door © Peter-Vincent Schuld

Op dit moment botsen in het Westen de meningen over hoe de oorlog in Oekraïne tot een einde te brengen.  Het vredesactivisme is in tegenstelling tot het recente verleden naar de rechter kant van het politieke spectrum verschoven, de steun voor militaire vechtlust bevindt zich in het midden en aan de linkerzijde aan het politieke firmament. Alles is anders. Niets is met elkaar te vergelijken en niets is wat het lijkt. De chaos in het politieke denken verblindt velen voor feiten die niet altijd een schoonheidsprijs verdienen. Heikele thema’s worden buiten de politieke debatten gehouden. Niet zelden omdat politici zelf niet eens begrijpen hoe de vork werkelijk aan de steel zit. Noch actueel, noch geschiedkundig.. We worden keihard in ons gezicht geconfronteerd met onkunde, onwil en intellectuele luiheid. Ik durf aan u ronduit te zeggen dat ik elke dag leer en bijleer en hoe meer ik qua feiten leer, ik tot de conclusie kom dat ik nog veel te weinig weet.

Dit verhaal vertelt een historische realiteit en sluit af met een een aantal open conclusies.

Het oosten van Europa kan u meer verhalen vertellen dan u en ik in een enkel leven kunnen verwerken. Wat meteen aangeeft dat we als mensen eigenlijk niets beduidende en nietige wezens zijn die varen op de woelige baren die de waan van de dag veroorzaken. Geteisterd door geopolitieke stormen en conflictueuze tornado’s waaruit we gehavend en niet zelden door de opgelopen “intellectuele verwondingen” verstandelijke beperkingen oplopen. Maar ons spreekwoordelijk gezegd, kleden en hullen  in  beschermende pakken heeft ook weer geen zin. Immers, dan zijn we, wellicht en hoe onbedoeld ook, kunstmatig afgesloten van het aanvoelen. Immers, een menselijke aanraking dringt ook niet door het bompak van een medewerker van de Explosieven Opruimingsdienst.

Opnieuw werd er met Russische drones een aanval uitgevoerd op de westelijk gelegen stad Ternopil, waarbij de energievoorziening het beoogde doel was.

Ternopil is niet zomaar een stad. Ternopil is het ultieme voorbeeld van een roerig en gewelddadig Europa waarbij het aanhoudend kwam te vallen onder het gezag een ander land.

Ternopil leert ons dat grenzen niet voor eeuwig (hoeven) zijn. De grenslijn van vandaag garandeert op geen enkele wijze het standhouden van een absolute grens in de toekomst.

Helaas, en verdrietig genoeg, vaak of beter gezegd, zowat altijd, over de hoofden van de burgers heen.

Voor alle duidelijkheid en om geen verwarring te zaaien even Ternopil bestuurlijk en geografisch duiden. Het ligt, zoals gezegd in westelijk Oekraïne.

Je hebt de stad Ternopil

Deze stad maakt deel uit van de regio (rayon of wel district ) eveneens genaamd Ternopil

Zowel de stad als de regio maken deel uit van de gelijknamige oblast ( te vergelijken met een provincie( en… eveneens genaamd Ternopil

“Pil” in de naam Ternopil is een “verbastering” van het woord “pol “wat weer afkomt van “polis” dat vanuit het oude Grieks “stad”  betekent en was tot en met 1944 gekend was als Tarnopol.

Maar waar komt die naam vandaan? Eigenlijk is het vernoemd naar de grondlegger van de stad, de Poolse commandant Hetmon Jan Amor Tarnowski (1540)

De Poolse oostgrenzen van die tijd werden geteisterd door Tataren, (een verzameling van Turkse en Mongoolse volkeren. ( die het kennelijk nodig vonden de oostgrenzen van Polen in de 16e eeuw bij voortduring aan te vallen.)

Ja, in die tijd had je nog niet zoiets als de Straz Graniczna (het  Poolse Grenswacht Korps) en was het bewaken van de grenzen een taak van de “reguliere troepen”. Het Tarnopol van destijds vormde een bastion. Een bastion tegen het geweld uit het oosten. De stad werd volledig vernietigd door de Ottomaanse (lees Turks-islamitische) aanvallers, gedurende de Pools-Ottomaanse oorlog.

