als de mogelijke dader, ook diverse onafhankelijke
bronnen van ons uit de omgeving van diverse inlichtingendiensten wijzen met een
beschuldigende vinger naar de Britten. Wij stelden de vraag over een vermeende
Britse betrokkenheid rechtstreeks aan de Britse defensie via het noodnummer van
de persdienst van het Britse ministerie van Defensie, nog voordat de Russen met
de beschuldigende vinger wezen. Het antwoord vanuit Londen was ontkennend.
Hierbij aantekenend dat er pas sprake is van schuld als zulks onomstotelijk is
bewezen. Onomstotelijk bewijs is door ons niet gekend noch aangereikt.

Achter de ontelbare meters met buizen waarbij de vraag is of er ooit nog
gas zal stromen door de leidingen van de vanuit Rusland lopende Nord Stream zien
we verval. Verval van niet onderhouden en in onbruik geraakte rails en
spoorbielzen, overwoekerd door het gras en het onkruid dat gelijk oploopt met de
tijd die passeert.

De massief houten dwarsliggers liggen nu dwars, schots en scheef buiten de stalen
rails. De vraag rijst of dit nu een monument uit het vergane verleden is of dat
het pure kapitaalvernietiging blijkt. Gaan hier ooit nog treinen en wagons
rijden?

Zijn de rails die nu in hun oorspronkelijke positie liggen te roesten niet beter
af in de smeltovens voor de productie van staal op Europese bodem zodat we niet
hoeven te importeren. Zouden de houten dwarsliggers niet beter dienst doen na
vermaling als biomassa in de energievoorziening? Waar leidt dit beeld en hetgeen
we waarnemen toe?

De vraag wordt alleen maar sterker en dieper als we een stuk verder een oud
remise en rangeerplaats waarnemen met kranen en locomotieven die sinds kort na
“Die Wende” het opschrift “DB” (Deutsche Bahn -red) dragen. Een weer langs de
oude rails, de losliggende spoorbielzen en oude stroomkabels doemt de “W” van
wisselspoor op om de breedte van de wagons van Russische origine te geleiden
naar de Europese standaarden van het spoor.

Het gebied ligt er desolaat bij, alsof we zich een veldslag heeft afgespeeld.
Schroot, puin, overwoekerd, in ongerede geraakt. Heeft de onredelijkheid het
weer gewonnen op het politieke schaakbord?

Leidde de koningin op het schaakbord niet aan schizofrenie en was het in feite
een rancuneuze feeks? Was het paard op de zwart-witte vlakken niet in feiten een
“Trojan Horse” en was de toren niet onderhevig aan een soort middeleeuwse rot
wegens specie van inferieure kwaliteit tussen de bakstenen? Wie geeft het
antwoord? Zien we hier zo vlak bij huis geen requiem voor de beschaving?

In 2013 kondigde de Russische spoorwegmaatschappij nog aan naast de
goederenwagons vervoerende ferry Petersburg een tweede schip in te willen
zetten. De rol van Sassnitz in de zijderoute die goederen vanuit het verre
oosten naar Europa brachten zou steviger worden. Amper een jaar later, na de
annexatie van de Krim door Rusland en het sanctiebeleid vanuit Europa en de VS
werd de handelslijn die Sassnitz met Rusland over zee verbond met een groot rood
kruis doorgehaald.  Ook de de ferry Petersburg vaart niet meer. Afgelopen. Einde
verhaal.

De politieke mistbanken werden ondoordringbaar en bevatte een
spreekwoordelijk bedwelmende en verlammende stof die in rap tempo de muur met
Rusland uit herbouwde als een phoenix die uit toxische vliegassen herrees. Het
zijn hier vaststellingen van feiten. De schuldvraag is in deze niet aan de orde.
Dat is een volstrekt ander verhaal. Maar telkenmale als de relaties met
oostelijk Oost-Europa dreigen te verbeteren is er een atonale symfonie van
politieke wanklanken en gebeurtenissen die het weer voor onbepaalde en mogelijk
zeer lange tijd naar de verdoemenis slaan.

Zo´ n klein plaatsje, maar  Sassnitz ligt zo strategisch, een punt waar de
wateren  in zuidwestelijke richting naar de Noordzee gaan en in noordoostelijke
richting de Baltische zee leiden. Met betrekkelijk gezien zeer korte afstanden
over zee naar Zweden en Denemarken.

En zo kwam de Königslinie (Koninglijn) tot stand, vernoemd naar de Duitse Keizer
Wilhelm II en de Zweedse Koning Gustav. De veerbootverbinding per post stoomboot
werd officieel in gebruik genomen op 29 april 1897. De afvaart uit Trelleborg
met de MS Freia naar Sassnitz, met aan boord de nodige gasten en dignitarissen.
De dag daarop werden Duitse notabelen met het Zweedse schip Rex, begeleid door
een kruiser van de Duitse Keizerlijke Marine Gefion gedurende een meer dan vier
uur durende overtocht naar Trelleborg gebracht.

