Door Jan Schils

De EU-lidstaten en het Europees Parlement hebben vrijdagmiddag  een compromis
bereikt over de hervorming van het GLB, het gemeenschappelijk landbouwbeleid van
de Unie, voor de periode 2023-2027. Het meest in het oog springende resultaat
van het moeizaam bereikte landbouwakkoord is het behoud van de directe
inkomenssteun, die voortaan ook eerlijker zal worden verdeeld ten gunste van
middelgrote en kleine familiebedrijven. “De grote zakkenvullers als
multinationals, grondspeculanten, miljardairs, oligarchen en zelfs leden van de
adel (grootgrondbezitters) zullen het in hun portemonnee voelen, dat ze worden
gekort”, verklaarde een EU-woordvoerder. Opmerkelijk is dat verschillende voor
de boeren nadelige ballonnetjes, die Timmermans de afgelopen twee jaar opliet,
niet terug te vinden zijn in het compromis.

Van het totale budget voor de landbouw in Europa zal 75 procent naar directe
inkomenssteun voor de boeren gaan, terwijl 25 procent gereserveerd zal worden
voor allerlei ecologische regelingen. Dat betekent extra geld voor maatregelen
op het gebied van het klimaat en de biodiversiteit (stokpaardjes van
Timmermans), het dierenwelzijn en de waterkwaliteit. Vooral het compromis over
de directe inkomenssteun is goed nieuws voor de zorgwekkende inkomenspositie van
een groot deel van de  Nederlandse akkerbouwers en melkveehouders. De lidstaten
zullen nu de ecoregelingen “nationaal” mogen invullen binnen de voorwaarden van
het bereikte compromis.

De verdeling van de directe inkomenssteun moet nog nader worden uitgewerkt, maar
de “nieuwere” EU-lidstaten zullen op meer geld voor hun boeren kunnen rekenen in
een poging om de inkomenskloof met hun collega’s in West- en Noord-Europa te
verkleinen.

Ook de jonge boeren worden er door dit landbouwakkoord beter op. De belangrijkste
maatregel is hier, dat de EU-landen 3 procent van hun budget voor directe
inkomenssteun voor deze jonge boeren moeten reserveren, vooral om
bedrijfsovernames te vergemakkelijken.

In het akkoord staat niets over een drastische vermindering van het
landbouwareaal in Europa, noch over een halvering van de landbouwproductie en
van de veestapel, waarvoor EU-klimaatpaus Frans Timmermans de gedurende de
afgelopen twee jaar geregeld pleitte.

Ook het plan van EU-klimaatcommissaris Timmermans om 10 procent van het
landbouwareaal braak te leggen, werd van tafel geveegd. In plaats daarvan mogen
de lidstaten eigen maatregelen nemen, terwijl ook een meststoffenverbod voor
bepaalde gewassen waarom de Commissie had gevraagd, het niet haalde.

Het akkoord op hoofdlijnen loopt niet gelijk op met de adviezen van de Europese
Rekenkamer dat in een rapport was samengevat.

Even duiden:

Alex Brenninkmeijer (D66) is namens Nederland lid van de Europese Rekenkamer
(ERK). Brenninkmeijer is op de hand van Frans Timmermans. Brenninkmeijer heeft
ook grote boeronvriendelijke inbreng geleverd aan het rapport. Verschillende
EU-ministers van landbouw hebben intussen het politieke karakter van het rapport
van de ERK veroordeeld. Ook Europees landbouwcommissaris Wojchiekowski heeft
zich daarbij aangesloten, Timmermans niet. Toch vormen beide heren het
onderhandelingsteam van de Commissie bij de trioloog over nieuwe GLB, maar
Timmermans overrulede de Pool steeds. Landbouwcommissaris Wojchiekowski speelde
het spel ferm en intelligent met een goed politiek gevoel. Zodoende werd het
voor Klimaatcommissaris Timmermans “au” met de hartelijke groeten uit Warschau

De Europese Rekenkamer (ERK) had in een zopas verschenen rapport de vloer
aangeveegd met het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de EU en vooral de
klimaatinspanningen zwaar onder vuur genomen. Die inspanningen, of liever het
falen daarvan, hadden volgens de Europese rekenmeesters niet geleid tot een
vermindering van de CO2 uitstoot en andere broeikasgassen. Integendeel.

Toeval of getimed ?

Het oordeel van de ERK is (toeval of niet) was koren op de molen van
EU-klimaatpaus en vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, die
kosten-wat-het-kost de aarde tegen 2050 CO2-arm wil maken en daarvoor bijna
onmogelijke inspanningen van de EU-lidstaten eist.

