door Jan Schils

Antwerpen – Wat tientallen jaren om allerlei politieke en economische redenen,
maar ook door culturele verschillen en (het mag wel eens gezegd worden) door
intermenselijke tegenstellingen tot vijandigheid toe niet gelukte – kortweg
gezegd omdat de trotse en zelfverzekerde Antwerpenaren de oer-vlijtige en meer
dan gemiddeld op geld beluste West-Vlamingen niet lusten en omgekeerd – is dan
toch gebeurd.

De fusie

De haven van Antwerpen, na Rotterdam de grootste haven van Europa, die niet aan
zee ligt maar aan de Schelde en daardoor voor de toegankelijkheid eeuwenlang
afhankelijk was van de goodwill van Nederland, en de vele malen kleinere en
onbelangrijkere (echte) zeehaven van Zeebrugge gaan voortaan als fusiehaven door
het leven. Ze noemen zich de “Port of Antwerp Bruges”. Waarmee de stad Brugge
ook nog een toeristisch graantje meepikt door haar naam aan dit avontuur te
verbinden.

Geen gelijke verhouding tussen Antwerpen en Zeebrugge

De stadsbesturen van de twee steden, die ook hoofdaandeelhouders zijn van elk van
beide havens, en zowat alle politici die wilden reageren, prijzen de fusie aan
als een  versterking van de complementariteit van de twee en zien in de verste
verte geen reden om bang te hoeven zijn voor onderlinge concurrentie of welke
tegenwind ook. Anderzijds heeft Zeebrugge minder reden tot juichen want het
aandeelhouderschap in de nieuwe havenconstellatie wordt geen 50-50 maar 80-20 in
het voordeel Antwerpen dat dus zeer zwaar gaat gelden als het op cruciale en
andere beslissingen aankomt.

Ondergesneeuwd door corona

De bekendmaking van de havenfusie op 12 februari via een online persconferentie
bracht in Vlaanderen dan ook vooral bij de daarbij betrokken politici en
havenfunctionarissen een ongekende en haast uitzinnige euforie teweeg. De
Vlaamse premier Jan Jambon deed wellicht de meest potsierlijke uitspraak. Hij
noemde het samengaan van de Antwerpse waterreus en de frêle Zeebrugse zeemeermin
zelfs  “wereldschokkend nieuws in de goede zin van het woord”. Jambon, meer dan
bekend om zijn good news shows, die hij te pas en te onpas
weggeeft, vooral als hij wat minder leuks te vertellen heeft, ziet voor de twee
havens en hun regio’s een gouden toekomst weggelegd. Hij verwacht voor de hele
Vlaamse economie een spectaculaire stijging van de activiteitsgraad en van de
werkgelegenheid. Verschillende andere politici hielden het in hun reacties op
een “historische” gebeurtenis, een “schot in de roos” of een “droomfusie”.
 Opmerkelijk was dat – terwijl het nieuws op die dag al om 13.00 uur bekend was
– de Vlaamse tv-stations er oorverdovend over zwegen en er pas ’s avonds
aandacht aan besteedden….Voor VRT (staatsomroep) en VTM (commercieel) was het
dagelijks terugkerende verhaal over zoveel nieuwe coronabesmettingen, zoveel
nieuwe ziekenhuisopnames en zoveel nieuwe doden met bijpassende percentages veel
belangrijker. De tv-stations schatten blijkbaar de behoefte van hun kijkers en
daarmee hun intellectueel niveau niet al te hoog in…

Smeltende havens

Vooraleer we verder ingaan op wat de havens en de politiek tijdens de
videoconferentie allemaal beloofden over de toekomst voor Antwerpen en
Zeebrugge, blijven we met beide voeten nog even op de grond staan en bekijken we
dit “wereldschokkend” nieuws nog eens door een andere bril. Want het is niet
allemaal rozengeur en maneschijn zoals de voorstanders van deze zogeheten fusie
doen uitschijnen. Overheden, “onafhankelijke” havenbobo’s  en politieke
havenbobo’s die van de havens hun (doorgaans lucratieve) persoonlijke speeltuin
hebben gemaakt, zouden er misschien eens goed  aan doen om zich te verdiepen in
de vraag, wat een fusie tussen ondernemingen nu precies inhoudt. Om er niet
teveel over uit te wijden, is het misschien goed er de dikke Van Dale bij te
nemen over de definitie van het woord “fusie”. Dan verschijnen er verschillende
mogelijkheden zoals “smelting”, “versmelting” en ook “ineen smelting” van
partijen en ondernemingen. Het is precies dit laatste wat beide partijen met
zoveel woorden aankondigden. De verdere toekomst zal moeten uitwijzen wat er
uiteindelijk van terecht zal komen. Want ondanks alle euforie en het haast op
Sovjetachtige manier als “onzin” verwerpen en weglachen van kritische geluiden
door de betrokken bobo’s , zijn die bezorgde geluiden er wel degelijk. De
vroegere havenbaas van 1992 tot 2016 in Antwerpen, Eddy Bruyninckx, wilde niet
van een echte fusie met Zeebrugge weten. Hij vond nog in 2015 “alleen
commerciële samenwerking” het hoogst haalbare. Zijn standpunt was helder en
duidelijk: “De markt zal bepalen wat er gebeurt.” Dus geen politieke
beslissingen meer zoals in het verleden. Waarmee hij de toekomstplannen en
vooral de carrièreplanning van verschillende politici van verschillende pluimage
(vooral bij de Vlaamse nationalisten van de NVA, de liberalen van de Open VLD en
niet te vergeten de christendemocraten van de CD&V) dreigde te dwarsbomen.
Die zagen al een baan voor zich zelf weggelegd in een nieuw megafusiebedrijf,
waarin Bruyninckx geen rol meer zou spelen, want die verdween in 2016 van het
haventoneel. En wat zien we, de politici hebben allesbehalve met het verleden
gebroken en waar mogelijk een leuke post veroverd in het nieuwe havenbedrijf.