Een memorabel moment in de geschiedenis van de Europese beschaving van het
verbinding met elkaar onderhouden. Die verbindingen in persoonlijk opzicht en in
economisch opzicht zouden eigenlijk tussen beschavingen die zich als
beschavingen gedragen de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Maar op een
of andere manier lijkt dat zelfs in het inmiddels verregaand tot beschaving
gebrachte Europa niet te lukken. Amper 17 jaar later brak de Eerste Wereldoorlog
uit, met daarop volgend communistische Oktoberrevolutie in Rusland dat kort
daarop de Sovjet Unie werd.

Een politieke boef keerde via Sassnitz naar huis

Maar weinig mensen beseffen dat via Sassnitz er ooit iemand
onderweg was als terugkerende banneling die feitelijk de verantwoordelijkheid
draagt voor de ondoordringbaarheid van vandaag. Zijn naam? Vladimir Iljitsj
Lenin. Het meesterbrein achter de bolsjewistische Oktoberrevolutie in Rusland.
Op 9 april 1917 verliet Lenin met een groep socialisten per trein de Zwitserse
stad Zürich.

Rusland was op dat moment politiek uiterst instabiel. Hij arriveerde in Sassnitz
per trein en zette per ferry zijn reis voort naar het Zweedse Trelleborg om zo
zijn reis naar Petrograd (Sint Petersburg) voort te zetten. Eenmaal in Rusland
was hij de man achter de Oktoberrevolutie die leidde tot de Sovjet Unie. Ergens
in een hoekje, achter een betonnen kolos dat vandaag de dag een kurhotel staat
er achteraf, vlakbij de haven nog een gedenkteken dat daar naar diverse 
omzwervingen terecht is gekomen. Het werd in 1962 elders in Sassnitz geplaatst
en vertoont de tekst ” Vladimir Iljitsj Lenin keerde in 1917 uit emigratie via
Sassnitz  om leiding te geven aan de Grote Socialistische Oktoberrevolutie, 
naar Rusland terug”. Een nieuw bordje duidt zijn exacte reis die Lenin aflegde.
Maar wat moet je nu met een gedenkteken voor zo’n boef? We hebben toch ook geen
standbeelden en gedenktekens voor die andere mega-boef genaamd Adolf Hitler?
Toch zou het wellicht een historisch fout zijn om niet meer herinnerd te worden
aan welke weg Lenin aflegde om zijn misdadige plannen in de praktijk te brengen.

Want laten we eerlijk wezen. De oorlog die Rusland in Oekraïne voert is een
rechtstreeks gevolg van de erfenis de de Sovjet Unie ons naliet. we lopen in
Sassnitz dus op exact dezelfde plekken die ook Lenin zijn bewandeld. Het geeft
een ongemakkelijk gevoel.
De Koningslijn faciliteerde onbedoeld maar wel
feitelijk de opkomst van het totalitaire bolsjewisme en daarmee de moord op de
Russische tsarendynastie van de Romanovs.

Alsof het nog niet genoeg was en er niet genoeg doden waren gevallen kreeg Europa
te maken met de opkomst van de grootste politieke crimineel die ons continent
gekend heeft. Zijn naam? Adolf Hitler. Ook hij maakte gretig gebruik van de
Koningslijn, lees de haven van Sassnitz om zijn troepen in Zweden en
voornamelijk deze in Noorwegen te bevoorraden.

Eigenlijk is het heel apart en doet het wat vreemd aan dat een verhoudingsgewijs
klein plaatsje zo’n impact heeft gehad en nog steeds heeft op de internationale
politiek. Zelfs in die mate dat de ogen van menig geheime dienst hier indrukken
opnemen, observeren en daarover berichten. Eigenlijk doen wij als journalisten
die actief zijn in het veld van internationale politiek niets anders. De
inlichtingenofficieren schrijven ambtsberichten, wij schrijven verhalen. Beide
beroepsgroepen maken gebruik van open en vertrouwelijke bronnen. Toch bestaat er
een stevig spanningsveld, noem het een haat-liefdeverhouding, en wordt er over
en weer zelfs naar elkaars “biotopen” overgelopen. Maar we houden elkaar scherp
in de gaten. De belangen zijn soms tot vaak tegengesteld, maar uiteindelijk is
het voor wat betreft de journalistiek en niet zelden voor de westerse
inlichtingendiensten het behoud van en het vechten voor de democratische
rechtsstaat wat ons beiden drijft.

