door Koos van Houdt en Peter-Vincent Schuld

Finland, het land van duizend meren en eeuwig zingende bossen. Het land waar
Vladimir Lenin en Jozef Stalin elkaar ontmoeten op een conventie van de
Russische Socialistische Arbeiderspartij in 1906 in de Finse stad Tampere met
een verschrikkelijke Sovjet-periode van moord, onderdrukking en wantrouwen in
het verschiet. Finland, het land van Nokia. Finland vertelt u alles wat u
vandaag onthouden blijft in het nieuws over wat u moet weten om te begrijpen wat
er rond Rusland en Europa speelt.

Midden in eeuwig zingende bossen ligt die stad Tampere, de tweede stad van het
land. Niet ver daarvandaan het doodstille dorp Nokia. Het herbergt tot op de dag
van vandaag een museum ter ere van Lenin, de man van de Russische communistische
Oktoberrevolutie. Finland, onderdeel van het Zweedse Koninkrijk van 1249 tot
1809. Het Russisch Rijk veroverde Finland. Juridisch gezien (de jure

zoals het in juridische termen geduid wordt) onafhankelijk via het
Groot-Hertogdom Finland, maar feitelijk ( de facto) deelden de Finnen het zelfde
Russisch staatshoofd, namelijk de Tsaar. Dat noemen ze weer met een moeilijke
term de “personele unie”. In 1917 verklaarde Finland zich eenzijdig
onafhankelijk, een onafhankelijkheid die door de Russische Tsaren erkend werd op
4 januari 1918. Kort daarna brak er een burgeroorlog uit tussen de “Roden” (de
communisten) en de Witten, die door de Witten werd gewonnen die vervolgens de
Socialistische Arbeiderspartij ophieven.

Finland maakt haar slag vooruit in de beschaving met het inmaken van de
socialisten en de communisten. Het land profileerde zich nadien als neutraal en
trad in 1995 Finland inclusief haar overzees gebiedsdeel Åland toe tot de
Europese Unie.

Twintig jaar geleden had iedereen die zichzelf belangrijk vond een Nokia als
mobiele telefoon. De Finnen wisten dat de eeuwig zingende bossen veel hout
opleverden voor de productie van papier. Toen in de jaren negentig van de vorige
eeuw het papier werd verdrongen door de digitale bits en bites, waren de Finnen
zo slim de bakens te verzetten.

Tampere en Helsinki, in het najaar van 1999 toneel van twee belangrijke
bijeenkomsten van de Europese Raad van Staats- en regeringsleiders die mijlpalen
zouden worden in de geschiedenis van het Europese continent.

Tussendoor ook nog een top met de Russen. Finland moge dan nog steeds geen lid
zijn van de NAVO, volwaardig lid van de Europese Unie kon. Mocht ook van de
Russische regering. Het zelfde Russisch staatsapparaat onder de waarschijnlijke
eenhoofdige leiding van de Russische president Poetin die nu lijkt te schrikken
van een zekere eensgezindheid binnen de Europese Unie en zelfs tussen de Unie en
de NAVO. Een grote misrekening van Poetin.

We lezen de meest erudiete verhalen van historici van naam over de vermeende
naïviteit van de Europese Unie. Maar de samenwerking met Oekraïne bestaat ook al
sinds 1999. Beklonken door stevig huiswerk van de Finnen. De Europese Unie was
nog wat schuw. Oei, Rusland. Nog maar geen uitzicht op lidmaatschap voor
Oekraïne, zo dacht de Europese Unie toen en zo denken de meeste actoren binnen
de Europese Unie er nog steeds over.

Maar in de woorden van de inmiddels vergeten voorzitter Romano Prodi van de
Europese Commissie (1999-2004): “Met de buren van de Europese Unie kunnen we
alles afspreken, wat we ook onder elkaar afspreken. Alleen het
lidmaatschap zal nog niet lukken”. Prodi wist wat door de Finnen
tijdens ‘hun’ voorzitterschap op de Europese Raad van Helsinki in 1999 was
afgesproken.

Die samenwerking kwam er ook feitelijk. In 2005 ving er onder meer een missie aan
van de Europese Unie om zowel Moldavië als Oekraïne te helpen bij het opbouwen
van een deugdelijk grenscontrole en douaneorganisatie, de zogeheten EUBAM
(European Union Border Assistance Mission).