Fusie = ruzie?

Ook de vroegere rode burgemeester van Antwerpen, Bob Cools, reageert kort en
krachtig: “Fusie is ruzie.” En de huidige burgemeester van Brugge, Dirk de Fauw
(tevens voorzitter van de haven van Zeebrugge) mag ook tevreden zijn. Hij was
een koele minnaar van de aangekondigde fusie, “bekeerde” zich en keerde zijn kar
definitief toen hij de zekerheid kreeg dat hij vicevoorzitter wordt van de
nieuwe fusiemaatschappij. De Fauw zag “enkele mogelijkheden” zoals een kartel,
maar intussen rijzen er nog tal van vragen over het samengaan van beide havens,
onder meer ook over de plotseling vervroegde timing van de beslissing. Daarover
hebben de toekomstige partners nietszeggende verklaringen afgelegd, zoals die
gebruikelijk zijn in de politiek als ze de boel willen bedotten. Menigeen die
het havenbedrijf en havenmilieu kent (van experts tot iets minder) vreest dat de
“Reus” Antwerpen “Klein Duimpje” Zeebrugge, die maar liefst 100 km van elkaar
verwijderd liggen, op termijn gaat oppeuzelen, c.q. met huid en haar zal
verslinden. Ofwel: de Antwerpse waterreus dreigt de frêle Zeebrugse zeemeermin
op termijn dood te knuffelen

Corona blijft voortdurend een excuus

Er waren al langer fusiegesprekken, die door “corona” (het spreekwoordelijke
excuus dat wereldwijd ingang heeft gemaakt als iets niet lukt) zouden zijn
vertraagd….Maar waarom nu plotseling wel, terwijl corona blijft doorrazen?

Bronnen uit het havenmilieu beweren dat de zaak werd versneld omdat de bobo’s van
beide havens ongerust waren over berichten dat er parallel met hun “officiële”
gesprekken geheime onderhandelingen werden gevoerd of voorbereid tussen vroegere
en huidige tegenstanders van de fusie Antwerpen-Zeebrugge met vertegenwoordigers
van North Sea Port, de fusie uit 2018 van de havens van Gent en Zeeland
Seaports, met het doel om de haven van Zeebrugge in te lijven…..Die haven zou zo
een flinke meerwaarde kunnen betekenen voor de betrokken Zeeuwse havens en veel
minder of helemaal geen aanhangwagen zijn van genoemde havens dan van de
Antwerpse kolos. We hebben niet bevestigd of ontkend kunnen krijgen of het hier
om Fake News ging om over de realiteit.

Gevolgen voor de werkgelegenheid

Terug naar de uitleg tijdens de perspresentatie van de fusie.  Daar werd als
verdere boodschap onderstreept, dat deze fusie geen enkele baan zal kosten, maar
juist meer werk zak opleveren, zowel in de Antwerpse haven als in Zeebrugge.
Volgens de fusiepartners zal er op het vlak van de werkgelegenheid waar mogelijk
de nodige flexibiliteit worden toegepast. Burgemeester De Fauw van Brugge: “Wie
in de andere haven carrièrekansen ziet, die er niet in zijn eigen haven zijn,
krijgt de kans om door te groeien.” Werknemers zullen ook niet tegen hun zin van
de ene haven naar de andere worden overgeplaatst.

