door Koos van Houdt

Inhoudelijke eisen inzake rechtsstaat en democratie hebben de Europese Unie
erdoor gesleept. Die zinvolle doelstelling bestond al en blijft bestaan voor de
komende jaren van een nieuwe meerjarenbegroting. Ook eventuele nieuwe
verhoudingen met de Verenigde Staten zijn daarvan afhankelijk. Die zullen anders
zijn dan het in 2016 nog leek. Wel goed dat het overige Europese huiswerk nu ook
is afgemaakt.

Leden van het Europees Parlement twitterden de afgelopen dagen onverbloemd over
misbruik door de zittende Poolse regering van Europese subsidies. Er zijn met
geld uit de Europese schatkist honderden nieuwe limousines aangeschaft voor
zittende autoriteiten en nieuwe vriendjes. Het totaal telt op tot 2000. Ter
vergelijking: In Polen rijden 1300 ambulances rond voor 38 miljoen inwoners….

Dergelijke fouten en mogelijk zelfs fraude bepalen het beeld dat de Europese
Rekenkamer eerder deze week in het Europees Parlement gaf. Nu de blaadjes bijna
zijn gevallen, werd zoals altijd in de vergaderweek van november het Jaarverslag
over 2019 op tafel gelegd. Dat was vele jaren een bron van leedvermaak. De
boeken konden onder aan de streep sinds het begin van deze rapportages in 1994
meer dan 20 jaren lang niet worden goedgekeurd.

Maar sinds een paar jaar gaat dat beter. Ook dit keer krijgt de Europese
Commissie een pluim. Het deed alles wat het zelf moest doen goed. De
administratie deugt. De uitvoering van de begroting krijgt het stempel
‘goedgekeurd’. Maar….

Nog steeds gaat niet alles goed. Al die lidstaten, die ieder jaar maar weer erop
aansturen de begroting zo laag mogelijk te houden, gaan ook ieder jaar weer in
de fout. Als het gaat om regionale subsidies, om visserij, om
plattelandsontwikkeling, dan worden Europese subsidies uitgedeeld via nationale
of regionale overheden. Die moeten meestal ook bijpassen. En die maken er hier
en daar nog steeds een zooitje van. Tot fraude met de aanschaf van Poolse
limousines of niet terecht uitgekeerde subsidie voor bedrijven van de
Tsjechische minister-president aan toe.

Om nog één vooroordeel in dit verband naar het rijk der fabelen te verwijzen:
gewone boeren doen het als regel prima. Zij kunnen inkomenssteun krijgen per
hectare grond dat ze bewerken. Daar wordt nauwelijks of niet mee gefraudeerd.
Het is maar dat u ook dat weet.

De Rekenkamer maakt zich desondanks zorgen. Want ook werd dinsdag een definitief
politiek akkoord gesloten tussen het Duitse voorzitterschap van de Europese Raad
en het Europees Parlement over de meerjarenbegroting 2021-2027 ter waarde van
1075 miljard en het Europese Herstelfonds van 750 miljard euro. U weet wel, daar
schreven we in juli uitvoerig over, maar is nu vast weer weggezakt in het
geheugen. Want tsja, die Amerikaanse presidentsverkiezingen!

Voorzitter Klaus-Heiner Lehne, voorzitter van de Rekenkamer, zei gisteren tegen
de leden van het Europees Parlement dat hij zich zorgen maakt. Er zal de komende
jaren veel meer Europees geld over de toonbank gaan. Tegelijk blijken veel
lidstaten niet in staat dat geld op een goede manier en eerlijke manier een
goede bestemming te geven. Ogen en oortjes open dus, de komende jaren, zei
Lehne.

Het zou kunnen helpen dat er, weten we sinds vorige week donderdag al, een nieuwe
afspraak is gemaakt. Het is een mechanisme waarin de handel en wandel van
lidstaten op het gebied van spelregels voor rechtsstaat en democratie wordt
beoordeeld wanneer nieuw Europees geld beschikbaar komt voor nationaal en
regionaal beleid. Dat compromis werd bereikt op het moment dat iedereen met
ingehouden adem keek naar dat saaie tellen van stemmen in de Verenigde Staten.
Voorstanders van dat mechanisme haalden de afgelopen week opgelucht adem.
Hoewel, schrijven sommige leden van het Europees Parlement, “deze papieren
tijger kan er ook nog wel bij”.

Het scheelt niettemin een slok op een borrel of de zittende macht in Polen of
Hongarije een stevige bondgenoot meent te hebben in het Witte Huis of niet. Want
zij dreigen al die besluiten en voorstellen de komende weken met een veto te
treffen. Daarmee zouden ze dan vooral zichzelf in de vingers snijden. Want een
lesje Europese politiek leert, dat een veto erg goed kan helpen tijdens
onderhandelingen, maar slecht uitpakt op het moment dat er een duidelijk
eindresultaat op tafel ligt. Je wordt er dan voor gekielhaald en gevierendeeld
door de andere lidstaten.

Die toetsing aan de Europese waarden is nu werkelijkheid geworden. Maar het is
niet verkeerd, dat het mechanisme ruimte laat voor een vreedzame en geduldige
behandeling van welke lidstaat dan ook. Ieder jaar worden vijf lidstaten onder
het vergrootglas gelegd. Alle lidstaten komen daarbij aan de beurt. Volgende
week de eerste vijf.

Het mechanisme laat zien dat Europeanen blij mogen zijn met een leven in een
systeem dat wordt gestempeld door vrijheid en democratie. Lang niet alles is
koek en ei. Maar er zijn tegenkrachten. En er is een meerpartijenstelsel, waarin
compromissen gesloten worden. Uiteindelijk wordt daaraan van alle kanten
meegewerkt. Dat leidt vaker tot aanvaardbare oplossingen voor iedereen. Niet
zozeer tot ideale oplossingen.

Er is natuurlijk het nodige veranderd de afgelopen jaren door het afbraakbeleid
van Donald Trump in de Verenigde Staten. In ieder geval kun je daarvan zeggen
dat in de Verenigde Staten – anders dan in de Europese Unie – een hoop valt te
verklaren door het tweepartijenstelsel. Dat leidt in zichzelf al tot
tegenstellingen en ingraven in eigen standpunten. Dat is niet voorbij nu Joe
Biden bereidheid lijkt te tonen over dergelijke scheidslijnen heen president te
willen zijn. Iets dergelijks valt op te merken over het Verenigd Koninkrijk en
de onderhandelingen over een nieuw handelsakkoord na de Brexit.

Los daarvan, de Europese Unie toont via de meerjarenbegroting tot 2027 en het
Herstelfonds voor nu en na de coronacrisis een veel zelfstandiger gezicht. Veel
statistieken tonen dat niet. Die laten de cijfers zien voor de Duitse, de
Franse, de Belgische, de Nederlandse of de Kroatische economie. Maar uit
wetenschappelijk onderzoek blijkt steeds meer dat die ene Europese interne markt
toch echt de grootste en economisch meest invloedrijke van de wereld is.

De Europese Unie bepaalt daarom ook de standaarden. In technische zin, in de
digitale wereld, op het gebied van de veiligheid en ook voor normen inzake
klimaat en milieu. Die Europese Unie toont in 2020 een ander geopolitiek gezicht
dan in 2016. Daar zullen ook de Amerikanen mee moeten leren leven.
Vriendschappelijke relaties tussen beide grootmachten blijven echter behulpzaam.