door Koos van Houdt

Is Brussel veiliger voor verspreiding van het virus dan Straatsburg? Feit is dat
in dit deel van de Elzas, grenzend aan de Rijn, code rood van kracht is. Voor
voorzitter Sassoli van het Europees Parlement vorige week de reden om de
wekelijkse zitting van deze week te verplaatsen naar Brussel. In Frankrijk zit
men nu als een bok op de haverkist. Is het Europees Parlement bezig de afspraken
uit het Europese verdrag over twaalf wekelijkse zittingen in Straatsburg uit te
hollen? Twitter ‘ontplofte’ vorige week rondom deze Franse angsten.

Voor de Fransen lag dat gevoelig. De ogen van de halve wereld waren vandaag op
Brussel gericht en niet op Straatsburg. Dat steekt in Straatsburg en in de rest
van Frankrijk. Want zo belangrijk is de tweede troonrede van deze week,
officieel ‘State of the European Union’ van vandaag wel. Ook voor Nederland,
zoals bleek uit de passage dinsdag in de nationale troonrede over de Europese
Unie.

Koning Willem Alexander zei onder meer: “De inbedding in de Europese Unie en de
interne markt staan aan de basis van de Nederlandse welvaart, rechtszekerheid en
veiligheid. Het is waar dat Europese samenwerking vaak gepaard gaat met stevige
discussies, waardoor verschillen tussen landen soms worden uitvergroot. Toch
brengen de overeenkomsten en de gedeelde belangen de lidstaten altijd weer bij
elkaar”.

Dit is al vele jaren waar. Des te opvallender dat de Troonrede pas dit jaar zo
uitgesproken ondersteunend was voor de samenwerking binnen de Europese Unie. Des
te meer reden ook om goed te luisteren naar de rede van Ursula von der Leyen,
voorzitter van de Europese Commissie, vandaag in het Europees Parlement. Immers,
de Nederlandse politiek is afhankelijk van de Europese plannen die zij daar
ontvouwde.

We vroegen ons af bij het luisteren: Was het een pesterijtje van Frans Timmermans
en zijn secondant Diederik Samsom? De afgelopen dagen lekten immers al allerlei
onderdelen uit van hun plan vol maatregelen voor het Europese klimaatbeleid. Dat
plan wordt volgende week gepresenteerd, maar enkele hoofdlijnen haalden het
betoog van Von der Leyen. Allemaal bestemd om deze ‘troonrede’ op te vrolijken.
Nu moest zij vandaag rondom één van haar prioriteiten, de European Green Deal,
bekende kost oplepelen. In getallen: 55% minder uitstoot van broeikasgas CO2 in
2030. Klimaatneutraal in 2050. Nog even niet: wie zal dit alles betalen, zoete
lieve Gerritje?

Maar ach, heel anders dan in Nederland is dat niet. Ook Koning Willem Alexander
deed gistermiddag in de Grote Kerk in Den Haag niet veel meer dan in passende
bewoordingen alles samenvatten wat de afgelopen weken al was uitgelekt. In dat
opzicht zijn formele momenten om plannen voor een nieuw jaar te presenteren
allang niet meer wat die ooit geweest zijn.

Ook de rede van Ursula von der Leyen stond verder niet bol van de verrassingen.
Het is weliswaar haar eerste ‘troonrede’, maar ze heeft haar belangrijkste
voornemens al eerder duidelijk gemaakt toen ze vorig jaar streed voor haar
kandidatuur in het Europees Parlement. In het voorjaar bepaalde zij de
onderhandelingen over de meerjarenbegroting en het Herstelfonds, waarover in
juli tijdens een lange weekwisseling van vijf dagen door de regeringsleiders in
de Europese Raad is onderhandeld.

In het Europees Parlement heeft ze daarmee haar positie als voorzitter voldoende
bewezen. Toen ze na de uitbraak van het coronavirus twee keer het initiatief nam
voor Europese samenwerking bij de bestrijding ervan, kreeg ze daarvoor de handen
van de volksvertegenwoordiging op elkaar. “Eindelijk is de Europese Unie terug
op het politieke toneel”, kon tijdens debatten daarover worden opgetekend.

Het eerste initiatief betrof haar voorstellen om geld dat nog in kas was onder de
meerjarenbegroting 2014-2020 een nieuwe bestemming te geven in de strijd tegen
het toen pas opgedoken coronavirus. Die pot leverde op de korte termijn 54
miljard euro op. De Nederlandse minister Wopke Hoekstra (financiën) leed in dat
verband in april zijn beroemde Europese politieke nederlaag.

Het tweede initiatief van haar, het opzetten van een nieuw Herstelfonds van 750
miljard euro, was overduidelijk een vloeiende combinatie tussen haar en de
belangrijkste nationale politieke leiders Angela Merkel en Emmanuel Macron. Hier
betaalde zich uit dat Macron in juli 2019 het initiatief nam om niet Frans
Timmermans te steunen als voorzitter van de Europese Commissie, maar Ursula von
der Leyen, partijgenoot van Angela Merkel en bekend minister in haar kabinet.

