door Koos van Houdt

Het feestje van de Europese Unie op de Balkan gaat deze week niet door. Zagreb
zou gastheer zijn van topberaad donderdag 7 mei over de verhoudingen met de
kandidaat-lidstaten daar. Maar na een aardbeving in februari en nu de
Coronacrisis moet woensdagmiddag een videoconferentie uitkomst geven.

Extra pijnlijk omdat het de week van de herdenkingen rond het einde van de Tweede
Wereldoorlog is in Europa.

Topberaad van de Europese regeringsleiders met de collega’s van de zes nog
buiten de Unie levende staatjes op de Balkan zou ook de vrede in deze laatste
brandhaard op het Europese continent dichterbij hebben gebracht. Maar de
regeringsleiders houden het bij een videoconferentie.

Dat is zuur voor het Kroatische voorzitterschap. Het was voor hen al een half
jaar waarin vooral op de winkel zou worden gepast. Grote ontwikkelingen werden
bewaard voor het komende najaar, wanneer Duitsland het voorzitterschap vervult.
Maar dit evenement, bekend onder de naam ‘Balkantop’, zou dan toch de kers op de
taart voor de Kroaten moeten zijn.

Symbolisch, want Kroatië is niet alleen de jongste lidstaat van de
Europese Unie, maar ook een voormalige deelstaat van het uiteen gevallen
Joegoslavië.

De partners van toen zijn onderweg partners voor de toekomst te worden. Een
toekomst in de veilige armen van de sterke Europese Unie. Zelfs de aardbeving
nabij hoofdstad Zagreb in februari zou geen belemmering zijn.
Maar de
coronacrisis is dat wel.

Kroatië heeft de inhoudelijke voorbereiding van het overleg nu maar aan de
Europese Commissie gelaten. Op de eigen website van het voorzitterschap vinden
we een korte en zakelijke aankondiging van het evenement. Er is geen zichtbare
rol meer voor de Kroatische premier Plenkovic.

De conferentie staat nu onder voorzitterschap van Charles Michel, voorzitter van
de Europese Raad. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, is
verantwoordelijk voor het vergaderdocument.
Daarin staan trouwens weinig
opzienbarende zaken. De Balkan begint erbij te horen, zo zou je de politieke
rode lijn erachter kunnen samenvatten.

En dat is in deze week van herdenkingen politiek niet zonder belang. Toen dertig
jaar geleden de etnische tegenstellingen op de Balkan escaleerden, voelde de
rest van het Europese continent grote schaamte. Dachten we dat in Europa de
oorlog was uitgebannen. We hadden net met verwondering beleefd dat 45 jaar nadat
het werelddeel was gedeeld in oost en in west, in communistisch en in
democratisch, nu ‘de heling van Europa’ begon.

Prompt begonnen de militaire conflicten op de Balkan. Vrede is een broos begrip
en niet vanzelfsprekend. Vandaar dat ook deze Balkantop past in deze week van
herdenkingen. Want ook dit conflict kon worden bezworen. Hoewel de gevolgen
ervan nog altijd zichtbaar waren. Vooral in het etnisch verdeelde Bosnië lukt
het nog altijd niet goed samen te leven. Langs elkaar heen leven lukt net. En in
Kosovo oefenen Serviërs en Albanezen op onderlinge vrede. Dat verloopt uiterst
moeizaam.

De Europese Unie als vredesproject na de Tweede Wereldoorlog werd
indertijd ook in Nederland met overgrote meerderheid ondersteund. Zo’n vrede
zonder geweld moest ook op de Balkan komen. De Nederlandse premier Wim Kok zag
het in het jaar 2000 scherp. De NAVO had gebombardeerd, bruggen over de Donau
lagen in puin. Dat mocht de Europese Unie niet op zijn beloop laten. Bij
duurzame vrede past een duurzame economische ontwikkeling en welvaart. Dus
moesten die bruggen hersteld en de Donau weer bevaarbaar worden. Hij maakte zich
er sterk voor binnen de Europese Unie.

Het gaat mondjesmaat en stap-voor-stap, daar op de Balkan. Ook Nederland ziet het
in de tijd van Mark Rutte minder scherp dan in de tijd van Wim Kok. Het duurde
jaren voor ons land accepteerde dat Noord-Macedonië en Albanië de status van
kandidaat-lidstaat kregen.

Officieel is die status eind maart verleend, gebruik makend van het feit dat een
zeer kritische Tweede Kamer in coronatijd geen politiek tegenspel van formaat
meer bood. Nu lezen we zuinigjes in het document van het kabinet over deze
Balkantop: “Het kabinet ondersteunt het Europese perspectief van de landen van
de Westelijke Balkan. Hiertoe hanteert het kabinet een strikte en faire
benadering ten aanzien van de uitbreiding”.

Dat strikte hoorden we maandag terug in de Tweede Kamer. Nou ja, de Balkan
hoort er wel bij, maar waarom doet de Servische premier Alexandar Vucic dan zo
pesterig richting de Europese Unie. Hij krijgt veel meer steun en solidariteit
vanuit de Unie dan vanuit China en toch hangt hij zijn land vol met posters,
waarin China wordt bedankt. “Want de Europese Unie doet helemaal niets”, zo zou
hij volgens Europese media hebben verklaard.

Minister Blok (buitenlandse zaken) tilde er niet zwaar aan, maandag in de
Tweede Kamer. “Als we nu in België horen dat we het in Nederland allemaal
verkeerd doen, dan is er wat aan de hand”. Maar Servië? Dat land mag erbij, als
het dat wil. Ze kunnen veel verwachten uit de samenwerking met de Europese Unie.
Ze moeten dan ook wel aan de voorwaarden inzake rechtsstaat, democratie en
persvrijheid voldoen. Maar zolang ze er niet bij horen, kunnen ze, zolang als ze
dat willen. hun eigen gang gaan.

Die analyse zien we terug in het standpunt van Mark Rutte. Er zullen 26
lidstaten door hun regeringsleider vertegenwoordigd zijn tijdens de
videoconferentie. Rutte alleen schittert door afwezigheid. Voor de Tweede Kamer
is die afwezigheid “oké”. Want beraad met het crisisteam uit het kabinet over de
spelregels rondom de coronacrisis stond al in de agenda en moest maar voorrang
hebben. Want ja, Kroatië had het feestje van de Balkantop nu eenmaal verzet van
7 mei in Zagreb naar 6 mei om drie uur per videoconferentie. De dubbele moraal
in Den Haag was voelbaar, toen de leden van de Tweede Kamer zich daarover met
instemming uitspraken.
Dat strikte, dat zien we ook wel terug in het
vergaderdocument van de Europese Commissie.

De landen op de Balkan kunnen rekenen op 3,3 miljard euro aan steun voor de
strijd tegen de gevolgen van het coronavirus. Maar het is grotendeels een sigaar
uit eigen doos: een andere bestemming voor geld waar ze toch al op konden
rekenen. Ook kunnen ze profiteren van de Europese interne markt voor het
verwerven van beschermende medische voorraden als mondkapjes, ventilatoren en
beademingsapparaten. Maar beslissingen over echte financiële steun moeten
wachten op het najaar. Dan heeft de Europese Unie eindelijk, verwacht men, het
huiswerk voor de meerjarenbegroting tot 2027 rond. Het is nog steeds een
moeizaam pad naar vrede op de Balkan.