door Peter-Vincent Schuld

Aan de oostelijke buitengrenzen van de Europese Unie ligt Wit-Rusland. Een land
dat geregeerd wordt door president Loekasjenko. Afgelopen weekend zette een
toestel van RyanAir koers van het Griekse Athene naar Vilnius, Litouwen. Een
vlucht van het ene EU-land naar het andere EU-land. Een Schengen-vlucht. Het
toestel vloog met toestemming boven Wit-Russisch grondgebied om Vilnius te
bereiken. Dan volgt er een onderschepping door een toestel van de Wit-Russische
luchtmacht. Er zou zogenaamd sprake zijn van een bommelding. Het toestel werd
gedwongen om te landen op de luchthaven van het Wit-Russische Minsk. Aan boord
bevond zich de Wit-Russische journalist en opposant van het regime Roman
Protasevitjs. Hij werd samen met zijn vriendin gearresteerd. Journalist
Protasevitsj riskeert in Wit-Rusland de doodstraf.

Wit-Rusland, een geval apart op het Europese continent. Samen met de stadstaat
Vaticaanstad maakt het land geen deel uit van de Raad van Europa, dat zetelt in
het Franse Straatsburg. Dit in tegenstelling tot buurland Rusland dat wel lid is
van de Raad van Europa. Derhalve is Wit-Rusland geen verdragspartner in het
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en kan het min of meer ongestraft
doen en laten waar het Wit-Russische regime zin in heeft. De Europese Unie is
des duivels, eist vrijlating van de journalist en zijn vriendin en belijdt met
de mond in ieder geval harde sancties. Wit-Rusland zegt rechtmatig gehandeld te
hebben daar er een bommelding binnen zou zijn gekomen. De Europese Raad van
Staats- en regeringsleiders stelt dat het om een nepmelding ging. Dat laatste
lijkt meer dan aannemelijk.

De inlichtingendiensten van de lidstaten van de Europese Unie en die van de 
lidstaten van de NAVO hebben duidelijk gefaald in het inzicht krijgen in de
strategie die Wit-Rusland zou gaan kiezen om zichzelf  te gaan profileren. Maar
het absolutisme waarmee Loekasjenko de macht in handen probeert te houden, dit
ten koste van de burgers die vrijheid eisen, daarvoor reeds op straat kwamen en
waarbij demonstranten het leven lieten is ongekend maar niet onomkeerbaar. Ook
Loekasjenko heeft niet het eeuwige leven, niet in de letterlijke noch in de
figuurlijke zin van het woord. 

Maar hoe dan ook, met deze actie heeft het Wit-Russische regime duidelijk gekozen
voor een provocatie die zijn gelijke niet kent in de relaties tussen de Europese
Unie en haar lidstaten enerzijds en Wit-Rusland anderzijds. Meer en meer komt
Wit-Rusland alleen te staan in de gemeenschap van landen op het Europese
continent. Ook buurland en grote broer Rusland zal niet oneindig Loekasjenko
blijven steunen. Maar het zal van Europese initiatieven om de relaties met
Rusland te verbeteren afhangen, hoe lang Moskou nog de hand boven het hoofd
houdt van Loekasjenko.

De Europese top die grotendeels handelde over de relaties met Rusland van maandag
en dinsdag jongstleden eindige wat halfslachtig met grote woorden en weinig
krachtige en effectieve maatregelen.  Is het misschien een gebrek aan
instrumenten om het Wit-Rusland te straffen voor deze schending van het
internationaal luchtvaartrecht?  Welke maatregelen zijn effectief en
proportioneel en hinderen niet verder de toch al moeizame relaties met Rusland.
Welke ruimte laat je?

Alles hangt af van de kennis die je over een land en het regime hebt. Daar komen
de inlichtingen- en veiligheidsdiensten weer om te hoek kijken. Hebben zij zich
niet te veel op Rusland gefocust en daarmee Wit-Rusland een beetje uit het oog
verloren? Zijn alle relevante inlichtingen wel gedeeld tussen de EU-lidstaten
onderling? Welke lidstaat houdt eventueel inlichtingen achter de hand om deze
later te laten dienen als wisselgeld en hoe zit het met de vergaarde
inlichtingen door “niet EU-lidstaten” die deel uitmaken van de NAVO?

Het is letterlijk balanceren boven een vulkaan. Een enkele stap verkeerd en
je riskeert een gewapend conflict met veel burgerdoden. Vooropgesteld, de
Europese Unie is een economische machtsfactor met een deels eengemaakt
buitenlands beleid maar zonder gezamenlijk defensie-apparaat, waardoor het wel
kan grommen maar niet kan bijten alvorens één van de lidstaten gebeten wordt.
Dat is nu het het probleem. Het betrof een Iers vliegtuig (RyanAir), dat vloog
van Athene naar Litouwen, alle drie Europese lidstaten, maar koos ervoor om het
luchtruim te kiezen van een land waarvan geweten is dat het nu niet bepaald
vriendelijk staat ten opzichte van de Europese Unie.

Toch was het juist EU-lidstaat Polen die om humanitaire redenen op 24 april en 4
juni van het afgelopen jaar gigantische konvooien van brandweer, civiele
bescherming en medische noodhulp naar Wit-Rusland stuurde om te helpen met
desinfecteren en het verlenen van medische bijstand gedurende de coronacrisis.
Als de nood het hoogst is, staan de Polen altijd vooraan om hulp of bijstand te
verlenen. Als stank voor dank schoffeerde president Loekasjenko op 28 augustus
van het vorig jaar de Poolse buren door de Polen te beschuldigen van het plannen
van een inname c.q. bezetting van Wit-Russisch grondgebied. Deze feiten zijn
grotendeels buiten de kennisname van de West-Europese nieuwsconsument gebleven.