Zowel in metaforische zin als in de feitelijke zin van het woord heb je bruggen
nodig om met elkaar in verbinding te komen zodat verwijderingen niet nodig zijn.
Maar hoe gaan we om met “verbindingen”? Bij de hereniging van Oost-Duitsland en
West-Duitsland werd de voormalige DDR dus onderdeel van de Europese Unie en kon
het aanspraak maken op subsidieregelingen zodat niet de gehele last van de
hereniging, een nasleep van de 2e Wereldoorlog, op de schouders van de Duitse
belastingbetaler. In Sassnitz zelf zien we een brug die voetgangers en fietsers
een enorm hoogteverschil tussen het stadje en de kust doet overbruggen. Een
architectonisch pareltje.

De brug brengt inwoners en toeristen op een geleidelijke naar beneden of naar
boven, zonder dat ze de tocht in complete afpeigering hebben moeten afleggen. De
brug die is gebouwd draagt de nodige symboliek met zich mee. Bruggen tussen
tijden en politieke systemen, bruggen tussen mensen en hun gedachtegoed, het
overbruggen dan wel afdalen van totalitaire denkbeelden, terug met de voeten op
de grond komen. Maar willen mensen wel die voeten op de grond. Willen mensen wel
in stabiliteit, vrijheid en veiligheid leven? We twijfelen als we waarnemen dat
het bord op de pijler van die brug die aangeeft dat de brug mede tot stand is
gekomen met een bijdrage uit het Europees Fonds voor Regionale ontwikkeling
schandelijk is beklad.

Wat wil de mens nu eigenlijk? Er bekruipt ons een moment van een onbehaaglijk
gevoel dat ons vertelt  dat zelfs er mensen zijn in het vrije westen die zo
vernauwd, eng en bovenal primitief denken en leven waarbij de vraag ontstaat of
die betrokken mensen het wel waard zijn om deel uit te maken van de
democratische rechtsstaat. Maar zolang deze primitieve onderwikkelde
neo-neandertalers geen misdrijven begaan en geen substantieel gevaar vormen voor
de democratische rechtsstaat zullen wij de moeite moeten doen om deze eng
denkende mensen terug te brengen in het ego en het zelfmedelijden overstijgende
comfort van de redelijkheid.

Beneden aan de brug, in de oude stadshaven valt ons een muurschildering op. De
heilstaat van de DDR had klaarblijkelijk soms ook oog voor de behoefte van haar
inwoners om iets te zien behalve de beperkingen van het kunnen reizen. De
muurschildering maakt gewag van de mogelijkheid in de DDR-tijd om een rondvaart
met een kotter te maken rond Sassnitz op de Baltische Zee met de MS Kalinin om
zo de imposante krijtkusten van het eiland te bekijken. de MS Kalinin, de
Russisch enclave Kaliningrad. Wie is toch die Kalinin. Het was een in 1975
geboren Sovjet politicus die behoorde tot de eerste garde van bolsjewieken die
van Rusland een totalitaire staat maakten.

We vragen ons af of de tijden van de afvaarten van de rondvaartboot in de DDR
rekening hielden  met de tijdslots waarop de veerboten vanuit het toenmalige
West-Duitse Travemünde vertrokken naar het Zweedse Trelleborg en andere plekken.
Op de Kaap Arkona kwamen ze toch in elkanders zicht.

Het is misschien leuk om te weten dat het eiland Rügen waarop het stadje Sassnitz
gelegen is, van 1168 tot en met 1325 een Deens vorstendom was. Ook de Zweden
zwaaiden er een tijdje de scepter. De rassentheorie waarin Hitler de Slavische
volkeren als niet Arisch en dus minderwaardig beschouwde gaat hier op Rügen
geschiedkundig, afgezien van de totaal waanzinnige gedachten die Hitler er op
nahield hier al helemaal niet op. Immers het waren de West-Slavische Ranen (Rani
of Rujanen) die aan de Baltische Zee hun Rijk op Rügen stichtten zo omstreeks de
7e eeuw na Christus. Even een detail. Dit alles dus ver, heel ver voordat het
verdomde hakenkruis en nadien die vermaledijde  communistische  hamer en de
sikkel werden gevoerd als symbolen waarmee de meest gruwelijke misdaden tegen de
menselijkheid werden gerechtvaardigd. Je zou verwachten dat de bevolking  zich
hier zou laven aan de vrijheid. Helaas is niets minder waar. Hoe makkelijk is
het als er voor je gedacht wordt? Exemplarisch en representatief voor het gehele
eiland?

Nee! In Binz en Bergen kijkt de bevolking weer heel anders aan tegen de herwonnen
vrijheid. De receptioniste in ons hotel in Sassnitz, die in het nabij gelegen
Binz woont, maakt het ons  expliciet duidelijk en drukt het ons op het hart. De
nuance verschillen soms per kilometer en wellicht zelfs kleinere afstanden. En
de Europese Unie betaalt stevig mee om voormalig Oost-Duitsland weer op de rails
te krijgen en te houden, maar ook hier speelt de factor tijd een rol. Vooral de
ouderen met bepaalde totalitaire denkbeelden zullen eerst definitief voltooid
(o)verleden tijd moeten zijn.

