door Peter-Vincent Schuld

Wie de omstandigheden  in West-Afrika waartoe ook Nigeria en buurlanden Benin en
Niger behoren, niet kent, er niet zelf is geweest of geen onderzoek ter plaatse
heeft ingesteld moet niet denken een oordeel te kunnen vellen over de situaties
ter plaatse. Dat geldt ook voor de rechtbank en nadien het Gerechtshof in Den
Haag welke een arrest heeft uitgesproken in de zaak van de activistische club
Milieudefensie en twee Nigeriaanse boeren die krachtens dit arrest aanspraak
kunnen maken op een schadevergoeding wegens vervuiling na lekkage c.q. sabotage
van de pijpleidingen.

Het openbaar bestuur is in Nigeria op nationaal en regionaal niveau zo
corrupt als maar zijn kan. De Nigeriaanse staatskas profiteert duchtig mee van
de oliewinning hetzij via de gelden die Shell betaalt voor de concessies, hetzij
via de lonen aan het lokale personeel en de contractors dan wel via de
participaties die zij heeft met de Nigeriaanse staatsoliemaatschappij.
Oliepijpleidingen
in Nigeria worden met regelmaat door lokale bandieten gesaboteerd of vernield.
Doel? Gelden op een onrechtmatige manier afdwingen van de concessiehouders,
illegale oliehandel en illegale raffinage van aardolie.De illegaal geraffineerde
aardolie komen als gewone brandstoffen in het illegaal circuit en worden overal
en nergens aangeboden in Nigeria, maar ook in buurlanden Niger en Benin.

Kwade tongen beweren dat de exploitatiemaatschappijen in de omliggende landen die
niet behoren tot de grote olieconcerns zelf, ook betrokken zijn bij de heling
van illegaal geraffineerde brandstoffen. Enig hard bewijs daarvoor werd ons niet
aangeboden. Het verhaal lijkt plausibel, zelfs aannemelijk, maar het bewijs
daarvoor ontbreekt op onze bureaus. Maar euh….het Gerechtshof in Den Haag
oordeelde ook dat sabotage van de pijpleidingen van Shell aannemelijk was en
toch werd Shell veroordeeld tot het betalen van schadevergoedingen. Meten met
twee maten?  Als het Gerechtshof in Den Haag met twee maten meet, dan hebben we
een gevaarlijk precedent. Is er dan wel echt recht gedaan?  Lijkt dit niet meer
op een politiek vonnis waarbij na de Urgenda-zaak het Hof opnieuw op de
activistische stoel is gaan zitten? Wat is het wereldbeeld van een rechters en
raadsheren?

Los van het oordeel dat het Gerechtshof heeft gevormd, zou het Gerechtshof het
hebben gesierd om in zo’n belangrijke en principiële zaak zich ter plaatse een
beeld te gaan vormen. Het lastige van alles is dat in dit soort van procedures,
het erg moeilijk tot onmogelijk is om vertrouwelijke ambtsberichten van de
diverse Ministeries van Buitenlandse Zaken van diverse landen en de diverse
inlichtingendiensten als producties in de neer te leggen conclusies te voegen
omdat ze niet openbaar en dus niet toegankelijk zijn. Hierdoor kan de situatie
ontstaan dat het Gerechtshof het heeft ontbroken aan een juist beeld van de
situatie ter plaatse.De overwegingen van het Hof zijn opgetekend in het arrest.
Maar er wordt gedebatteerd en gedelibereerd alvorens tot een arrest te komen.
Wat de overwegingen zijn geweest om tot het arrest te komen en of de raadsheren
het allemaal met elkaar eens waren zullen we nooit weten, immers dit deel van de
rechtspraak behoort tot zogeheten “geheim van de raadkamer”. Met het
geheim van de raadkamer is ten gronde niks mis. Rechters die een zaak behandelen
moeten onderling vrijelijk kunnen spreken en met elkaar van gedachten kunnen
wisselen. Tegelijkertijd kun je ook de vraag stellen of de druk op het
rechtssysteem in Nederland de betrokken raadsheren bij het Hof wel voldoende in
staat heeft gesteld om kennis te nemen van alle feiten? Als dat de conclusie zou
zijn dan hebben we een situatie die nog meer precair is. Immers dan zijn de
werkdruk en de beperkte middelen de boosdoener in verzakende rechtspleging
waarvoor niet de raadsheren aangesproken kunnen worden, maar wel het systeem van
financiering van de rechtspraak en de middelen die benodigd zijn. In dat geval
zouden financiële en organisatorische redenen een afkalving van de rechtsstaat
betekenen. Totaal onaanvaardbaar.

Terug naar West-Afrika, In dit geval naar de straten in Benin dat aan Nigeria
grenst.  Ja er zijn officiële grensovergangen, maar vaak zo lek als een mandje
en…. gelet op de lage lonen van de douaniers is corruptie niet uit te sluiten.

Langs de weg loopt een vrouw op haar hoofd heeft ze een metalen schaal. In die
schaal zitten flessen gevuld met brandstof. Of ze bedoeld zijn voor de scooters
of voor een auto valt niet goed op te maken. Met een liter benzine of diesel in
een auto kom je niet ver. Misschien voor de vele scooters en brommertjes die er
rijden. Geen bonnetje, geen BTW, geen accijnzen, gewoon vers uit de fles. Vers
geraffineerd? Het goedje ziet er nogal troebel uit lijkt in de verste verte niet
op brandstoffen van enige kwaliteits-raffinage. Wie in West-Afrika schonere
brandstoffen voor ogen heeft, zal eerst de illegale raffinage moeten aanpakken.

