Door Jan Schils

De Europese Commissie en de Europees Voedselveligheids Autoriteit EFSA dreigen op
een fatale manier aan geloofwaardigheid in te boeten nu uit een toxicologische
studie blijkt, dat nagenoeg alle studies, die ze als wetenschappelijk bewijs
liet uitvoeren en vervolgens hanteerde om het chemische bestrijdingsmiddel
glyfosaat, tegen alle protesten in, jarenlang op de Europese markt te houden, in
feite van slechte kwaliteit zijn.

Glyfosaatgate in Brussel pijnlijk voor Europa

Met andere woorden, de Commissie gaf met geld van de Europese belastingbetalers
tientallen miljoenen euro uit voor (voorgekookte) fake- of nepstudies, die
vooral door bedrijven die dat gevaarlijke goedje produceren, werden uitgevoerd.
De Commissie werkte zo wetens en willen mee aan talrijke studies, waarvan het
resultaat bij voorbaat vaststond, namelijk dat glyfosaat een “onschuldig middel
was als onkruidverdelger”. In veel gevallen werden (en worden) dergelijke
nepstudies ook mede gefinancierd door de industrie die ze uitvoerde.

De onthullende Oostenrijkse studie werd verricht door Armen Nersesyan en
Siegfried Knasmueller, professoren aan het kankerinstituut van de Medische
Universiteit van Wenen. Glyfosaat is het hoofdbestanddeel van de
onkruidverdelger en mag – hoewel zeer omstreden in vele landen – in Europa nog
altijd vrij worden verkocht. Dat is te danken of liever te wijten aan het
Europees Voedselagentschap (EFSA), dat in 2017 nog een gunstig advies over
glyfosaat uitbracht.

Op voorstel van de Commissie verlengden de Europese landbouwministers met een
kleine meerderheid de vergunning voor het gebruik van glyfosaat met vijf jaar
tot 2023. Verschillende lidstaten, waaronder Frankrijk, stemden tegen een nieuwe
vergunning. De tegenstribbelende landen werken ook eigen einddata voor het
gebruik van glyfosaat. Ook het Europees Parlement lag dwars, maar de meerderheid
daar kon geen vuist maken, om de eenvoudige reden dat het niets over deze
materie te vertellen heeft.

Het was in 2017 niet de eerste keer dat het EFSA concludeerde dat glyfosaat niet
kankerverwekkend was voor de mens. De Commissie en de meerderheid van de
lidstaten wilden het EFSA als belangrijkste EU-autoriteit op dit gebied niet
afvallen, c.q. in haar hemd zetten. “Het EFSA, waar de Europese ambtenarij
hoogtij viert, heeft toch al niet een allerbeste reputatie op wetenschappelijk
vlak en wordt vaak bekritiseerd, omdat het zich nogal eens laat leiden door
politieke- in de plaats van wetenschappelijke beweegredenen”, oordeelt en Franse
diplomaat in Brussel. Hij vreest evenwel dat president Macron niet voor de
presidentsverkiezingen van 2022 een besluit neemt over al dan geen verbod op
glyfosaat om de Franse boeren niet tegen de haren in te strijken. De president
is kansloos als de boeren en voedselsector, die 20 procent van het kiezerscorps
uitmaken, zich tegen hem zouden keren.

Tegenover de ontkenning van het EFSA, dat voet bij stuk houdt, staat wel het
oordeel van verschillende internationaal gerenommeerde instellingen, die
glyfosaat zo snel mogelijk willen uitbannen. Ze heeft bijvoorbeeld het
Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), dat onder de
Wereldhandelsorganisatie (WHO) valt, geoordeeld dat glyfosaat  “zeer
waarschijnlijk” wel schadelijk is voor de gezondheid van mens en dier. Dit
oordeel werd door verschillende andere onderzoeken bevestigd of aangescherpt met
de conclusie dat het middel wel degelijk een gevaar is voor de gezondheid van
mens en dier.