Een goed gesprek

We spreken met Leon Kräusche, die op het moment dat wij hem spraken onafhankelijk
kandidaat was voor de burgemeestersverkiezingen in Sassnitz en het moest opnemen
tegen Frank Kracht (en het ook uiteindelijk van hem won) die gesteund werd door
de extreemlinkse partij Die Linken, een voortzetting onder een andere benaming
van de in de DDR heersende communistische SED.

Kraüsche heeft een fiks deel van zijn leven gewerkt in de havens van Sassnitz en
vertelt ons vol passie met een stukje weemoed dat hij de tijden nog heeft
meegemaakt en zelf aan boord was van de veerboten die goederenwagons overzetten
naar onder meer Zweden. Leon vertelt over het beeld dat in de DDR werd
opgehangen dat de mensen buiten de DDR allemaal vijandig zouden zijn. Zijn eigen
ervaring was volstrekt tegengesteld. Als de veerboot in Zweden aanlegde werd hij
in alle vriendelijkheid  en hartelijkheid onthaald. Zoals altijd zijn het de
eigen ervaringen die het gangbaar narratief op de helling doen zetten. Een mens
moet de kans hebben om zelf te ervaren en te beleven in plaats van de
voorgekauwde en opgelegde dogma’s te volgen. Wat dat betreft is er nog niet veel
veranderd. Propaganda is heden ten dage ook niet weg te denken uit de
overheidscommunicatie van welk land dan ook alleen noemen we het tegenwoordig
communicatie en voorlichting. 

Maar was de DDR over de hele linie een misdadige staatsvorm? Ten gronde wellicht
wel, maar de goede kant was dat de invloed van religie op de samenleving een
stuk beperkter was. Er kwam een ideologie voor in de plaats, maar die
verfoeilijke  socialistische en communistische ideologie had wel als voordeel
dat de zedenmeesters op de kansel hun smoel een tijdje dicht hielden en het
bedrijven van de vrije liefde en het zonnen en zwemmen in je blootje volstrekt
aanvaard waren. Wat dat betreft hebben we ten dele weer een stap terug gezet.
Want waar borsten en billen vroeger onbedekt van de natuurelementen mochten
genieten dienen ze thans in regel te te zijn voorzien van een merk dragend stuk
textiel.  Zelfs uit de DDR afkomstige voormalige bondskanselier Angela Merkel
genoot van de vrijheid van het naturisme in het Duits FKK genoemd ( Freie Körper
Kultur) zoals historische foto’s ons vertellen. Een wat is er mis mee? Niets! De
mens zoals deze geboren is. Als de navelstreng van uw nieuwgeborene een
originele print draagt van Louis Vuitton moet u ons dat echt melden want dan
heeft u een wereldprimeur.

De rare mens

Maar de mens, zo vermeend lief en ogenschijnlijk onschuldig als hij of zij
geboren wordt, hoe snel deze kan veranderen in een gevaarlijk onmens vol haat,
afkeer en rancune. Een bord dat aangeeft dat er met Europese subsidies een weg
is opgeknapt en heraangelegd wordt ontsierd door een grote rode streep, geen
zwarte streep, maar een symbolische rode streep door blauwe vlag met de gele
sterren. Raar, als je weet dat met Europees geld, dus ook met geld van u, dit
eens zo verpauperd deel van Duitsland weer een upgrade heeft gekregen. Een
upgrade die ook in de smaak lijkt te vallen bij de Nederlanders, Vlamingen en de
Scandinaviërs die het gebied graag uitkiezen  om op vakantie te gaan. Toch is er
onvrede in Sassnitz. “Waarom moest die muur weg?” vraagt een oudere vrouw ons
tegenover het Rügen Kurhotel. Haar naam wil ze niet geven, maar op de vraag of
deze bemerking niet een beetje egoïstisch was, omdat andere mensen wel belang
hechten aan hun vrijheid om te gaan en te staan waar ze willen reageert de vrouw
agressief en keert ons acuut de rug toe.

We laten haar maar verder begaan. De ambulances rijden toch al onophoudelijk met
toeters en bellen door het  ongeveer 9.100 zielen tellende stadje dat nogal wat
bewoners kent die op leeftijd zijn. Maar veel bewoners lijken verzuurd. De
naweeën van de coronamaatregelen? De slechte economie, wat is het? Het heeft er
de schijn van dat het een combinatie is van allerlei factoren en niet louter
deze twee laatst genoemden. Hard en bijna gevoelloos merken we dat we in cynisme
tegen elkaar zeggen dat de meeste mensen hier al levend dood zijn of tegen hun
uiterste houdbaarheidsdatum lopen. Nog geen 10 minuten later passeert er een
lijkwagen die in het weekend een stoffelijk overschot van een zojuist overleden
persoon ergens heeft opgehaald. De inhoud van de levensweg en de levenswandel
die de overledene heeft doorgemaakt zal ons in ieder geval altijd onbekend
blijven. We spraken de overledene bij leven immers niet zelf.