Niet alleen de verkiezingen en de protesten van de Wit-Russische bevolking die
bloedig werden neergeslagen, maar tal van andere politieke feiten hadden de
inlichtingendiensten hun alarmbellen moeten laten rinkelen. Wit-Rusland is, hoe
je het ook went of keert een veroorzaker van intriges op het Europese continent
en speelt een nadrukkelijke rol in het uitspelen van Rusland tegen de Europese
Unie en vice versa. De inlichtingendiensten lieten het of afweten, of hun
ambtsberichten verdwenen in de onderste lade op de ministeries van Buitenlandse
Zaken in de EU en bij de EU hoge buitenlandvertegenwoordiger Josep Borell. Gelet
op de flater die Spanjaard Borell de laatste keer sloeg in Rusland en blijkt
geeft geen adequate kennis te hebben van de situatie ten oosten van Polen stelt
zich de vraag of Borell geen enkeltje Brussel-Spanje verdient te krijgen. De
socialist Borell is noch inhoudelijk noch intellectueel toegerust om dit soort
van lastige politieke situaties het hoofd te bieden. Om in de termen van vandaag
te spreken; Borell is vlees noch vis noch vegan. Drie maal niks blijft niks,
maar wel extra niks.

KLM

Wanneer zo’n flagrante schending van het internationale luchtvaartrecht heeft
plaatsgevonden, dan mag je verwachten dat andere luchtvaartmaatschappijen ietwat
voorzichtiger zouden optreden. In het geval van het miljarden aan Nederlandse
staatssteun verslindende KLM, iets waarvan het Europees gerecht op vordering van
RyanAir heeft gesteld dat de Europese Commissie hier onrechtmatig toestemming
voor heeft verleend, wordt het verhaal wel heel wrang.

Het is onbegrijpelijk dat KLM ondanks de oproep van de Nederlandse premier Rutte
aanvankelijk er voor koos om boven Wit-Russisch grondgebied te blijven vliegen.
Pas na aanhoudende politieke druk veranderde KLM letterlijk en figuurlijk haar
koers.  KLM heeft haar eigen veiligheidsapparaat met analisten die
klaarblijkelijk zelf niet in staat zijn om inschattingen te maken. Of KLM wordt
niet goed bevoorraad met informatie van de Nederlandse inlichtingendiensten.
Maar ook zonder bevoorrading met adviezen en informatie had de dienstdoende chef
de tegenwoordigheid van geest kunnen hebben om naar wijsheid te handelen, gelet
op de ernst van het incident. Deze arrogantie vanuit KLM is ronduit misplaatst.

MH17

Het neerschieten van MH17 boven het grondgebied van Oekraïne door separatisten
komt  ineens in een ander daglicht te staan. Het betrof een zogeheten codeshare
flight tussen Malaysia Airlines en KLM. Heeft het hier ook aan inlichtingen
ontbroken of zijn er verkeerde afwegingen gemaakt door het veiligheidsapparaat
van KLM? Dit is iets wat ik al een tijd agendeer, maar waar Nederland het
zwijgen toe doet. Boven oorlogsgebied vliegen brengt risico’s met zich teweeg en
het is aan de inlichtingendiensten en aan de eigen veiligheidsdiensten van de
luchtvaartmaatschappijen om hun vluchten niet boven gevaarlijk gebied te laten
vliegen.  Juist op de dag de rechtbank een schouw nam bij het wrak van MH17 dat
gereconstrueerd staat in een hangar op de militaire vliegbasis Gilze-Rijen
moeten we ons toch de vraag stellen of de Nederlandse Staat en KLM
medeverantwoordelijk zijn voor deze tragedie zoals ik al eerder schreef. Immers
niet bewezen kan worden dat MH17 intentioneel als burgerluchtvaart-toestel uit
de lucht is gehaald.

Met conclusie

Het werk van inlichtingen- en veiligheidsdiensten en hun analisten is
onontbeerlijk om een veilige en stabiele wereld te bevorderen. Echter de vraag
stelt zich meer en meer of onze inlichtingendiensten en hun analisten wel kundig
genoeg zijn om dit soort geopolitieke problemen te kunnen analyseren en te
indexeren. Als je alleen maar napraters hebt die het achterwerk van hun chef
spreekwoordelijk schoonlikken en niet met de vuist op tafel slaan als ze tot
andere inzichten komen uit angst voor het verliezen van hun job en hun security
clearance, dan heb je een probleem.

Ik vrees dat dit maar al te vaak het geval is in de lidstaten van de Europese
Unie, maar ook in de overige staten die lid zijn van de NAVO. Als je het spel
niet kent en de ongeschreven spelregels niet kunt decoderen ga dan de plantjes
water geven. Deze branche vraagt om professionals die tegendraads kunnen denken
en niet bang zijn om hun ambtelijke en politieke chefs de oren te wassen.

De Wit-Russische president Loekasjenko heeft een politiek mijnenveld in werking
gezet door het aan de grond zetten van de RyanAir-vlucht. Loekasjenko heeft
handig gebruik gemaakt van de slechte verhoudingen tussen Rusland en de Europese
Unie en denkt daar nu garen bij te kunnen spinnen waarbij het thans 2-0 is voor
Loekasjenko. Zie deze achterstand maar eens zonder risico’s in te halen.