door Peter-Vincent Schuld

Het denken over energie en krachtbronnen is niet van vandaag. Mensen hebben maar
een beperkte fysieke kracht om iets in beweging te zetten en dus een krachtbron
te vormen. Denkt u dat ik in mijn eentje een blok beton van 200 kilo zomaar kan
optillen en verplaatsen? Laat staan dat ik een molensteen van vele honderden
kilo’s in werking kan zetten.

Van oudsher is men dus al op zoek naar
hulpmiddelen die we krachtbronnen noemen. Het is erg logisch dat je kijk naar
wat de aarde voor natuurlijke hulpbronnen te bieden heeft. Dat geldt voor water,
dat geldt ook voor olie en gas.

Maar in de 11e eeuw was men nog niet zover dat er naar olie geboord werd en dus
dienden de wagens uitsluitend door voort getrokken te worden door vee of mens.
Al vroeg was zich men bewust van de kracht van water en dus deden de watermolens
hun intrede. We kennen allemaal de werking ervan. Tenminste als u goed opgelet
heeft op school dan wel als u zo’n ding ooit bezocht heeft.

Voor dit verhaal trekken we er één exemplaar uit. De getijdenmolen van het
Vlaamse Rupelmonde. Waarom juist deze? Omdat het de enige nog werkende
getijdenmolen in Vlaanderen is. Tot het begin van vorige eeuw hadden we in
Vlaanderen nog gedeeltelijk werkende exemplaren staan Temse en Hamme. Vlaanderen
kent een uiterst rijkehistorie van graven. heerlijkheden, schildknapen en
bouwwerken. Vlaanderen is het gebied van oude heraldiek met de Vlaamse Leeuw als
trots symbool van de veerkracht van de Vlamingen. België kent als wapenspreuk
“Eendracht maakt macht”, maar in het huidige politieke landschap kan het beter
beschreven worden “Tweedracht waar je om lacht”. Nee laat de gemiddelde
hardwerkende Vlaming maar doen. Als (foto)journalist heb ik 15 volle jaren in
Vlaanderen gewoond en gewerkt.  Zolang de politici er zich niet te veel mee
bemoeien zit er in Vlaanderen een natuurlijke kracht en energie waar de
kerncentrale van Doel jaloers op mag zijn.

Terug naar de getijdenmolens Ook in die tijd was het “bezitten” van een
krachtcentrale een machtsfactor in de regio. Want “ik heb iets waar jij baat bij
hebt en dat kost je  -x- om daarvan te mogen profiteren”. Maar hoe werkt nu zo’n
getijdenmolen? Er wordt gebruik gemaakt van het natuurlijk verschijnsel eb en
vloed. Rupelmonde ligt aan de Schelde, een rivier die bij Vlissingen uitmondt in
de Noordzee. Dus ook de rivier de Schelde kent eb en vloed.

Het beste voorbeeld van hoe u en ik de getijden in de rivier de Schelde
kunnen waarnemen is wanneer het springtij is en de kades in het nabijgelegen
Antwerpen met stalen deuren worden gesloten zodat het Scheldewater niet in “het
stad” kan stromen, zoals de Antwerpenaren hun geliefde “binnenstedelijke
nederzetting” noemen.

Bij vloed wordt de dam in de inham geopend en stroomt het water in het
spaarbekken ook wel spaarkolk genoemd. Door de druk van het water wordt het
schoepenrad in werking gezet en kan het malen beginnen. Het water dat door het
schoepenrad wordt opgeschept komt nadien in een opvangbekken bij de
getijdenmolen   terecht om en nabij de getijdenmolen en in de grachten van de
overblijfselen van het kasteel van Rupelmonde waarna het weer terug de Schelde
in wordt geleid.

Al in
1187 werd alhier in Rupelmonde de eerste getijdenmolen gebouwd. De
installatie behoorde in vol eigendom toe aan de Graaf van Vlaanderen.
Honderden jaren gingen er voorbij. De molen bleef draaien, het water
stromen. Nu verandert het eigenaarschap van krachtbronnen sneller dan we
kunnen bijhouden. Wie is morgen die nieuwe aandeelhouder van welk
energiebedrijf dat overmorgen weer een nieuwe naam kan dragen. Nee, in
Rupelmonde bleef alles bij het oude tot 1516.

Fiscale streken
Wie denkt dat de fiscus heden ten dage grijpgraag is. Nou
vroeger konden ze er ook wat wat. De boeren annex eigenaren in het  Land van
Waas moesten jaarlijks een soort van eigendomsbelasting afdragen aan de Graaf
van Vlaanderen, “penningrente” genaamd. Daar nog eens bovenop werden ze
verplicht om elke 7 jaar de grachten en het de waterpartij waarin het ingevoerde
Scheldewater werd geloosd te ontdoen van zand en slib. Op eigen kosten.

In de tussenliggende eeuwen
was het onrustig en woedde er de nodige oorlogen op Vlaamse gronden.
Vlaanderen is als we het op de keper beschouwen doordrenkt met bloed ten
gevolge van ontelbare oorlogen die er hebben gewoed. Verwoesting en
geweldpleging was in Vlaanderen aan de orde van de dag,

Uiteindelijk, eeuwen later konden boeren zich onder de verplichtingen aan de
Graaf van Vlaanderen uitkopen. De boeren waren het zat om telkens op te draaien
voor de verliezen die de oorlogszuchtige adelstand met elkaar meende te moeten
voeren. In 1516 werd de helft van de getijdenmolen verkocht aan de stad
Rupelmonde, dat heden ten dage deel uitmaakt van de gemeente Kruibeke. Na in de
16e eeuw nog eens goed in de fik te hebben gestaan werd de installatie
opgebouwd  Talloze keren verwisselde de getijdenmolen en kasteel van eigenaar 
en uiteindelijk  kwam het in de 70er jaren van de vorige eeuw in eigendom van de
Stad Rupelmonde. De gemeentelijke herindeling brachten het kasteel, de
watermolen en de daarbij behorende waters in eigendom van de Stad Kruibeke.
Anno
2020. Al wordt de molen niet meer commercieel gebruikt, de molen heeft met het
malen van graan de orkaan der eeuwen doorstaan en werkt nog steeds.

Men kere de rug af van de molen en kijkt naar links met zicht op de Schelde. Een
nieuw fenomeen in de niet aflatende vraag naar krachtbronnen nemen duidelijk
zichtbaar plaats in aan de horizon. De windmolens. Geliefd en gehaat. Een ding
is zeker. De levensduur van zo’n stalen kolos die in de hoogte gaat heeft is
korter dan de getijdenmolen van Rupelmonde. Laten we het over een tijdje nog
eens over het modewoord “duurzaam” hebben.