Een stukje verder is een vrachtwagenchauffeur druk in de weer met een oud
olievat. Zijn vrachtwagen met katoen heeft hij zojuist afgetankt, maar niet bij
het tankstation. Ook hier kan geen andere aannemelijke conclusie getrokken
worden dat de man illegale brandstof heeft gekocht en in de vrachtwagen laten
lopen. Het is de normaalste zaak van de wereld. Niemand die ervan opkijkt,
niemand die het beschouwt als een “onoorbare” praktijk”, geen politie of douane
actief in het veld.

Enige tijd later bevind ik mij in het noordelijke Natitingou, niet ver van
de grens met Nigeria. Ik zie een auto rijden vol met lege plastic vaten. Nieuwe
lading brandstoffen halen? Dit is geen kleinschalige handel, hier zitten grote
partijen achter. Maar ook hier de gewoonste zaak van de wereld.

Een jongen fietst voorbij met op zijn bagagedrager een kleine jerrycan.
Vast en zeker niet bedoeld voor fruitsappen. Het leven zoals het hier is en
zoals het hier gaat. Dit is een andere wereld, een andere realiteit. Een wereld
die wij niet begrijpen omdat we hem niet zien, niet voelen, niet ruiken. Ik ben
een van de weinige blanke mensen in het stadje. Nee, oordelen vellen van achter
een bureau, in een raadkamer dan wel elke andere plaats dan het veld waarin de
zaken zich afspelen leiden tot een niet afgewogen beeldvorming, laat staan dat
kan leiden tot een oordeel. Dan was  ik nog niet eens op de plekken waar
sabotage gepleegd wordt of illegaal wordt geraffineerd. De handel in illegale
brandstoffen is zo normaal dat het fotograferen niet eens een probleem is. het
is net alsof je brood bij een bakker haalt.

Nu is de bevolking van Benin alles behalve agressief. Kk heb zelden zulke lieve
mensen meegemaakt, maar dan nog. Je zou verwachten dat het op beeld vastleggen
van “illegale praktijken” niet op prijs gesteld wordt. Niets is minder waar.

Ik zie een tankstation van het brandstofmerk SONACOP, wat
staat voor “Societé Nationale de
Commercialisation des Produits Pétroliers
,
dus in het Nederlands “Nationale Maatschappij tot commercialisering van
petroleumproducten”, de nationale verkoopmaatschappij van Benin.
Buiten aan
de pomp staat een vrouw die een beetje brandstof nodig heeft. Het is dan wel
letterlijk dan wel spreekwoordelijk de laatste druppel. Ik loop een stukje
verder.

Ik neem een rek waar. Vol met glazen drankflessen. Allemaal gevuld met brandstof
voor scooters en brommers. Opnieuw een troebel goedje. Slecht geraffineerd. Dit
alles onder het dak van SONACOP. Er wordt aangeboden, er wordt verkocht.

Milieudefensie was partij in de zaak tegen Shell. Ik weet het niet. Terwijl
heel de milieubeweging loopt te mekkeren over het klimaat en de uitstoot van
CO2. Zou Milieudefensie er misschien beter aan doen om zich in te zetten tegen
de sabotage en illegale raffinage? Maar ja, dan moeten ze een pact sluiten met
hun eeuwige vijand Shell. En dat is die kringen niet politiek correct. Je zou
wel eens als racist uitgemaakt kunnen worden, of neo-koloniaal. Nou, de ruwe
aardolie is nog donkerder dan de huidskleur van de mensen aldaar. Mensen die hun
leven op hun manier leiden. Mensen die vaak geen enkel besef hebben van het
groter plaatje omdat ze leven naar de dag van morgen en overmorgen. Is Shell wel
de “vijand”. Ik heb zwaar mijn bedenkingen en nee, ik heb geen belangen in Shell
noch ontvang ik een cent van dit bedrijf. Ik gebruik mijn kennis in combinatie
met mijn gezond verstand.

Vroeger had je de reclameslogan van Shell “Shell helpt”.  Dat doen ze nu nog
steeds, ook als het vervuiling betreft.

Natuurlijk is Shell een organisatie met winstoogmerk. Maar een bergingsbedrijf is
dat ook. Is het louter omwille van de oliedollars en tegenwoordig het klimaat
dat dit soort ondernemingen bij voorbaat al in het “verdachtenbankje” zit? Is
dit recht en rechtvaardigheid? Ja, de bedrijven die contracten afsluiten met
Shell om te saneren waar er olielekkages zijn ontstaan of gesaboteerd is, zijn
ook bedrijven met een winstoogmerk en hebben alles behalve “schone handen”. Het
is geweten dat betrokken ondernemingen op een vaak criminele wijze in Nigeria
een rol spelen bij de verwerving of uitvoering van contracten tot schoonmaak.
Maar dat las u niet in de afgelopen dagen. Wel besteedde het dagblad Trouw een
tijdje terug aandacht aan dit onderwerp. Maar deze dagen?  Het blijft
“oorverdovend” stil.