De binnenwegen die je langs de wateren van de Baltische Zee op het eiland voeren
zijn nog net zo Oost-Duits als het verheven maar nog steeds onderdrukt
proletariaat deze aanlegde. Als je mensen maar in een vakje kan duwen en een
label kan geven in de heilstaat van de utopische waanzin die haar doelen nimmer
zal behalen wegen totaal onrealistisch. De gruwel van de  kneedbare en maakbare
samenlevingen zoals deze, collectivistisch van aard, die door geestesgestoorden
uitgetekend  werden in Mein Kampf en Das Kapital.

De niet aan te horen en priemende geluidspulsen van zieke geesten die de
authenticiteit  en de unieke eigenschappen van de mens wilden vormen naar een
eenheidsworst. Het Nationaal Socialisme en het communisme. Ze ontmoeten elkaar
in de cirkel van vriendschap op 360 graden waarbij ze in de afstoting, wegens
teveel op elkaar gelijkend,  elkaar bekampend vanuit exact tegenovergestelde
posities op 180 graden in de eeuwige cirkel van het politieke en polaire
waandenken.

De brandweer verbindt

Het is zaterdag  10 september jl. In de havenstad Sassnitz is het open dag
bij de brandweer. Met een klein terreinvoertuig dat zich op het strand maar ook
op trappen kan bewegen om onder meer gewonde mensen te evacueren toont de lokale
vrijwillige brandweer haar kunde en kunsten aan de lokale bevolking. Zoals vaak
ook met veel aandacht voor de jeugdbrandweer.

Want als er in Duitsland één bindende factor is binnen de lokale gemeenschap, dan
is het de brandweer wel. “Immer einsatzbereit”. De brandweer verbroedert, de
brandweer verbindt en de brandweer overwint. De brandweer overwint niet alleen
branden maar ook onderlinge politieke tegenstellingen tussen de burgers die deel
uitmaken van de korpsen. Ondanks dat het voertuig er voor gemaakt is trappen en
steile hellingen aan te kunnen, heeft het voertuig toch enige moeite om
probleem- en feilloos de trappen van het station te nemen. De weg naar boven is
niet zo makkelijk als het lijkt. Tekenend en symbolisch voor het stadje dat op
elke hoek nog onderdrukking ademt van de DDR en voordien van het Derde Rijk.

Moskou, Moskou

Weet de bevolking wel wat ze wil? Heeft de bevolking enig werelds besef. Op het
parkeerterrein waar de feuerwehr haar kunsten laat zien, speelt een
lokale DJ het nummer “Moskau” van de Duitse groep Dschingis Khan uit
1979, tja een jaar uit de vorige eeuw waarin de angst voor de “onmenselijke
communistische Russen” er ook goed in zat. Andere tijden? Het nummer galmt over
het terrein. Het was een Duitse disco-hit uit die tijd. In de Sovjet Unie in die
tijd verbannen wegens een te nationalistisch karakter, bij het FIFA
wereldkampioenschap voetbal van 2018 in Rusland werd het nummer weer van stal
gehaald en schalde het door menig luidspreker. Hoe kan het tij keren en met
welke snelheid. Ja, ook hier in Sassnitz is er ergens een hang naar de Russische
invloeden die zo goed merkbaar zijn en verder gaan dan een Russische vlag die we
ergens in de snelheid en in de verte waarnemen op een complex van volkstuinen.
Hier op Rügen is de verdeeldheid groot.

Anders

Het stadje Bergen op Rügen geeft bij binnenkomst aan aan een echte Europees
stadje te zijn, in het stadje ontwaren we toch een stukje recente geschiedenis
uit de tijd dat hier nog veel Sovjets rondliepen. Een zaakje met Russische
specialiteiten valt in ons oog en we waren van plan om naar binnen te gaan en
daar 2 borden borsch en een kilo Novistjok  te bestellen nu men overal lachgas
verboden lijkt te hebben.

We lopen langs het water en vinden scherven van eeuwenoud servies en porselein,
wellicht nog stammend uit de tijd van de Hanze.

Dan valt ons oog op een stuk handgevormde baksteen. Oud, heel erg oud. Wat opvalt
is dat niet alleen de oppervlakte is aangetast door een vorm van patina
veroorzaakt door grote aanhoudende hitte of brand. Zou de baksteen van een
schoorsteen komen of in zee zijn gedumpt als afval ten gevolge van de intensieve
oorlogsvoering door de eeuwen heen. Een antwoord blijft vooralsnog uit.

We kiezen er voor om een aandenken uit een nog vroegere periode uit zee mee te
nemen, zijnde een groot stuk veelkleurig vuursteen dat thans onze redactie
siert.