“De Europese Unie was vreselijk naïef.” O ja? In de tweede helft van 1999 was
Finland, drie jaar na de toetreding van dat land tot de Europese Unie dus een
half jaar voorzitter van de Europese Unie. De Finnen volgden Duitsland op. Daar
werd in juni 1999 voor het eerst op het niveau van de regeringsleiders de
politieke keus gemaakt voor verdere uitwerking van het Europese veiligheids- en
defensiebeleid. Finland nam deel en vormde een tijd lang de leidende staat in de
vredes- en stabilisatiemacht EUFOR in Bosnië

Het stond al wel in het Verdrag van Maastricht van 1992. Maar er werd pas de
noodzaak toe gevoeld vanwege de bombardementen van de NAVO op Servië. Die oorlog
begon precies op de dag, 24 maart, dat de Europese Raad van Staats- en
regeringsleiders in Berlijn bijeen was om een meerjarenbegroting vast te
stellen. Een bijeenkomst, waar het perscentrum in een oud schoolgebouw was
gevestigd, dat midden in de nacht getroffen werd door een stroomstoring.

Het bijzondere van die oorlog was, dat precies op de dag dat op 4 juli de
Europese Raad weer bijeen was in Keulen, een bemiddeling van juist de Finse
oud-president Martti Ahtisaari slaagde. Ahtisaari had dit vak geleerd als
diplomaat bij de Verenigde Naties. Daarna was hij tot februari 2000 president
van Finland. Niet zo’n drukke baan, dat hij niet ook in het voorjaar van 1999
dit klusje erbij kon doen.

Zo werd deze oorlog het kenmerk van dat Duitse voorzitterschap. En daar ook, aan
de oevers van de Rijn in Keulen kregen de Finnen, na het succes van hun
president, de opdracht in het najaar het stokje over te geven. Werk dat Europese
defensiebeleid uit, was de opdracht. Nu, 23 jaar later, is er dan dat
Strategisch Kompas dat een opmaat is voor een gemeenschappelijk defensiebeleid.
Immers de VS onder Donald Trump drukte Europa met de neus op het feit dat Europa
zelf verantwoordelijkheid draagt voor haar defensie en niet moet denken dat het
kan blijven leunen of parasiteren op de Amerikanen en met de huidige Joe Biden
aan het roer is de VS, die teveel oorlogszuchtige taal uitslaat dreigen de wegen
van Europa en de VS weer te gaan scheiden.

Aan de Finnen dus om de leiding te nemen in de uitvoering ervan. Het bleek de
lidstaat bij uitstek, die kan worden getypeerd door ‘geen woorden, maar daden’.
Nooit eerder en daarna ook niet meer, was er een voorzitterschap dat zo bepalend
is geweest voor de voortgang der dingen in de Europese Unie. Ze verspillen
immers geen tijd voor onzinpraat aan de bar.

De Finnen organiseerden twee bijeenkomsten van de Europese Raad. De eerste in
oktober was in Tampere. De Finnen slaagden erin iedereen achter een rij van
ongeveer zeventig actiepunten te krijgen, op basis waarvan het Europese beleid
inzake justitie, asiel en migratie is opgezet. Dat pakt nu relatief goed uit
voor miljoenen vrouwen en kinderen uit Oekraïne, die naar Polen, Roemenië en
Hongarije en naar verder weg gelegen lidstaten zijn gevlucht. Ze stemmen met de
voeten. Ze stemmen tegen ‘het broedervolk’ en voor vrijheid, democratie en dus
veiligheid.

In december van datzelfde jaar 1999 werden in Helsinki uitvoerige documenten
voorgelegd, die lezen alsof ze op 24 maart 2022 waren opgesteld. Daarin een
complete uitwerking van het Europese defensiebeleid en een uitvoerige bijlage
over Oekraïne. Daarin staat alles over een complete Europese lotsbestemming en
samenwerking tussen het land en de Europese Unie. Ruim voor het zogenaamde
Associatieverdrag met het land tot stand kwam.