Zoals u weet zijn mensen in Oost-Europa geschiedkundig wat meer, wat zeg ik, een stuk  beter onderlegd dat in het “Woke-Westen”.  Als u gedurende de nieuwsuitzendingen hoort of ziet dat Polen niet opgezet is met islamitische immigratie dan heeft u hier een deel van het antwoord op de vraag  “waarom”. De voormalige Poolse premier Mateusz Morawiecki (tot en met 2023) was hierin een hardliner en stelde herhaaldelijk dat de islam een gevaar is voor de Europese cultuur. Het werd hem niet in dank afgenomen. Maar geeft de geschiedenis hem niet glashard gelijk?. “Half Europa” viel over de uitspraken van Morawiecki, maar is dit wel terecht als we zijn bemerkingen vanuit feitelijk historisch perspectief bekijken? We zouden in de wetenschap moeten verkeren dat de moordlustige veroveringen van de Ottomanen (Turken) in Europa en elders, mochten deze thans hebben plaatsgevonden, ontegenzeggelijk zouden hebben geleid tot oorlogstribunalen wegens daadwerkelijke misdaden tegen de menselijkheid.

Grenzen

Maar feitelijk zien we dat de grenzen van de koninkrijken, hertogdommen, en zelfs republieken door de eeuwen aanhoudend zijn veranderd. Niets, maar dan ook nieta garandeert dat de grenzen die vandaag door de strijdende partijen volhardend worden getrokken of worden beoogd ook de daadwerkelijk de harde grenzen van de toekomst zullen zijn of blijven. We maken even een snelle uitstap naar het andere einde van Oekraïne en wel naar Luhansk dat door Rusland min of meer bezet en ingelijfd is. De Russische militaire politie patrouilleert en  handhaaft de avondklok en een ieder die zich in het donker een roadblock inrijdt wordt gecontroleerd op zijn identiteit en de inhoud van het voertuig waarmee zij zich verplaatsen. De jacht is gaande op de vermeende pro-Oekraïense “saboteurs” die achter de “nieuwe”  Russische grenzen, wat deze dan ook voor vermeende legitimiteit hebben, de Russen het moeilijk willen maken. De benadering van de burgers door de Russische militaire politie verschilt van kordaat en bot tot uiterst beleefd. Dit is wat ik waarneem, en ik kan er niks anders van maken.

Maar niets garandeert dat ook deze “nieuwe” grenzen voor eeuwig zullen zijn. Nu lijkt het van wel, omdat de haat en afkeer zo groot is dat de emotie en het rechtvaardigheidsgevoel bij de Oekraïense bevolking een versmelting hebben ondergaan.

Maar de legering van “haat en afkeer”  tussen verwante volkeren is in de breedte en lengte van de geschiedenis gezien, altijd een tijdelijk fenomeen. Een fenomeen dat jaren en zelfs decennia kan aanhouden, maar dat in regel altijd een keerpunt kent onder een veranderend politiek gesternte. Het verdrietige is het individuele mensenleven op macroschaal niet meer is dan een stofje dat met de spreekwoordelijke swiffer wordt verwijderd en met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de geschiedenisboeken nimmer zal halen. Het voortbestaan van de herinnering aan de door krijgsgeweld om het leven gekomen overledene beperkt blijft tot hen met een zekere familiale of amicale verwantschap. De harde realiteit. Al staat een naam gegraveerd in een gedenksteen, het echte leven, de ziel zal nooit voelbaar zijn in het reliëf  van de gegraveerde naam.

Grondgebied, vernietiging, dood en angst zijn de primaire gezichten van alle oorlogen in Europa

Dat was in de tijd van de vernietiging door de Ottomanen van de  stad Tarnopol niet anders. In 1772 kwam er een einde aan het Pools-Litouwse gemenebest en werd Polen opgedeeld in drie delen, waarbij een deel terecht kwam onder het Pruisisch Rijk, het Russisch Tsarenrijk en het Habsburgse Keizerrijk (Oostenrijk-Hongarije). De scheidslijnen tussen de rijken lopen averechts in verhouding tot wat nu de Europese Unie is. Belarus en Rusland zijn de outsiders

Oostenrijk, Duitsland, het huidige Polen, Hongarije en Oostenrijk zijn gewoon Europese landen waar we kunnen gaan waar we willen en waar we vrijelijk kunnen bewegen om de geschiedenis van de landen te aanschouwen en te leren. Tot voor de oorlog met Rusland en zonder de staat van beleg in Oekraïne, was dit ook mogelijk. Niemand die je een strobreed in de weg legde als je op zoek ging naar de roots van oostelijk Oost-Europa. Een oorlogssituatie in een land, ook al ligt het niet aan de frontlinie, kent toch beperkingen qua bewegingsvrijheid. Oorlog in Europa  is ook een factor die ons weerhoudt om voet te zetten op plekken om inhoudelijk en feitelijk kennis op te doen, juist ook om te voorkomen dat we in oorlogssituaties terechtkomen en te leren van de fouten van onze voorouders.