Kortom, voor Ursula von der Leyen kan deze zittingsperiode tot 2024 in politieke
zin niet meer stuk. Haar rede in het Europees Parlement stond dan ook in het
teken van een rustige toon en een doordacht verder bouwen op de financiële
beslissingen die in juli door de Europese Raad zijn genomen.

Dat gaf haar natuurlijk de ruimte om niet alleen over de Europese Green Deal, het
Europese leger of de nieuwe geopolitieke positie van de Europese Unie te
spreken. Ze legde begrijpelijk een zwaartepunt bij de Europese schandvlek rondom
kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos. Want in de politieke realiteit van deze
week is niet een krom compromis vanuit Den Haag doorslaggevend.

Veel belangrijker is politieke druk vanuit de Commissie op de lidstaten om nu
eindelijk Europees gedragen oplossingen goed te keuren. Volgende week zal de
Commissie het plan uitgewerkt op tafel leggen. Nu al gaf Von der Leyen aan dat
de Commissie zal zorgen voor een menswaardig tentenkamp op Lesbos en veel
Europese ondersteuning bij het bepalen wie voor de vluchtelingenstatus in
aanmerking komt en wie niet.

Von der Leyen voelde zich ook gedrongen in te gaan op de onderhandelingen tussen
de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. Na de stemming maandagavond in het
Britse Lagerhuis is in ieder geval duidelijk, dat Boris Johnson niet alleen een
taaie onderhandelaar is. Ook zijn internationale betrouwbaarheid heeft een
stevige deuk opgelopen. Brittania waives the rules. Ondanks alle waarschuwingen
van alle nog levende oud-premiers.

Von der Leyen bleek een passend citaat beschikbaar te hebben van de inmiddels wel
overleden, maar nog in de gedachten voortlevende Margaret Thatcher te hebben.:
“Britain does not break Treaties. It would be bad for Britain, bad for our
relations with the rest of the world and bad for any future Treaty on trade”.

Boris Johnson denkt anders. Hij liet in zijn Internal Market Bill (hij bedoelt
dan de interne markt binnen het Verenigd Koninkrijk) open dat hij afspraken met
de Europese Unie die zijn vastgelegd in een verdrag, niet zal nakomen. Daarmee
zet hij het ‘Goede Vrijdag Akkoord’ van 1998 inzake vrede op het Ierse eiland en
Noord-Ierland op het spel. Dat akkoord ligt de Europese Unie na aan het hart.

Het zet de Europese Unie voor de dringende vraag of het nog verder moet
onderhandelen met deze Britse regering. Ongetwijfeld is er sprake van grote
economische en financiële belangen. Maar als de spelregels inzake de rechtsstaat
belangrijk zijn in de verhoudingen met lidstaten als Polen en Hongarije, dan
zijn die dat natuurlijk ook als het gaat om het Verenigd Koninkrijk.
Uiteindelijk kan een handelsakkoord altijd later nog gesloten worden met weer
een volgende Britse regering, Ook Boris heeft niet het eeuwige politieke leven.

Intussen gaf Ursula von der Leyen ook enige hoop aan de gewone mensen met kleine
loontjes in de lidstaten. Sommigen beweren dat de Europese Unie er alleen is
voor het bedrijfsleven. Of kunnen hele gewone mensen die normaal hun werk doen,
ook de voordelen van de Europese Unie ervaren?

In de vorige periode is tot op het hoogste niveau van de regeringsleiders een
Europese pijler voor sociale rechten goedgekeurd. Nog vrijblijvend. Maar wie een
vinger geeft, is later de hele hand kwijt. Deze week adviseert de ‘Europese SER’
over het voorstel in alle lidstaten van de Europese Unie een waardig minimumloon
in te voeren. Europees sociaal beleid krijgt stapsgewijs meer vorm. Ursula von
der Leyen gaf alvast de mening van de Europese Commissie: doe dat!

Verder ligt nu alles op tafel voor beraad door de ministers van economische zaken
over de beleidsagenda voor het Herstelfonds en de voor verdere uitbouw van de
Europese interne markt. Ook daarover sprak Ursula von der Leyen vandaag. Vrijdag
buigen de ministers zich over deze agenda “voor de verdieping van de interne
markt”. Al heel wat jaren is bekend dat er nog veel wetgeving moet worden
geschreven of vernieuwd. De vraag is of dat plukje na plukje zal gebeuren of dat
nu eindelijk na deze crisis de hele agenda aangepakt zal worden. Feit is dat er
nog jarenlang aan gewerkt moet worden. Het houdt deze ministers van de straat.

*noot van de hoofdredactie: We blijven uiterst kritisch kijken naar de plannen
van de Europese Commissie en het afzonderlijk handelen van diverse Europese
lidstaten. We gaan inhoudelijk fiks aantal zaken tegen het licht houden.
Daarover zult u in de komende weken veel kunnen gaan lezen (pvs)