Foto: © Europese Unie

Tekst © Jan Schils

De lidstaten van de Europese Unie hebben minstens 215 miljoen coronavaccins met een waarde van 4 miljard euro ongebruikt weggegooid. Dat heeft het Britse nieuwsplatform Politico onlangs berekend. Tegelijkertijd heerst er in Brussel ook verwarring over een deal tussen de Europese Commissie en Pfizer, waarbij het om 1,8 doses gaat van het coronavaccin van Pfizer en BioNTech. In beide gevallen zou er in het geheim via sms-verkeer onderhandeld zijn tussen de hoofdrolspelers in dit weinig transparante schimmenspel: Ursula Von der Leyen (namens Europa) en Albert Bourla (Pfizer).

Volgens de Europese Rekenkamer wil Von der Leyen geen bijzonderheden geven over de bestelling van de 1,8 miljard doses. De auditeurs van de Rekenkamer noemen dat “hoogst ongewoon” (citaat).

Het bericht van Politico werd tot u toe nergens ontkend. Integendeel. Het is in Brussel intussen meer dan een publiek geheim dat het reusachtige overschot aan coronavaccins, waarvan Politico gewag maakt, het gevolg is van een geheime deal tussen voorzitter Ursula Von der Leyen en ceo Albert Bourla van de Amerikaanse farmaceutische multinational Pfizer tijdens de coronacrisis. Tegen de adviezen van haar eigen topambtenaren in, die haar waarschuwden voor veel te veel vaccins, zette Von der Leyen de deal op eigen houtje door. Ondanks beschuldigingen over belangenverstrengeling en massale geldverspilling weigert Von der Leyen al jarenlang elke vorm van openheid over deze deal.

Boekje te buiten

Een EU-topambtenaar uit de omgeving van Europees “president” Charles Michel (voorzitter van de Europese Raad van regeringsleiders en staatshoofden) zegt niet verrast te zijn over de gang van zaken: “Mevrouw Van der Leyen gaat soms haar boekje te buiten en vergeet dat het haar kerntaak en die van de Commissie is om wetsvoorstellen te doen en na te gaan of het EU-gemeenschapsrecht overal in de Unie correct wordt toe gepast. Op het gebied van het concurrentiebeleid bezit de Commissie wel een zekere autonomie en kan zij besluiten nemen buiten de EU-ministerraad om. Om een vrij recent voorbeeld te geven: Tijdens een van haar eerste ontmoetingen met president Zelenski van Oekraïne beloofde Von der Leyen dat diens land vrij spoedig lid van de EU zou kunnen worden. Dat had ze natuurlijk niet mogen doen. Ze werd dan ook meteen door een aantal lidstaten teruggefloten.”   

Wanneer Von der Leyen zichzelf wil opvolgen als voorzitter van de Europese Commissie, zal ze uit een ander vaatje moeten tappen en haar sms-verkeer met Albert Bourla  over de coronadeal openbaar moeten maken. Die sms-en zouden geheime lucratieve afspraken over de aankoop en verkoop van coronavaccins bevatten. Haar gesprekspartner Bourla gedraagt zich al even terughoudend. Hij weigerde al twee keer om in te gaan op de uitnodiging van het Europees Parlement om duidelijkheid te verschaffen over de financiële deal met de Europese Commissie. En tot het openbaar maken van zijn sms-verkeer met Von der Leyen is hij al helemaal niet bereid.

Meerderheid van de leden van het Europees parlement hebben lak aan openbaarheid van bestuur

De houding van het Europees Parlement in deze onverkwikkelijke affaire, die inmiddels bekend staat als “PfizerGate” is tweeslachtig en bij het hypocriete- en zelfs misdadige af. Want enerzijds eist het parlement dat Von der Leyen de sms-en met Bourla openbaar maakt, om vervolgens anderzijds met 349 tegen 254 goed te keuren dat de contracten tussen de Europese Commissie en Pfizer geheim moeten blijven. Daarmee veegt het parlement cruciale gegevens over de manier waarop de Commissie en Pfizer met elkaar hebben onderhandeld onder het tapijt.. De kern van de zaak is namelijk dat destijds berichten opdoken dat Von der Leyen een  mRNA-injectiedeal had gesloten met Pfizerbaas Bourla hetgeen reusachtige winsten voor dit bedrijf betekende. De geheime deal bevatte ook een clausule dat Pfizer nooit en te nimmer risico’s op vaccinatieschade op zich zou moeten nemen, wat in de praktijk inhoudt, dat de Commissie (Von der Leyen) de wettelijke rechten van de burgers heeft verkwanseld. Het is goed denkbaar dat onder andere deze “hete” gegevens onderwerp van gesprek zijn geweest in de sms-en tussen Von der Leyen en de ceo van Pfizer. Geen wonder dat zij en de Commissie geen openheid van zaken durven te geven. Want wordt bovenstaand scenario (dat een onvervalste tijdbom bevat) bevestigd, dan gaan de poppen pas echt aan dansen.