Herhaling van feiten met verschillende vlaggen

Ook Ternopil alias Tarnopol kampt met deze realiteit en de hierboven beschreven realiteit is in Tarnopol onderhevig aan recidive. Na de oorlog van de 5e coalitie kwam de stad Tarnopol weer onder Russische heerschappij en alsof het om een tweedehands gejatte auto gaat werd het in 1815 weer teruggegeven aan het Oostenrijkse rijk der Habsburgers dankzij de onderhandelingen van het Congres van Wenen in dat zelfde jaar. De interconnectie tussen regio’s, wat we nu doen binnen de Europese Unie, kwam ter tafel en er werd besloten tot een spoorverbinding tussen Tarnopol en Lemberg (wat we tegenwoordig Lviv noemen)  en wat eveneens gelegen is westelijk Oekraïne. Het denken over Europa in die jaren kun je in zekere zin vergelijken met de geopolitieke strijd tussen de mondiale machtsblokken van nu. Destijds waren  het de rijken van Rusland, Oostenrijk en Duitsland die de machtsverhoudingen onderling wensten vorm te geven, tegenwoordig gaat het om de VS, Rusland, de EU en China. Hoe zal het er over 100 jaar uitzien?

Eeuwig wisselgeld:  in dit deel van Europa stopte de oorlogszucht nimmer.

Boven de hoofden van de burgers werd grondgebied ingezet als wisselgeld, al dan niet middels verdragen of oorlogshandelingen. Gedurende de Eerste Wereldoorlog, in  die vier jaren duurden wisselde Tarnopol en de regio Tarnopol aanhoudend van machthebbers en dat in vier jaar. Het ene moment was het handen van de Oostenrijks-Duitse alliantie, het andere moment kwam het in handen van de Russische tsaren. In 1917, het jaar van de communistische revolutie, vielen de stad en haar kasteel ten prooi aan brand en vernietiging door vluchtende Russische militairen. Weer die vernietiging. Een zekere opmaat naar de tactiek van de verschroeide aarde.

Zo riep de net gevormde West-Oekraïense Volksrepubliek de zeggenschap uit over Tarnopol en dat allemaal op de dag van de Wapenstilstand in de Eerste Wereldoorlog, te weten 11 november 1918. Maar hier bleven de wapens kletteren. Niks wapenstilstand. Sterker na het staken van de Eerste Wereldoorlog  kwamen de Polen  in oorlog met Oekraïne en namen Lviv, alias Lemberg, alias Lwow in. Tarnopol werd tijdelijk de hoofdstad van de West-Oekraïense Volksrepubliek en de Oekraïense Volksrepubliek die een verbond in de vorm van een unie aangingen. Maar ook aan deze  realiteit kwam een einde toen de Sovjets in 1920 de stad Tarnopol innamen en het uitriepen als de hoofdstad van de Galicische Sovjet Socialistische Republiek. Het was weer van korte duur. Het verdrag van Riga bracht Tarnopol weer onder Poolse bestuur.

Geen eeuwigheid en een totale afwezigheid van enig moreel besef

De bolsjewieken en nazi-Duitsland wilden beiden controle van grondgebied waar zij de macht konden uitoefenen in 1939 trokken de Duitsers het westelijk deel van Polen binnen en de bolsjewieken trokken aan de oostzijde Polen binnen, met als gevolg dat Tarnopol uiteindelijk na een korte periode van Sovjet-heerschappij ten prooi viel aan de nazi’s. We weten wat de nazi’s voor verschrikkingen op hun conto hebben. Al lijkt dat er bij veel jonge mensen niet in te gaan. Maar de nazi’s stootten door. Het Witte leger dat tegen het communistische Rode Leger had gevochten was een lappendeken van ideologieën geworden. De financiering van het anti-bolsjewistische leger door Joodse financiers  en de bemoeienis van Joodse bestuurlijke technocraten konden tal van leden  leden van het Witte leger er niet van weerhouden om de doctrine van de Jodenhaat van Hitler  te omarmen. Temeer daar in de tijd van de Tsaren de Joodse bevolking ook al te lijden had van institutioneel antisemitisme. Bovendien botsen we op een andere realiteit. Namelijk van de aanzienlijke secularisatie binnen de Joodse gemeenschap en de sociale positie waardoor de bolsjewieken ook een substantiële aanhang kende onder de seculiere Joodse bevolking in Rusland.

Hier valt het foute beeld ineen dat het Jodendom primair een religie zou zijn. Neen, het is een volk met een breed scala van de meest uiteenlopende politieke opvattingen, zoals dat bij elk volk het geval is.  Hitler die de communisten in “één adem”  gelijkstelde aan de Joden is dus vals en feitelijk onjuist.