North Sea Port bij de Zeeuwen

De algemeen directeur van de fusiehaven (sedert 2018) North Sea Port, Daan
Schalck, ziet kansen op samenwerking toenemen. Hij noemt de transitie naar
groene energie en grondstoffen en de digitalisering van de
haventransportsystemen. Schalck: “Onze twee fusiehavens bijten elkaar niet want
90 procent van onze activiteiten raakt elkaar niet. We opereren in verschillende
markten zodat je niet van en echte concurrentie kunt spreken. Wij staan vooral
sterk in natte en droge bulk en stukgoed. Heb je het over Antwerpen, dan denk je
meteen aan het reusachtige containervervoer en dito transport van chemische
producten. Zeebrugge is dan weer de grootste autohaven van Europa en wordt
steeds belangrijker als LNG-haven.” Zelfs de Rotterdamse haven wordt genoemd als
het woord samenwerking valt. Schalck: “Neem nu het toekomstige
buisleidingennetwerk om CO2 tijdelijk op te slaan. Daarbij willen Antwerpen,
Rotterdam en North Sea Port gezamenlijk optreden. De enorme uitdaging om groener
te produceren vraagt om een brede en hechte samenwerking, niet enkel in de
Schelde regio maar in heel West-Europa. Ook actuele problemen als digitalisering
van haven- en logistieke problemen, binnenvaart en walstroom kunnen veel baat
hebben bij krachtenbundeling door de betrokken partijen.”

Hoe lang gaat het duren volgens de havenbesturen?

De havenbesturen van Antwerpen en Zeebrugge hebben besloten dat dat de
operationele en juridische regelingen binnen een jaar uitgewerkt zullen zijn. De
CEO van de Antwerpse haven, Jacques Vandermeiren, wordt de CEO van de
fusiemaatschappij. Annick De Ridder (NVA), de huidige havenschepen in Antwerpen,
wordt  voorzitter van de raad van bestuur van het nieuwe havenbedrijf. De
Ridder: “Met dit historisch akkoord zijn we op weg om de wereldhaven van Europa
te worden en versterken we tevens onze positie als belangrijkste containerhaven
van Europa in tonnen, sterke ro/ro haven en een van de grootste breakbulkhavens
van Europa.” Ze ziet Port of Antwerp Bruges nog aantrekkelijker worden voor de
bestaande klanten, voor nieuwe investeerders en voor alle andere nieuwe
stakeholders.

De fusiegesprekken begonnen eind 2019. Door de coronacrisis en de lockdown
belandden ze op een laag pitje zonder echter het einddoel uit het oog te
verliezen: een ééngemaakt havenbedrijf, dat zich sterk maakt dank zij deze fusie
beter te kunnen omgaan met uitdagingen als schaalvergroting, energietransitie,
innovatie en digitalisering.

Tweede viool, getallen en de doelstellingen

Vanaf het begin van de onderhandelingen was het duidelijk dat de CEO van de haven
van Zeebrugge, Ton Hautekiet, de tweede viool zou gaan spelen. Dat was
afgesproken bij zijn aantreden in Zeebrugge. Vorig jaar werdenin Antwerpen 231
miljoen ton goederen behandeld en in Zeebrugge 47 miljoen ton. Samen worden zijn
ze goed voor bijna 280 miljoen ton. Ter vergelijking:

Het volume van goederenoverslag in de haven van Rotterdam bedroeg 436,8 miljoen
ton in 2020. Daarmee blijft Rotterdam met afstand de grootste haven van Europa.
In de eerste jaarhelft daalde de totale overslag nog met 9,1%. In het tweede
halfjaar daarentegen bleef de daling beperkt tot 4,6% ten opzichte van dezelfde
periode vorig jaar, waardoor de daling voor heel 2020 beperkt bleef tot 6,9%.

De  Antwerpse haven is ook op internationaal vlak een grote meneer, terwijl de
haven van Zeebrugge internationaal vooral bekend is bij zijn marktsegment als
auto- en LNG-haven vooral gericht op het Verenigd Koninkrijk en de
Scandinavische landen. In totaal zal de gefusierde haven meer dan 15 procent van
de totale doorvoer van gas in Europa voor haar rekening nemen. Ze is en blijft
ook de belangrijkste chemische hub van Europa. De ambitie is om de eerste
wereldhaven te worden die economie, mens en klimaat met elkaar verzoent.
(Klimaatpaus Frans Timmermans van de Europese Commissie zal dat graag horen). De
oppervlakte van de ééngemaakte haven bedraagt  14.103 hectaren, goed voor 1300
bedrijven in Antwerpen en 400 in Zeebrugge. Het totale aantal werknemers
bedraagt 72.635 van wie 10.000 in Zeebrugge en de overige in het Antwerpen.
Indirect is sprake van 150.000 werknemers als de fusiemaatschappij op volle
toeren zal draaien.

Om de meerwaarde van de fusie zo goed mogelijk te benutten zal Port of Antwerp
Bruges veel energie steken in de inter-connectiviteit. Het goederenvervoer per
spoor tussen Zeebrugge en Antwerpen zal worden gebundeld, de estuaire vaart door
binnenschepen (het varen met versterkte schepen) op de Noordzee zal worden
verbeterd en ook staat er een nieuwe verbinding via pijpleidingen op de
prioriteitenlijst. De geplande investeringen voor de nieuwe zeesluis in
Zeebrugge en de extra containercapaciteit in Antwerpen worden voortgezet en
worden indien nodig ook verhoogd.