Door Jan Schils

Foto © Gunnar Ries

Ondanks zeer breed maatschappelijk verzet tegen een verlaging van de beschermingsstatus van de wolf, hebben de 27 lidstaten van de Europese Unie in september, gevolgd door de Conventie van Bern (waarvan 50 landen lid zijn inclusief de EU-lidstaten) begin december het (toch wel voor kritiek vatbare) lot van de wolf bezegeld. Het dier wordt niet langer “strikt beschermd” maar alleen nog “beschermd”. Nederland heeft “tegen” de wolf gestemd en staatssecretaris Rummenie van Natuur was na de stemming “blij” met de mogelijkheid om de wolf weer te bejagen.” Achter dit omstreden besluit duikt eens te meer naam van Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen op. Want het was haar voorstel dat zij in Bern op tafel legde… Hieronder in dit artikel daarover mee bijzonderheden.

Terug naar het wolvenbesluit: “Strikt beschermd” houdt in dat een wolf niet opzettelijk gedood, gevangen gehouden of gestoord mag worden. En in gebieden, waar de dieren zich voortplanten, moet nog eens extra stilte betracht worden. Die gebieden moeten ook in tact worden gehouden. M.a.w. geen herbestemming krijgen om de wolf voor altijd te weren.

Probleemwolf

In de praktijk betekent het besluit van de Conventie van Bern (dus alleen “beschermd”), dat wanneer wolven in bepaalde gebieden “problematisch” zijn (een ruim begrip, dat gezien de haat bij tal van boeren tegen dit slimme dier ruim geïnterpreteerd dreigt te worden) ze zonder pardon afgeschoten mogen worden. In feite dreigt de wolf op die manier vogelvrij verklaard- en opnieuw met uitroeiing bedreigd te worden, niet alleen in Europa maar onder meer ook in Marokko, Tunesië en Turkije. Dat komt omdat de wolvenpopulatie zich sedert haar schoorvoetende terugkeer in verschillende Europese landen nog niet voldoende heeft weten te herstellen.

Nog bezwaar mogelijk

Er kan nog bezwaar worden aangetekend tegen het wolvenverdict wanneer 17 landen dat ook effectief doen binnen drie maanden na de aanvaarding van het besluit. Maar een rondvraag bij een 20-tal landen doet (meer dan) vermoeden dat dit quotum niet wordt gehaald en dat het in de loop van volgend voorjaar van kracht wordt. Ook is het mogelijk dat de Europese Commissie eerst de EU-Habitatrichtlijn wil aanpassen, hetgeen gepaard gaat met en procedure, die al gauw anderhalf tot twee jaar zou kunnen duren. “Maar zo lang willen we niet wachten”, klinkt het in verschillende Europese hoofdsteden.

Het verlagen van de bescherming van de wolf heeft onder andere te maken met het feit dat het aantal wolven  in Europa van 2012 tot 2023 is verdubbeld van ruim 11.000 naar 22.000. Volgens ramingen zouden de wolven in Europa jaarlijks 65.000 stuks vee (vooral schapen en geiten) verorberen. Dat getal had volgens voorstanders van dit dier voorkomen kunnen worden, als de boeren meer wolven werende maatregelen hadden genomen. Maar ze vinden dat een te dure uitgave. Ook het feit dat ze in veel gevallen financieel schadeloos gesteld worden als een wolf hun dier(en) heeft gedood, weerhoudt menig boer annex schaapsherder ervan te diep in de geldbuidel te tasten en erop te gokken dat dit roofdier bij hen niet zal toeslaan.

Massaal protest

Er is veel kritiek in Europa over de nieuwe aanpak van de wolf. Zo hadden  ruim 300 (!) maatschappelijke- en dierenwelzijnsorganisaties in Europa de Europese Unie opgeroepen om de bescherming van de wolf niet te verminderen, maar juist op te voeren. In een eerste reactie op deze oproep verklaarde een topambtenaar van de Europese Commissie kort na het besluit ( ten persoonlijke titel) dat de 27 lidstaten deze oproep “moeilijk zouden kunnen negeren”. Volgens hem zou de EU het wolvenbesluit van de EU-landbouwministers minstens opnieuw ter discussie moeten stellen.