Burgemeestersverkiezingen, de verkiezingsdag

We zijn weer terug in Sassnitz. Op deze 11e september  2022 vinden er de
verkiezingen tussen de burgemeesterskandidaten plaats in Sassnitz. Leon Kräusche
daagt zijn zittende rivaal uit en nodigde ons uit om op de zondagavond naar het
gemeentehuis te komen om het een en ander met eigen ogen waar te nemen. Aantal
kiesgerechtigden? 8300 mensen. Opkomst? 3800 kiezers. Winnaar? Leon Kräusche met
zo’n 60% procent van de stemmen.

De man die Sassnitz sinds 2010 economisch naar een hogere en betere economische
positie wilde brengen heeft het pleit gewonnen. Maar een verkiezing zou in
principe een feestje voor de democratie moeten zijn. Niets is minder waar. Als
we in het gemeentehuis staan om het een en ander te aanschouwen laat de
voorzitster van het kiesbureau ons ongevraagd weten niet met de pers te willen
praten. We hadden het mens niet eens om commentaar gevraagd. Het mens in kwestie
was voor ons totaal onbelangrijk en deed voor ons verhaal totaal niet ter zake.
Voor wie het niet duidelijk voor ogen heeft. Als u denkt dat we hiermee een ego
afgeslacht hebben dan kunnen wij u met trots meedelen dat dit ook onze bedoeling
was.

Gemeentehuis annex warmbad, zo laat het glas in lood weten dat op het
gemeentehuis is aangebracht. Stammende uit de tijd dat niet iedereen nog een
warme douche of bad kon nemen. Maar een warm bad kunnen we de ontvangst op en
rond het gemeentehuis niet voelen. We voelen ons als journalisten die “van ver
van buiten komen” erg ongewenst. Nou in dat geval blijven we toch nog even. Aan
de overkant van de straat recht tegenover het gemeentehuis parkeert zich een
witte Mercedes uit de A-klasse. De schemering en de donkere bomen verhinderen
ons om vanuit onze positie exact waar te nemen wie de inzittenden zijn van het
voertuig dat zich opvallend onopvallend verdekt op heeft gesteld. Het vehikel
arriveerde ongeveer zo’n 20 minuten na onze aankomst in het stadhuis. Er is
blijkbaar mogelijk interesse in onze aanwezigheid van overheidswege. Niet zo gek
als je bedenkt dat de verliezende burgemeester de VS niet meer in mag vanwege de
medewerking die de man heeft gegeven aan de aanleg van de Nord Stream. Een
project waaraan Sassnitz en haar havenbedrijf volop en in volle overtuiging van
het goede te doen aan heeft meegewerkt en toen de Amerikaanse toorn over zich
heen kreeg.

In de verte komt er een groepje mensen met een blauwe plastic doos die naar het
schijnt de laatste binnen te brengen stemmen zou bevatten. Het groepje
volwassenen die medewerking geven aan de werking van de democratie schijnen de
democratie niet helemaal te begrijpen. Ze wilden niet op beeld, en wij moesten
maar opdonderen en werden vervolgens gehinderd in het maken van beeld. Moet je
net bij ons doen. Foutje. We deelden de betrokken stemmendragers glashard mee
dat ze niks te willen hebben als zij. zich in de openbare ruimte en in een
publieke rol en voor de democratie een zekere functie te vervullen hebben. Het
was louter Duits gevloek en getier dat er op ons repliek volgde. Maar het is zo
heerlijk om met harde Hoogduitse klanken die niet voor meerdere uitleg vatbaar
zijn,  types die zichzelf boven de wet verheven voelen, gezellig maar beleefd
neer te sabelen. Ja wij spreken goed Duits dus Kein Thema. De sfeer wordt wat
grimmiger. de “Hausmeister” komt de voordeur van het gemeentehuis sluiten.
Waarom sluit u de deuren? Weet ik niet was zijn antwoord. Wat is hier allemaal
gaande? Weet ik niet was zijn antwoord. Wat doet u hier en was is uw taak? “Weet
ik niet ” was zijn antwoord. U weet niet veel hé? “Weet ik niet” was zijn
antwoord. Hoe heet u? waarop een van ons reeds invullend repliceerde daar er
toch geen zinnig antwoord van de man te verwachten was waarvan het door ons
gegeven en invullend antwoord “ahh dat is Herr weiss ich nicht”.  We laten het
bij deze lamentabele en hilarische voorstelling en pakken lachend onze auto om
wat te gaan eten in een stadje waar zowat alles gesloten is.

Duitse oorlogsgraven en “Ausländer Raus”

Rare lui hier. Maar toch op een of andere manier verliezen we toch ons hart
aan dit plaatsje ondanks alle grote en schier onoverkoombare tegenstellingen.
Deze lokale samenleving is verscheurd, verziekt maar nog net niet terminaal
ondanks dat er in de afgelopen jaar volgens de statistieken zo’n 1400 inwoners
de wijk naar elders hebben genomen.