’s Werelds meest gebruikte en omstreden onkruidverdelger

Glyfosaat is verreweg de meest gebruikte, maar ook de meest omstreden
onkruidverdelger ter wereld. Er zijn aanwijzingen dat mensen de stof
regelmatig binnenkrijgen, niet alleen in landelijke gebieden, ook in de
steden. Er is een verwoed wetenschappelijk debat aan de gang over de
invloed van het middel op de volksgezondheid. Volgens de  (IARC – expertpanel van
de Wereldgezondheidsorganisatie) is glyfosaat  “waarschijnlijk
kankerverwekkend voor mensen”. Maar de Europese Commissie en de
meerderheid van de EU-lidstaten laten het gebruik ervan nog steeds toe.
De Commissie heeft een zogeheten Assessment Group on Glyphosate (AGG)
samengesteld om de de werkzame stof glyfosaat te beoordelen op grond van
de bestaande wetenschappelijke kennis. Van de AGG maken de
toelatingsautoriteiten van Frankrijk, Hongarije, Zweden en ook Nederland
deel uit. Op basis van 11.000 pagina’s beschikbare data (veelal
afkomstig van de belanghebbende industrie) hebben genoemde
toelatingsautoriteiten geconcludeerd dat het middel “ernstig oogletsel
kan veroorzaken, maar niet kankerverwekkend is, geen effect heeft op de
geslachjtscellen en de voortplanting niet beïnvloedt.” In 2023 verloopt
de vergunning voor het gebruik van glyfosaat in de EU. Dit betekent dat
het debat ongetwijfeld binnenkort zal losbarsten. Het belangrijkste
argument van de voorstanders van het middel is, dat er momenteel geen
alternatief voor bestaat en dat een verbod de landbouw flink zal
schaden. De tegenstanders wijzen de “gemanipuleerde” pro-studies van de
hand en halen internationale, niet met de industrie en de politiek
verbonden studies aan, die het schadelijk karakter van glyfosaat voor de
gezondheid beogen aan te tonen.

Het is zonder meer onaanvaardbaar dat een onpartijdige instantie als het EFSA op
basis van geheime wetenschappelijke studies van de industrie besloot om de EU te
adviseren om de vergunning voor glyfosaat te verlengen. Het EFSA voert ter
verdediging aan dat die studies topgeheim moesten blijven om de commerciële
belangen van de bedrijven die de studies uitvoeren, zoals Monsanto en Bayer, de
hand boven het hoofd te houden.

Maar op initiatief van enkele EU-parlementsleden, die zich tot het Europees Hof
van Justitie in Luxemburg wendden, moesten de geheim gehouden studies openbaar
worden gemaakt. Daarop kwamen de hierboven genoemde twee Oostenrijkse
toxicologen in actie Zij kregen de vraag voorgelegd of het EFSA op basis van de
door haar bestelde studies tot een betrouwbaar oordeel kon komen over het al dan
niet kankerverwekkende middel glyfosaat. De uitslag loog er niet om en was
vernietigend voor de EU-voedselwaakhond. De toxicologen: “Het EFSA stelde zich
tevreden met studies van lage kwaliteit. Aan eenvoudige labotesten werd meer
geloof gehecht dan aan studies met proefdieren. Ook werd onderzoek gedaan op
verkeerde organen.”

“Van de 53 studies waarop het EFSA zich baseerde om glyfosaat toe te laten op de
Europese markt, zijn er maar twee die volledig voldoen aan de normen, die
internationaal vastgelegd zijn om de schadelijkheid van chemische stoffen te
onderzoeken”, concluderen de Nersesyan en Knasmueller. Zeventien studies voldoen
gedeeltelijk en de meerderheid (34) is van zo’n slechte kwaliteit dat ze
waardeloos zijn.” Het is duidelijk dat het EFSA, maar ook de  Duitse
overheidsdienst Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR), die zich met de
kwestie bemoeide, zwaar in de fout zijn gegaan. Vooral de geloofwaardigheid van
het EFSA ligt aan diggelen. De EU zal met de grove borstel door dit agentschap
moeten gaan en het een cultuur van de waarheid spreken moeten bijbrengen.