Ook bij de groene partijen in het Europees Parlement waren er kritische geluiden. Anja Hazekamp van de Partij van de Dieren vindt het wolvenbesluit een “gevaarlijk precedent”. En Bas Eickhout van Groen-Links-P.v.d.A. voorspelde dat  “niet alleen de jacht op de wolf maar op de hele Europese natuur wordt geopend”. SGP-Europarlementslid Bert-Jan Ruissen toonde zich tevreden met de uitkomst: “Het is goed en noodzakelijk dat er meer flexibiliteit komt rondom het beheer van de wolf. Het aantal wolven blijft doorgroeien terwijl er in dichtbevolkte gebieden onvoldoende ruimte en voedsel is. We zien de aanvallen op vee toenemen en het is uiterst zorgelijk dat de wolf steeds dichter bij de mens komt. Het is de hoogste tijd om in te grijpen.” Op initiatief van Ruissen had het Europees Parlement in november 2022 een resolutie aangenomen  met de oproep de beschermingsstatus aan te passen op basis van actuele wetenschappelijke gegevens. De beschermde status van de wolf was gebaseerd op gegevens uit 1979. Het Europees Parlement benadrukte toen al dat de staat van instandhouding van de wolf op pan-Europees niveau een verlaging van de beschermingsstatus rechtvaardigde.

Ursula werd “havik” nadat wolf haar pony had opgepeuzeld…

Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen had naar slechte gewoonte lak aan de protesten. Toch was zij aanvankelijk een fervente beschermer van de wolf. Maar ze evolueerde ook op dit terrein naar een havik,  nadat een wolf haar pony op het familielandgoed in Duitsland had verscheurd. Plotseling wilde zij van geen pardon meer voor de wolf meer weten. “Ik was erg ontdaan”, zou ze later reageren, maar of het ijskonijn dat meende, valt te betwijfelen. Misschien wel op dat moment?  Zij was niet bereid toe te geven aan de oproep om clementie te hebben met de wolf omdat zij haar kar had gekeerd en nu juist de drijvende kracht was achter het voorstel om de wolf hard aan te pakken. Voor Von der Leyen liggen de zaken (als omstreden ex-minister van defensie in Duitsland eenvoudig:  Een wolf die een schaap, geit of (haar of andermans) pony doodt, is een probleemwolf die mag worden afgeknald.  

De 300 protesterende maatschappijen wilden van de EU een nieuw voorstel om de bescherming van de wolf af te zwakken. Tegelijkertijd vroegen ze meer maatregelen om “de coëxistentie met grote carnivoren te bevorderen en de behaalde successen op het gebied van natuurbehoud veilig te stellen”. Maar op de vraag hoe dat zou moeten gebeuren, gingen zij in hun oproep niet in.

De maatschappijen vonden het EU-wolvenbesluit “politiek gemotiveerd” en “wetenschappelijk niet onderbouwd”. Ook in de vergadering van de Europese landbouwministers was die kritiek te beluisteren, waar het besluit dan ook niet unaniem werd goedgekeurd.

In de oproep staat dat bewustmaking van burgers essentieel is door wetenschappelijk onderbouwde voorlichting te geven over de ecologische en sociaaleconomische voordelen van wolven. “We kunnen ook preventieve maatregelen versterken, zoals het gebruik van hekken en herdershonden, en deze toegankelijker maken voor boeren”, aldus de oproep.

Habitatrichtlijn

Een goede bescherming van wolven kan volgens de oproep ook worden afgedwongen door ervoor te zorgen dat de illegale wolvenjacht wordt uitgeroeid en de Habitatrichtlijn van de EU goed wordt nageleefd: “Dit zou de inspanningen voor het herstel van wolvenpopulaties in de EU ondersteunen, zodat ze hun natuurlijke plaats in Europese ecosystemen kunnen innemen.”

De maatschappijen wijzen er nog op dat de plattelandsbewoners in de EU brede steun voor de bescherming van wolven en grote carnivoren hebben laten blijken. In een recente enquête onder 10.000 Europeanen in tien lidstaten verklaarde 68 procent van de ondervraagden dat wolven strikt beschermd moeten worden.