De ERK is een officieel een politiek onafhankelijke en dus neutrale organisatie,
maar in Europese landbouwkringen en in sommige lidstaten zijn wel min of meer
kritische reacties op de timing  van de publicatie van het rapport. Een
woordvoerder van de Europese boerenorganisatie COPA noemde het rapport “op het
lijf van Timmermans geschreven”. Maar toeval of niet, het rapport heeft beperkt
invloed gehad op de besluitvorming.

Tijdelijk geschenk uit de hemel

Het rapport was voor Timmermans daarom een tijdelijk geschenk uit de hemel, omdat
de lidstaten juist vandaag samen met het Europees Parlement een definitief en
formeel akkoord moesten sluiten over de voornoemde landbouwhervormingen voor de
komende zeven jaar. Daarvoor wordt op de EU-begroting een kleine 390 miljard
euro gereserveerd. ERK wil dat het nieuwe Europese GLB meer inspanningen doet
voor het verminderen van de landbouwemissies en de aanpak van de
klimaatverandering omdat zij de milieuvoorwaarden oplegt en de meeste
landbouwuitgaven van de lidstaten co-financiert.. “Wij verwachten dat onze
bevindingen nuttig zullen zijn in verband met de EU-doelstelling om tegen 2050
klimaatneutraal te zijn”, zo zeggen de opstellers van het rapport. Gedurende de
periode 2014-2020 werd meer dan 100 miljard euro – ofwel ruim een kwart van de
totale landbouwuitgaven – gereserveerd voor de aanpak van de klimaatverandering.
Desondanks is de uitstoot van broeikasgassen door landbouw niet verminderd. Het
merendeel van de maatregelen, die door het GLB worden ondersteund hebben niet
aangezet tot het gebruik van doeltreffende klimaatvriendelijke, zo concludeerde
de ERK vernietigend.

Broeikasgassen: pas op de plaats

De ERK komt met enkele “harde feiten ” op de proppen: zo zou de landbouw
verantwoordelijk zijn voor een kwart van de wereldwijde uitstoot van
broeikasgassen. Het rapport verwijst naar de veehouderij, het gebruik van
kunstmest en dierlijke mest en het landgebruik (bouw- en grasland) als de
grootste emissiebronnen. De uitstoot van de veehouderij zou volgens het rapport
voor circa 50 procent verantwoordelijk zijn voor de totale emissies in de
landbouw en sedert 2010 niet meer zijn gedaald. Het rapport beweert dat de
grootte van de veestapel (varkens en rundvee) zelfs twee derde van deze emissies
veroorzaakt. Bovendien zou dat aandeel nog steeds toenemen. Opmerkelijk is dat
klimaatpaus Timmermans in zijn inmiddels beruchte aanval op de EU-landbouw van
begin 2020 nagenoeg met de zelfde beschuldigende feiten op de proppen kwam zodat
het nu verschenen ERK-rapport in feite niets nieuws brengt. Des te meer lijkt
het er daarom op dat de ERK niet met een toevallige timing is gekomen met dit
rapport. Timmermans kon er de komende dagen uit citeren om bij de finale
landbouwonderhandelingen zijn klimaateisen kracht bij te zetten.

Temeer ook omdat de ERK stelt dat in verband met het komende landbouwbeleid geen
echte pogingen werden ondernomen om de veestapel in te krimpen, wat de ERK
veroordeelt: “De marktmaatregelen van het GLB stimuleren de afzet van dierlijke
producten. De consumptie daarvan is sinds 2014 niet gedaald.” Het gevolg is
volgens het rapport, dat de broeikasgasemissies pas op de plaats maken in plaats
van te worden ingekrompen….

Ook de emissies van kunstmest en dierlijke mest, die bijna een derde van de
totale uitstoot uit maken, stegen tussen 2010 en 2018. Het landbouwbeleid
steunde wel maatregelen om het gebruik van meststoffen in te perken (o.a.
biologische landbouw) maar de impact daarvan is onduidelijk volgens het rapport.
Voor maatregelen die aantoonbaar doeltreffender zijn ( o.a.
precisielandbouwtechnieken) werd onvoldoende steun verleend.

Ook de steun voor bebossing en voor omvorming van akkerland in grasland steeg
niet gedurende de periode 2007-2013 , luidde de kritiek van de ERK en ze
constateerde tevens misnoegd: “De EU-wetgeving voorziet momenteel niet in de
toepassing van het principe dat de vervuiler betaalt voor broeikasgasemissies in
de landbouw.” Vandaag brak in Brussel, weliswaar niet bij iedereen, het
realiteitsbesef door dat we qua voedsel afhankelijk zijn van de boeren en dat
zij een belegde boterham moeten verdienen.