Verdwenen smsjes duiken soms op

Een niet te onderschatten “bijkomstigheid” in deze onverkwikkelijke affaire is, dat door welke oorzaak ook, verdwenen smsjes de (soms heel nare) gewoonte hebben om ergens “spontaan” op te duiken. Het is toch algemeen bekend dat bepaalde geheime diensten (de VS, Rusland, China, Israël en wellicht meer landen) berichten tot in de hoogste politieke en andere regionen laten aftappen en – als ze de tijd daarvoor rijp achten – lekken. Zou dat Von der Leyen overkomen en de inhoud van de smsjes zou inderdaad over de vermeende deal gaan tussen haar en Bourla, dan zou Ursula niets anders overblijven dan op te stappen voor zover ze niet wordt afgezet. Von der Leyen handelt eigenlijk vrij naïef door haar sms-jes niet openbaar te maken, tenzij ze inderdaad geen gevoelige informatie zouden opleveren. Maar niemand gelooft dat, gezien de hardnekkigheid waarmee ze elk verzoek om openbaarmaking afwijst. Het oude volksgezegde, dat waar rook is ook vuur is, dreigt zeker in deze bewust wazig gehouden affaire op te gaan.

Er lopen ook verschillende klachten tegen de Pfizer en Von der Leyen persoonlijk bij rechtbanken. Zo is The New York Times naar het Europese Hof van Justitie gestapt over de deal, die zou kunnen uitmonden in een strafzaak. In België buigt een Luikse rechter zich over een klacht tegen Von der Leyen wegens het achterhouden van de sms-jes.  

Normaal zou je verwachten dat iemand op een dergelijke hoge post zijn of haar verantwoordelijkheid niet uit de weg gaat. Maar het is een bekend verschijnsel in de politiek, dat macht nogal eens leidt tot machtswellust waarna egoïsme, het nastreven van eigen belang en persoonlijke verrijking niet ver weg zijn. We hebben met deze kwalificaties zeker Von der Leyen niet op het oog, maar alleen al door buiten iedereen om, die bij deze miljardendeal betrokken is, daarover in het geheim via smsjes met de hoogste baas van Pfizer zaken te doen, roept ze wel serieuze vragen op.

Ondoorzichtige spinnenweb

Want dat Von der Leyen categorisch elke openheid en transparantie weigert en niet van plan lijkt om gehoor te geven aan de verzoeken daartoe van niet zomaar de eersten de besten, is niet zomaar een fait divers.  Dat zijn o.a. de Europese Rekenkamer (ER), het European Public Prosecutor’s Office (EPPO) of Europees Openbaar Ministerie (OM), het Europees Parlement en de Europese Ombudsvrouw Emily O’Reilly. Deze laatste maande Von der Leyen zelfs meermaals aan om de sms-en vrij te geven, maar Ursula gaf steeds niet thuis en haar laatste verweer of smoes luidde dat die berichten trouwens “niet meer beschikbaar” waren, wat haar een officiële klacht opleverde van de ombudsvrouw. Ergens in de media werd de veronderstelling geopperd, dat de sms-jes “op Ruttiaanse wijze” uit haar telefoon waren verdwenen. Maar ook de Europese Commissie speelde het spelletje mee en beweerde dat na grondig onderzoek gebleken was, dat de smsjes niet meer te achterhalen waren, maar ook geen cruciale informatie bevatten, zodat ze niet bewaard hoefden te blijven.

Bij de wilde spinnen af

De Europese ombudsvrouw O’Reilly pikte deze uitleg niet en noemde het verweer van de Commissie op verschillende punten “problematisch”. Eerder had ze al verklaard, dat binnen de Europese Commissie een administratief wanbeleid wordt gevoerd. Ook het feit dat de Commissie met haar onderzoek tegelijk verdachte en rechter speelde, is natuurlijk bij de wilde spinnen af. Maar we hebben hier dan ook te maken met een (mogelijk gewilde) totaal ondoorzichtige spinnenweb.