door Koos van Houdt

Vandaag blijft het rustig aan de Johan de Wittlaan 9 in Den Haag. Daar staat een
fraai, nieuw kantoorpand dat maar half is gevuld: Eurojust. Ooit was de gedachte
de andere helft van het kantoor te benutten voor een nieuwe instelling: het
Bureau van het Europese Openbaar Ministerie. Maar Nederland was te laks. Daarom
werd in 2017 dit Bureau niet aan Den Haag maar aan Luxemburg, plaats van
vestiging van het Hof van Justitie van de Europese Unie, toegewezen.

In haar thuisland Roemenië werd Laura Kövesi uitgespuugd. Ze bleek als openbaar
aanklager bij, zeg maar, de Hoge Raad van Roemenië van 2013 tot 2018, effectief
te zijn in het bestrijden van corruptie en fraude door hooggeplaatste personen
uit de oude communistische tijd. Ze raakte de schimmige belangen van de ‘grote
vissen’ te zeer. Onder gewone Roemenen was ze zeer populair.

Het was daarom een helder signaal van de Europese politiek, toen ze in 2019 werd
benoemd tot hoogste magistraat voor het nieuwe Bureau voor het Europese Openbaar
Ministerie. De belangen voor de Europese Unie bij zo’n nieuw Bureau zijn groot.
Alleen al aan btw-fraude verdwijnt ieder jaar 50 miljard in de zakken van
criminelen. In juridische zin laat de Europese Unie nog teveel gaten vallen, die
deze fraude mogelijk maken.

Zo levert de beruchte carrousel met sigaretten daaraan grote bijdragen. Die
carrousel staat voor het rondpompen van sigaretten door de lidstaten heen. Dat
is lucratief voor de smokkelaars omdat de lidstaten wel dezelfde Europese
wetgeving voor de BTW hanteren, maar niet dezelfde tarieven. De verschillen in
tarieven die daardoor ontstaan tussen de lidstaten, maken het slimme rekenaars
binnen de maffia mogelijk de ‘juiste’ route voor het smokkelen te kiezen.

In maart 1999, al heel lang geleden, viel de Europese Commissie van Jacques
Santer. Dat gebeurde nadat jarenlang het Europese nieuws werd gedomineerd door
zaken van fraude en verkwisting. Het was zelfs zo erg dat de bijnaam ‘Europese
fraude-Unie’ veel gebruikt werd. Veel gewone mensen, ook in onze lezerskring
verloren daardoor het vertrouwen in de Europese Unie. Maar ze kregen niet meer
mee dat er tussen toen en nu wel heel wat is verbeterd in deze schandalige
situatie. Vandaag met het startschot van dit Bureau voor een Europees Openbaar
Ministerie wordt weer een grote stap naar meer betrouwbaarheid voor het Europese
project gezet.

Terwijl de Europese Unie werkte aan de invoering van de euro als Europees
betaalmiddel, werkte de criminaliteit aan het vullen van de eigen zakken. Hoe
moest dat als de euro eenmaal in een groot deel van de Europese Unie zou zijn
ingevoerd als wettig betaalmiddel? In april 1999 wees het Europees Parlement de
weg. In een rapport van de tamelijk briljante Nederlandse VVD’er Jan Kees
Wiebenga werd voorgesteld zo’n Bureau voor een Europese aanklager op te richten.
Niet voor de strijd tegen alle misdaad. Dat zou in die tijd nog volstrekt
ondenkbaar zijn geweest. Wel voor grensoverschrijdende financiële criminaliteit.
BTW-fraude stond daarbij hoog op het lijstje. Maar ook witwassen en
valsemunterij kwamen erop voor.