Maar de moordlust bleef niet uit. 2 juli 1941 werd een inktzwarte dag voor de bewoners van Tarnopol. De stad viel in handen van de nazi’s en weer kreeg de stad een bestuur van een vreemde en wrede mogendheid. In jaar dat volgde op de val van Tarnopol werden 10.000 Joodse mensen bruut vermoord, zo’n 6000 Joodse mensen werden gedeporteerd naar het vernietigingskamp Belzec waarover in het Westen maar bitter weinig geweten is en waar de meest verschrikkelijke experimenten o.a. met euthanasie werden uitgevoerd. Het stadswapen waarin een hark afgebeeld staat, is ongewild een metaforisch symbool. Feitelijk konden er in dit vernietigingskamp de lijken letterlijk bij elkaar geharkt worden. Koude rillingen krijg je als je ziet hoe de Joodse bevolking lopend werd afgevoerd. Slechts enkele honderden werden samen met de lokale Oekraiense bevolking naar werkkampen gestuurd om als slaaf van de Nazi-bezetter onder mensonterende omstandigheden arbeid te verrichten. Met welk recht? In hemelsnaam, met welk recht?

Het OekraÏense bevrijdingsleger vocht in de regio Tarnopol tegen de nazi’s, het vocht tegen het Rode Leger van de Sovjets en vocht tegen Poolse milities. Ook in de jaren 40 werd de huidige strijdkreet Slava UkrainI veelvuldig gescandeerd.

Maar het Oekraïense bevrijdingsleger hield geen stand. Tarnopol werd een interneringskamp voor Franse krijgsgevangenen, een feit dat op de dag van vandaag in Frankrijk een rol speelt in het collectieve geheugen van geschiedkundig onderlegde Fransen. Maar vergeet niet dat politieke standpunten niet zelden mede door emoties ingegeven worden.

Aan de wreedheid en het trekken van grenzen komt nooit een einde

De Sovjets versloegen niet alleen de nazi’s, ze maakten de historische stad Tarnopol nog maar eens met de grond gelijk. Het einde van de Tweede Wereldoorlog werd een feit. Tijdens de Conferentie van Potsdam, waaraan de leiders van de Sovjet Unie (Stalin), het Verenigd Koninkrijk  (Churchill) en de Verenigde Staten (Truman) deelnamen werd overeengekomen dat Tarnopol door de Sovjet Unie ingelijfd werd en weer werd er boven het hoofd van de burgers hun statelijke positie bepaald.

Hier in oostelijk in Duitsland gelegen Potsdam werden grenzen getekend en bepaald door de overwinnaars op Nazi-Duitsland

Tarnopol werd weliswaar in de vorm van  de Oekraïense Sovjet  Socialistische Republiek onderdeel van de Sovjet Unie, maar het duurde tot 1991 dat Tarnopol, in 1944 omgedoopt tot Ternopil  zelfstandig onderdeel ging uitmaken van Oekraïne.

December 2024, Nog 3 maanden en de oorlog in Oekraïne gaat het derde jaar in. Waar de toekomstige grenzen komen te liggen is voor ons allemaal een zekere vraag. De geschiedenis toont aan dat grenzen nooit definitief en absoluut blijken te zijn. Het toont aan dat er binnen een kort tijdsbestek van een eeuw grenzen herhaaldelijk worden veranderd.  We gunnen de oude Europese beschavingen allemaal het recht op het leven in absolute vrijheid, met een functionerende rechtsstaat. De geschiedenis had maar even anders moeten lopen en Tarnopol thans Ternopil had in Polen gelegen en was weelr onderdeel gaan uitmaken van het vrije westen. Maar het is een “had” verhaal en dus bij voorbaat achterhaald. Met de Tarnopol in het achterhoofd houdend is er misschien een wijze les te trekken. Die wijze les luidt dat het absolutisme van een zeker doel misschien wel eens meer deuren en grenzen letterlijk kunnen doen sluiten dan nodig en dat het misschien mogelijk is om via een zachtere, lees diplomatieke weg het enige doel dat we voor ogen moeten hebben, kunnen bereiken namelijk. Namelijk dat mensen in veiligheid en vrijheid moeten kunnen leven.

Of een land al dan niet deel uitmaakt van de Europese Unie of van de NAVO is een vraag die op de tweede plaats komt. Eerst stabiliseren en zorgen dat de burgers veilig zijn en rustig kunnen slapen. Als de emoties en de rust in de vorm van een wapenstilstand over de mensen valt is er sprake van een andere psychologische toestand bij alle meespelende actoren. Er is tot op de dag van vandaag genoeg bloed gevloeid en dat al vele eeuwen lang. De Europese Unie en met name Ursula von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie moet geen afstand nemen van Oekraïne, maar ze mag niet vergeten dat er dagelijks ontelbare levens eindigen. Oorlogsretoriek vanuit Brussel kan op de lange termijn weleens averechts werken voor de vrede en stabiliteit in geheel Europa, en dat, juist dat, is in absolute tegenspraak met het gedachtegoed van de grondleggers van wat nu de Europese Unie is. Maar ook ik heb de absolute waarheid niet in pacht. Ik maak me alleen zorgen, hele grote zorgen.