Door Koos van Houdt

Er gaan al weer heel wat concepten rond door de Europese Unie. En zal Ursula von
der Leyen er woensdagmorgen zelf ook bij zijn, wanneer er weer een nieuwe versie
wordt gepresenteerd van het Europese Migratiepact. Dinsdag tijdens de dagelijkse
persbriefing: “Morgen geven we op alle vragen een antwoord. Nu niet.”

Het gaat dan ook om een zeer gevoelig onderwerp van Europees beleid. De Europese
Commissie redde de Unie de afgelopen dagen van de schande dat er helemaal niets
gebeurde na de branden in het vluchtelingenkamp Moria. Maar is nu de weg vrij
voor Europese asielwetgeving?

We kennen de tegenstand van de zogenaamde Visegradlanden Polen, Hongarije,
Tsjechië en Slowakije. Blijft dat verzet overeind? Nu nog wel, hoorden we van
een goed ingevoerde collega uit deze hoek van de Europese Unie.

Maar de Slowaakse minister van buitenlandse zaken Miroslav Lajcak, die al heel
wat stormen heeft overleefd, wil hogerop binnen de Europese Unie. Hij wil
dichter naar het standpunt van de meerderheid toe kruipen. Ja, de Slowaakse
weerzin tegen het opnemen van asielzoekers blijft. Maar nee, het land moet ook
solidariteit met de Europese Unie tonen. Dus wie weet, valt er toch te praten
over een zekere herverdeling van asielzoekers over alle lidstaten.

Vroeger, nog niet eens zo lang geleden, werd door een Nederlandse hoogleraar in
een Nederlandstalig boek uitgelegd dat er een Europees beleid voor migratie en
asiel zou moeten zijn. Titel van het in 2003 verschenen boek: Ruimte van
vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid. Zo werd toen het Europese
justitiebeleid omschreven. In het boek legde J.W. de Zwaan, samen met zijn
medewerker A.J. Bultena uit, hoe dat het beste vorm zou kunnen krijgen.

We lezen in dat boek, dat in die tijd welwillend werd ontvangen, dat de Europese
Unie net als de lidstaten gehouden zijn tot een absolute eerbiediging van het
recht om asiel te zoeken. Het Verdrag van Genève, het bekende
vluchtelingenverdrag uit 1951, zou volledig en niet terughoudend toepassing
moeten vinden. Niemand terugsturen, maar het recht hoog houden om asiel aan te
vragen. “Dit beginsel wordt bevestigd door de besluiten van de Europese Raad van
Tampere (1999) en door het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie”.

Zo, dat stond. De schrijvers legden ook uit hoe je dat praktisch kon vormgeven.
“Een meer evenredige verdeling van de lasten tussen de lidstaten”. En zo snel
mogelijk het toen al verouderde Dublinverdrag vervangen, waarin stond dat
asielzoekers in het eerste land van aankomst asiel moesten aanvragen. Dat bleek
de afgelopen jaren vooral in Italië en Griekenland onhoudbaar.

Maar toen werd in 2005 het Europese grondwettelijke verdrag door kiezers in
Frankrijk en Nederland naar de prullenmand verwezen. Het duurde daarna nog jaren
voordat in het nu geldende Verdrag van Lissabon de rechtsbasis voor het Europese
asiel- en migratiebeleid werd vastgelegd. Tien jaar later blijken zelfs
juridisch vastgelegde woorden nog steeds niet omgezet in daden.

In mei 2015 deed de Europese Commissie een poging. Het was het voorjaar
waarin de beelden in Europese nieuwsprogramma’s boekdelen spraken. Een lange
stoet van vluchtelingen wandelde over de Balkan. Hele vloten van wrakke bootjes
bedekten de Middellandse Zee tussen Libië en Italië. In een Europese
migratieagenda werden voorstellen gedaan voor een Europees asiel- en
migratiebeleid. Geheel volgens de gedachten die al aan het begin van de eeuw
waren geformuleerd.

Ook in dat voorstel van de Commissie stond dat beginsel van een eerlijke
herverdeling van de lasten centraal. De mediterrane lidstaten van de Unie zouden
er flink mee zijn geholpen. Het voorstel was zodanig uitgewerkt dat een eerlijke
inschatting werd gemaakt van de draagkracht van de verschillende lidstaten.
Compleet met staatjes en grafieken. Daarin werd Nederland ingeschat voor vier
tot vijf procent. Duitsland en Frankrijk ieder voor ongeveer twintig procent,
Italië voor ongeveer twaalf.

Gelet op de voorgeschiedenis zouden de Europese lidstaten daar snel mee akkoord
hebben kunnen gaan. Maar de besluiten erover bleven uit. De Europese Unie
besloot in maart 2016 onder Nederlands voorzitterschap nog wel tot de zogenaamde
Turkijedeal. Maar die onder aanvoering van Mark Rutte tot stand gekomen
overeenkomst, rammelde ten opzichte van de kernpunten van een humaan
vluchtelingenbeleid. Rutte speelde een gevaarlijk spel. Nog steeds zitten we met
de naweeën ervan. Met de branden in Moria ging die overeenkomst ook in vlammen
op.

Het is alles met elkaar niet moeilijk te voorspellen waarmee de Europese
Commissie morgen komt als weer een nieuw migratiepact op tafel wordt gelegd.
Ongetwijfeld zal opnieuw een eerlijke herverdeling van lasten over de lidstaten
de kern ervan zijn. In feite hoeft de Commissie niet veel meer te doen dan het
eigen voorstel uit 2015 over te schrijven en hier en daar aan te passen aan de
huidige situatie.

De schaamte over de mensonterende toestanden in het vluchtelingenkamp Moria op
Lesbos is dus niet direct te wijten aan Europees Brussel. Het ligt vooral aan de
onwil uit de lidstaten, inclusief Nederland, in te stemmen met praktische
maatregelen, die allang aan de status van de tekentafel zijn ontstegen. De bijna
onzorgvuldige haast om een coronavaccin te ontwikkelen, zodat we onszelf denken
te kunnen redden, staat hiermee in schril contrast.

Intussen komt de Europese Commissie de nodige waardering toe. Er is sprake van
verantwoorde besteding van ons belastinggeld en van middelen, die tegenwoordig
volop vooraf zijn verzameld. Daarmee konden de allerergste humanitaire problemen
op Lesbos de afgelopen dagen en weken worden ondervangen.

Nu komt het erop aan het nieuwe tentenkamp niet te beschouwen als een woonplaats
voor jaren. Griekenland behoort als Europese lidstaat een Europees loket toe te
staan voor de asielverzoeken en de efficiënte verwerking ervan. Het lijkt dan
mogelijk snel dat kromme compromis uit Den Haag van twee weken geleden te
vergeten. Lidstaat Nederland krijgt in de herkansing de ruimte bij te dragen aan
die eerlijke Europese verdeling van lasten op basis van een Europees
asielbeleid.