In die jaren nadat Nederland in 1997 eerste auteur was geweest van het Verdrag
van Amsterdam, werd in ons land dit soort gedachten positief benaderd. Immers,
dat Verdrag ligt aan de basis van wat toen de derde pijler in de Europese
samenwerking werd genoemd: justitiële samenwerking. Via de Europese Raad van
Tampere in oktober 1999 werd nauwe samenwerking zichtbaar tussen Nederland en
Finland om te werken aan daadwerkelijk veel meer Europese samenwerking op dit
gebied. De eenvoudige gedachte erachter: als er een Europese interne markt is,
maken ook boeven daarvan misbruik. Het leverde bureaus op voor Eurojust en
Europol in Den Haag.

Na het referendum van 1 juni 2005 sloeg de stemming in Nederland om. De nationale
reflex werd meer en meer anti-Europees. We kunnen het zelf wel af, werd een
dominante gedachte in de Nederlandse politiek. We hebben toch een stevig
Landelijk Parket, die ook de grote financiële criminaliteit aan kan! En
belastingzaken, daar moet de Europese Unie helemaal vanaf blijven.

Gaandeweg is dit beleid vastgelopen. Niet dat we die boodschap ook uit Den Haag
hoorden. Maar bij de Europese Commissie in Brussel wist men wel beter. In 2017
openden rapporten van de toenmalige uit Frankrijk afkomstige Pierre Moscovici
over de gigantische omvang van de BTW-fraude velen de ogen. Zo’n Europese
aanklager tegen de financiële criminaliteit werd steeds meer als noodzakelijk
gevoeld.

Maar veel lidstaten, waaronder Nederland, bleven doof en blind. De Commissie vond
een opening, toen in ieder geval negen lidstaten bereid werden gevonden de
eerste stappen te zetten voor een initiatief. Het werpt licht op een weinig
bekend fenomeen in het Europese verdrag: de zogenaamde ‘versterkte
samenwerking’. Er wordt mee bedoeld dat een derde van alle lidstaten aan iets
nieuws kan beginnen, wanneer niet alle lidstaten direct mee willen doen. Zij
zouden dan wel ‘gebruik’ kunnen maken van het wetgevende werk door de Europese
instellingen.

De bepalingen daarover kwamen in december 2000 via het Verdrag van Nice in de
Europese wetgeving terecht. We horen uit eigen waarneming de toenmalige
Nederlandse premier Wim Kok (PvdA) nog zeggen, dat hij het een waardevolle
aanvulling vond, maar dat hij hoopte dat ze nooit in de praktijk toegepast
zouden hoeven worden. Het mooiste is immers dat alle lidstaten samen direct aan
zo’n afspraak meedoen.

Dat is in toenemende mate wensdenken. Bij zoveel lidstaten en bij zoveel
verschillen in politieke kleur, is het moeilijk alle lidstaten ineens bij iets
nieuws te betrekken. Dat was in feite al zo bij de invoering van de euro. Maar
vooral deze nieuwe Europese aanklager is een duidelijk voorbeeld geworden van
deze ‘versterkte samenwerking’. Eerst was er in 2013 een groep van negen
voorlopers. Die breidde zich gestaag uit tot eerst zestien en in 2017 tot
twintig lidstaten.

Rond de vorming van het vorige kabinet in 2017 ging Nederland overstag. Ons land
werd op 1 augustus 2018 de 21e in een rij van nu 22 lidstaten, die het fundament
vormen onder dit Bureau. De verwachting is dat Zweden in 2022 aanhaakt. De vier
lidstaten resterende lidstaten Hongarije, Polen, Denemarken en Ierland werden
gisteren dringend uitgenodigd ook aan te sluiten. Daar is echter nog geen zicht
op.

In juni 2017 liet een nieuwe Tweede Kamer in het politieke vacuüm van dat moment
met een nog demissionair oud kabinet een kans liggen. Het besluit van de
zittende ploeg werd niet goedgekeurd, het Bureau ging aan de neus van Den Haag
voorbij. De Eerste Kamer was toen al wel akkoord, de Tweede Kamer volgde door
het toen nieuwe regeerakkoord te ondersteunen.

Met de start, in Luxemburg. Maffia, sigarettensmokkelaars, maar ook interne
corrupte lieden bij de Europese instellingen en agentschappen krijgen er een
geduchte tegenstander erbij.