Doodzonde. Want het havenstadje heeft al het potentieel om uit te groeien tot een
place to be in vergelijking met het ietwat arrogante, mondaine maar toch
gezellige en nabij gelegen Travemünde dat tot West-Duitsland heeft behoord. We
komen uit bij een snackbar annex fastfood restaurant waar we allerhartelijkst
ontvangen worden door de uitbaters en personeel van Iraaks-Koerdische afkomst.
Uit Kirkuk komt Achmed. Tja daar draait het allemaal om de olie die daar in
Iraaks-Koerdische bodem zit. Hier draait het om aardgas door pijpleidingen en
windmolenparken op zee. Wat de plaatsten met elkaar gemeen hebben? De
geopolitieke aandacht omwille van het energiepotentieel. Tja, per saldo konden
we nu niet zeggen dat deze avond werd gesierd door hartelijke en gastvrije
ontvangsten. Hoe anders is het in dit Orientaals restaurantje. Schnitzeltje,
colaatje, koffietje. allemaal geen probleem en het wordt met een oprechte lach
geserveerd. Tja, als wij als Europeanen hier al door wat mensen die binnen de
overheid zeer onvriendelijk ontvangen worden, hoe zou het dan met de mensen zijn
die uit het Midden-Oosten komen. Achmed, die een flesje bier niet uit de weg
gaat stelt dat het jaren geleden allemaal veel cq. nog onvriendelijker was, maar
dat de klanten die bij hem in de zaak komen over het algemeen goed geluimde
mensen zijn. Wie zijn wij om aan zijn woorden te twijfelen?

Daags erna toch maar eens duiken in de donkere geschiedenis van dit stadje. Je
ontkomt er niet aan als je een eerlijk en compleet verhaal wilt vertellen. We
volgen een bordje dat ons moet leiden naar de Duitse oorlogsgraven. Langs een
oude landweg, achter een school zetten we onze auto neer en gaan te voet verder
een donker bos in. Na ongeveer zo’n kilometer gelopen te hebben komen we aan
onze rechterhand inderdaad een begraafplaats tegen van Duitse soldaten die in
nazi-krijgsdienst dienden. Soms met drie in een graf, sommigen met naam en
sommigen als “onbekende Duitse soldaat”

Tja, dan vragen we ons toch af hoe het komt dat er geen naam te plakken was op de
stoffelijke resten. Uiteengereten? Onherkenbaar verbrand? Post-explosief gehakt?

De graven worden keurig onderhouden door de Duitse Volksbond voor oorlogsgraven.
Een organisatie die onpartijdig en in alle sereniteit instaat voor waardige
graven en opgravingen voor een ieder ongeacht welke nationaliteit, destijds
vijandelijk of niet op Duitse bodem het letterlijke en militaire leven verloor.
Haat kan niet eeuwig blijven duren.

Naast de oorlogsgraven een gedenkzuil, gemarkeerd door een van de vele
bordjes door geheel Sassnitz heen.  De gedenkzuil markeert een massagraf ten
gevolge van een gebeurtenis dat zich afspeelde in de late avond van de 6e maart
1945. De haven en de kade van Sassnitz waren volzet met Duitse marineschepen,
boten en wagons vol met oorlogsvluchtelingen die in westelijke richting
probeerde te reizen om de Russische hegemonie voor te zijn. Het luchtalarm gaat
voor de zoveelste keer af en velen zoeken dekking dan wel de schuilplaatsen op
in de kalkstenen groeves van Sassnitz. Het gebeurde herhaaldelijk, echter
Sassnitz bleef gespaard maar niet op de avond van de 6e maart. De bevolking van
Sassnitz wist dat ze aan de beurt waren. Britse jachtvliegtuigen hadden
inmiddels lichtspoormunitie afgeworpen om de doelen voor de bommenwerpers te
laten oplichten. Wat volgde was een hellevuur van explosies en brand. De lokale
autoriteiten van de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP)
gaven de lichamen van de slachtoffers niet vrij maar lieten de lijken in
massagraven dumpen.

Na de oorlog werd getracht om de lichamen alsnog een waardige begraafplaats te
geven. De gedenkzuil die het massagraf aanduidt ligt naar Joodse traditie vol
met steentjes op de top van de zuil die ook een gegraveerde naam van een zeker
slachtoffer genaamd Agnes Bernstein bevat. Feitelijk een typisch mooie Joodse
achternaam.

Van de begraafplaats teruglopend naar de auto valt op dat het bord dat de
richting naar de oorlogsgraven aangeeft aan de achterzijde voorzien is van
stickers die zeer waarschijnlijk door neo-nazi’s zijn aangebracht met onder. Een
sticker met “Ausländer Raus”.