Als Oekraïne nu, anno 2022, het lidmaatschap van de Europese Unie aanvraagt, dan
gebeurt dat op basis van alle vormen van samenwerking die sinds de Europese Raad
van Helsinki in 1999 met het land zijn afgesproken. Oekraïne maakt al bijna een
kwart eeuw op constructieve wijze werk van die afspraken. Het land is daarom in
alle opzichten aan te merken als een Europese natie. Zo’n natie heeft op grond
van het Europese Verdrag alle recht volledig lidmaatschap aan te vragen.
Echter: Recht op aanvragen van lidmaatschap betekent nimmer
het automatisch verkrijgen van het lidmaatschap. Het land zal moeten voldoen aan
alle criteria zoals een behoorlijke rechtsstaat en een behoorlijk openbaar
bestuur.

Maar de Finnen deden nog meer nuttige arbeid voor die Europese Raad van Helsinki.
Ze legden complete beleidsplannen voor aan de regeringsleiders over de
samenwerking inzake een Europese defensie. Alles kon, alles mocht. Als het maar
geen ‘Europees leger’ zou heten. Dat is zelfs in het Strategisch Kompas van deze
week nog een brug een te ver. Maar wat is het verschil met een ‘Europese
interventiemacht’? In de Nederlandse Tweede Kamer snapt men het nog niet en
worden moties aangenomen waarvan de die indieners zich afkeren van de EU en
tegen zo’n naamgeving als ‘Europees leger’. Op zijn minst is er plaats voor een
permanent samenwerkingsverband als “backup” van de NAVO, die zich langzamerhand
de NAVO zou kunnen vervangen als de politieke situatie en de verhoudingen met de
VS daar aanleiding toe geven.

Die samenwerking ten aanzien van de Europese defensie stelde uiteraard ook
Finland zelf gerust. Als we nu zien hoe een nieuwe generatie Finnen vraagt om
lidmaatschap van de NAVO, dan lijkt dat zuivere symboliek. Via een Europese
defensie, die nauw samenwerkt met de NAVO heeft dat land allang de
veiligheidsgaranties, die uitgaan van de NAVO. Artikel 5? Ach, in het Europese
verdrag hebben we iets vergelijkbaars in artikel 42 lid 7.

Precies dat ontbrak lange tijd. Want de Europese Unie stelde in 2004 onder
Nederlands voorzitterschap nog wel een Europese snelle reactiemacht
(‘battlegroups’) in. In eigen land zichtbaar via de Luchtmobiele Brigade. Daarna
kwam er politiek de klad in door het in de prullenmand verdwijnen van het
Europese grondwettelijke verdrag. Poetin dwingt de Europese Unie er nu toe vier
extra battlegroups naar de oostgrens van de Europese Unie te sturen. Als het
niet zo ernstig was, zou je er keihard om moeten lachen. Hoewel, aan die bar in
Finland deed men dat ook niet.

In de kranten enkele weken terug werden we door veel gelezen auteurs als Jonathan
Holslag, Geert Mak en Caroline de Gruyter met klem gewezen op de naïviteit van
de Europese Unie. Maar wat is er zo naïef aan samenwerking met de
Russen? Een groot volk van 145 miljoen inwoners aan onze oostgrens? Hadden
we hen dan sinds die Top van Helsinki in 1999 als vijand moeten behandelen? En
wat moeten we als na Poetins’ Oorlog de Russen gevangen en verarmd in hun eigen
land zijn opgesloten? Nog even en dan krijgt de Europese Unie overal de schuld
van.

Onze heldere, wellicht wat tegendraadse visie is een Europese beleidsmix, waarin
meer de nadruk op vrede dan op oorlog ligt, niet naïef is.
Alleen vandaag, nu vooral de Russische wapens spreken, misschien even niet. Maar
Poetins’ Oorlog drukt ons met de neus op de feiten, die een paar jaar geleden
ons nog eens zijn verteld door de Luxemburgse politieke veteraan Jean-Claude
Juncker, toen nog voorzitter van de Europese Commissie. De Unie moet een
geopolitieke speler van formaat worden.

Want we staan er, als het erop aankomt, helemaal alleen in de wereld. De
“vriendelijke” maar mogelijk geveinsde glimlach van de Amerikaanse president Joe
Biden richting de Europese bondgenoten ten spijt. Onder meer de Afghaanse
vrijdenkende vluchtende vrouwen werden minder goed geholpen vorig jaar dan de
Oekraïners nu. Die vrouwen weten wat ze aan de Amerikanen hebben, als het erop
aankomt. Vraag dat maar aan de Taliban die alsnog kans zien meisjes verbieden
verder te studeren. Nu let de wereld immers even niet op hen! Maar wij wel!