De maatschappijen besluiten met een “uitbrander” aan het adres van Von der Leyen: “Volgens mediaberichten is er veel politieke druk uitgeoefend op de lidstaten om het onwetenschappelijke en politiek gemotiveerde voorstel van de Europese Commissie te accepteren. Wolven moeten streng beschermd blijven,  niet alleen voor de soort en de wetenschap, maar ook voor de gezondheid van onze ecosystemen en de geloofwaardigheid van de Europese Unie. Als de EU een betrouwbare bondgenoot van de natuur en een wereldleider wil zijn, moet zij het goede voorbeeld geven.”

en dan nog dit:

Nu er volop gediscussieerd wordt over de vraag of er in Europa – en vooral in de dichtst bevolkte gebieden – plaats is voor de wolf, argumenteren de tegenstanders, dat dit roofdier in grote delen van ons continent niet thuishoort omdat het “extreem” bloeddorstig zou zijn en een permanente bedreiging vormt voor onze veestapel. Ook wordt van deze zijde beweerd dat de mens eerder dan de wolf in onze contreien opdook en de wolf helemaal niet nodig heeft.

De Vereniging Natuurelementen, die opkomt voor mens, dier en natuur, is het daarmee helemaal niet eens: “Ooit leefde de wolf in vrijwel heel Europa, ook in de natuur in Nederland. Maar als gevolg van eeuwenlange, intensieve vervolging door de mens was het dier volledig uitgeroeid. Wettelijke bescherming sinds 1982 zorgde voor een geleidelijke ommekeer. Nu is de wolf op eigen kracht teruggekeerd naar Nederland.”

Vanaf 2015 begonnen wolven vanuit Duitsland ons land binnen te komen  Eerst als zwervers, maar al snel als blijvertjes. In 2019 werden op de Veluwe de eerste welpen geboren. Volgens de Vereniging Natuurelementen was dat een teken dat de wolf “voldoende rust en voedsel vond in ons drukbevolkte land”.

De wolf heeft grote invloed op de natuurlijke processen in een gebied, zegt de Vereniging Natuurmonumenten: “De wolf staat bovenaan in de voedselpiramide. Waar wolven komen, passen grazende dieren hun gedrag aan. Op deze plekken krijgt het bos de kans om te verjongen. En met de terugkeer van de wolf hebben vele dieren weer een natuurlijke vijand. De wolf houdt populaties van reeën, edelherten en zwijnen gezond, omdat hij vooral jaagt op verzwakte en jonge dieren. Karkassen die de wolf achterlaat, zijn weer voedsel voor aaseters. Raven, vossen, rode wouwen, zeearenden en aaskevers eten graag van de prooiresten. Dit zorgt voor een rijkere biodiversiteit, waarin elke soort zijn rol heeft. Zo pakt de wolf zijn belangrijke plek in de voedselketen weer op. In de natuur heeft de wolf geen vijanden. De mens is voor hem veel gevaarlijker.

Door verkeer en illegale afschot zijn inmiddels meerdere wolven overleden.Wolven leven nu vooral in bosrijke natuurgebieden op de Veluwe en een enkeling in Noord-Brabant, Overijssel en Drenthe. In een cultuurlandschap als Nederland zou dat in de toekomst ook op andere plekken kunnen zijn. Als er maar voldoende voedsel en rust te vinden is. Extra maatregelen om vee te beschermen zijn dus noodzakelijk. De wolf zou zich ook verder westelijk kunnen verspreiden. Via natuurverbindingen, maar als die er niet zijn zal de wolf ook wegen en spoorlijnen passeren. Sowieso kent de wolf geen landsgrenzen en zullen er dieren heen en weer naar Duitsland en België blijven trekken.In elk gebied is er ruimte voor een beperkt aantal wolvenfamilies, roedels noem je dat. Elke roedel zal haar territorium verdedigen tegen andere wolven. Als een wolf ongeveer twee jaar is, gaat hij op zoek naar een partner. En wil hij een eigen territorium met voldoende rust en wild. In Midden-Europa is zo’n territorium gemiddeld 200 km2 groot. Naar schatting is er op de Veluwe ruimte voor vijf roedels. Toch blijft het lastig te bepalen voor hoeveel wolven er ruimte is in Nederland. In een versnipperd land als Nederland gedragen wolven zich misschien anders. Ze hebben wellicht een groter territorium nodig dan elders in Europa.

Bron : Vereniging Natuurmonumenten