Maar we zien ook een sticker met een skinhead als een “slachtoffer” aan een kruis
gehangen met de Groot-Dietse vlag en  het bijschrift “Standarte Rostock”. Uit
sommige mensen is haat nooit te verbannen. De stickers ontsieren de sereniteit
van de natuurbegraafplaats waarin de de gelijkheid na de dood benadrukt wordt.
Slachtoffers in de nabijheid van daders, samen landgenoten en het leven ontnomen
door ten gronde een waanzinnige ideologie van haat en moord en het antwoord
daarop.

Is het Duitsland van vandaag reeds in het reine met zichzelf? Is er naast een
schuldgevoel ook iets als zelfhaat bij een generatie die niets te verwijten
valt? Hoe kunnen we de Duitsers in vriendschap de hand reiken en helpen? Maar
hoe kunnen we gekken met gevaarlijke denkbeelden de voet dwars zetten?

Dat laatste gebeurde afgelopen 7 december nog maar eens toen de Duitse,
Oostenrijkse en Italiaanse politie bij een grote gecoördineerde actie 25
“Reichsbürger” en een Rus arresteerden die op een of andere manier voornemens
hadden om een “staatsgreep” te plegen in Duitsland.

De laatste tientallen meters terug naar de auto zien we oude vervallen
muren en met uitstekende betonijzer. We zien ijzeren hekwerken die zijn
vernietigd door omgevallen bomen.

Symbolisch voor de puinhopen in menig politiek bewust zijn van mensen met
verloren geesten in disfunctionerende bovenkamers aan alle zijdes van het
politieke firmament.

De avond en de nacht valt. De maan schijnt met glans en warm licht over de
haven van Sassnitz en de inmiddels rap koeler wordende zee. De scheuren in het
denken. De scheuren in een samenleving. Kan een havenkraan die schier eeuwige
last wegtakelen?

Kan de voetgangersbrug een blijvend symbool worden opdat mensen met verwrongen of
tegengestelde opvattingen elkaar in het midden van die brug hier in Sassnitz
treffen en hun ego’s in redelijkheid overeenkomstig de realiteit kunnen
overbruggen?

Vertrek

De volgende dag zullen wij de terminal van de haven van Sassnitz Mukran betreden,
waar sinds 1998 de veerboten vertrekken na ongeveer 100 jaar te zijn vertrokken
vanuit de stadshaven.

Na de check-in te zijn gepasseerd is het betrekkelijk rustig op de ferry terminal
die u dan wel naar Zweden of naar Denemarken leidt. Achter ons liggen nog steeds
de reserve-buizen voor de inmiddels opgeblazen Nord Stream gaspijpleidingen.

Op de rechteroever van de kade liggen kleine hoeveelheden steenkool. Op de
linkerzijde van de kade handelen dokwerkers het bulkschip Sakizkaya Diamond af
dat onder Panamese vlag vaart maar eigendom is van de Taiwanese rederij Wisdom
Lines. Een volgend geopolitiek spel blijkt de haven van Sassnitz ingevaren
terwijl de Taiwanese aartsvijand China in Hamburg een deel van de
containeroverslag proberen in handen te krijgen en niets moet weten van het
floreren van de economie van wat de Chinezen beschouwen als een afvallig deel
van China.

Geen zorgen, geen gebrek aan geopolitieke wrijvingen voor de toekomst in
Sassnitz. Op 24 september bereikte de drijvende LNG-terminal Sassnitz die ervoor
moet zorgen dat het weg gevallen Russisch gas van de “Nord Stream(t Niet meer)
moet vervangen. Wij zijn inmiddels in de buik van de ferry gereden. Niet per
treinwagon maar met de auto.

Sassnitz en haar havens blijven wandelen en wankelen op de richels van de
geopolitiek, laverend volgens de politieke dynamiek of noem het waanzin van de
dag. De vissers blijven hun verse vangsten aan wal brengen. De sporen van de in
onbruik geraakte sporen zijn voorlopig nog niet uitgewist.

Bekladde maar betrekkelijk jonge treinstellen van de Oostenrijkse spoorwegen ÖBB
staan klaar om aan boord genomen te worden van een ferry met spoorrails die maar
niet meer wilde komen.

Bij het verlaten van de haven, koers zettende per ferry naar Zweden zien we het
stadje vanaf zee liggen en zien we de krijtrotsen groots en machtig. Havens, je
verlaat ze, overgeleverd aan de zee die geeft en neemt om in een andere veilige
haven aan te komen…..als het goed is. Politiek wordt er aanhoudend schipbreuk
geleden.

De lijken komen dan niet uit de kast maar spoelen aangevreten aan op het strand.
Dag Sassnitz…… ondanks dit alles ben je diep in ons het gaan zitten, misschien
juist wel daarom. Eens komen we elkaar zeker weer tegen en hopelijk in wat
stabielere tijden maar soms vrezen we met grote vrezen.