Door Peter-Vincent Schuld & Christel Dubos

Leidende foto: © Peter-Vincent Schuld

In  de duinen van Hoek van Holland werd in 1958  een staketsel gebouwd door het Amerikaanse leger. Het waren de hoogtijdagen in de Koude Oorlog. In die tijd was er nog geen sprake van enige satellietcommunicatie.  Inderdaad, we spreken over een militair verbindingsstation  als schakel in de communicatie tussen het Amerikaanse leger in Duitsland en de thuisbases in de VS. De vier schotelantennes staan er nog steeds maar doen geen dienst meer. Het bouwwerk is een herinnering aan een tijd waaraan we de herinnering ook niet mogen verliezen.

Dit keer heeft niet de mens feitelijk ervoor gezorgd dat de herinnering levend blijft.  Het waren de dieren. Vleermuizen om precies te zijn, die het bouwwerk in gebruik hadden genomen en daarmee de sloop konden voorkomen. Het systeem werd de Troposcatter Europa-Army genoemd. Via de ultrakorte golf werd er voorzien in het berichtenverkeer. Vier gigantische schotelantennes die tot en met 1974 dienstdeden. Slechts 16 jaar was het in gebruik voordat de satellietcommunicatie het overnam. Het werd gebouwd tussen een aantal oude bunkers, die stammen uit de tijd van  de Eerste Wereldoorlog, de oorlog waarin Nederland  neutraal bleef en de doden bij bosjes vielen in onder meer België en Frankrijk. Oorlog is nooit veraf of lang geleden.

Het Transatlantisch denken, dus een onbreekbare band tussen enerzijds ze Amerikanen en de Canadezen die Europa samen met de Britten van de nazi-terreur hadden bevrijd leek onbreekbaar, ondanks allerlei vredesbewegingen zoals het IKV (Interkerkelijk Vredesberaad) die mede door Moskou werden gefinancierd. De tijden veranderen, de te beïnvloeden groepen veranderen van signatuur, maar de modus operandi blijft altijd hetzelfde.

Nu mogen we nooit vergeten dat zowel de VS als Canada in zekere zin Europa 2.0 blijven. Immers, het hedendaags Noord-Amerika is voor een aanzienlijk deel gebouwd door emigrerende mensen die uit Europa afkomstig waren en in de VS of Canada een nieuw leven gingen opbouwen. De roots van de Amerikaanse presidentskandidaat Donald Trump liggen feitelijk in Schotland en Duitsland. Je kunt een historische band wel negeren, maar niet ontkennen.

Opnieuw is het Europese continent in politiek opzicht zo labiel als een Ikea-kast. Exact over een maand herdenken we de doden die in Nederland zijn gevallen gedurende de Tweede Wereldoorlog en een dag daarna vieren we onze vrijheid, of wat daarvan is overgebleven. Op 11 november worden de oorlogsdoden bij onze Belgische vrienden herdacht. We kunnen wel herdenken, dat moeten we ook, maar kunnen we ook eens onze hersenen gebruiken om dit soort ellende te voorkomen? Klinkt allemaal cynisch en zo is het ook bedoeld. Want de vraag of we geleerd hebben van de geschiedenis en de ontelbare nodeloos gevallen slachtoffers lijkt in veel gevallen met “nee” beantwoord te moeten worden.

Was of is de NAVO of het optreden van de NAVO hier altijd een antwoord op?  Daar kun je wat vraagtekens bij stellen. Na het einde van de Koude Oorlog  leek de NAVO zichzelf weer een nieuwe missie te moeten toebedelen. Rusland kreeg een permanente diplomatieke vertegenwoordiging bij de NAVO en met de voormalige Warschaupactlanden en voormalige Sovjetlanden werd het Partnership for Peace programma uitgerold. Allemaal om te voorkomen dat we in een nieuwe sfeer van wederzijdse vijandigheid terecht zouden komen.

Maar tegelijkertijd werden we geconfronteerd met diverse crises op de Balkan, waarbij de NAVO opeens in Kosovo tegenover de Russen stond die het vliegveld in Pristina, hoofdstad van Kosovo hadden ingenomen. Op 15 juni schrijft de Nederlandse krant, NRC “De Russische bezetting van het vliegveld van Pristina toont aan hoe groot de impasse tussen de NAVO en Rusland is.

Jonathan Eyal  (strategisch analist -pvs) meent dat de huidige spanningen voorkomen hadden kunnen worden als de NAVO Moskou niet voortdurend tegen zich in het harnas had gejaagd. ” aldus Eyal in de NRC. Gelukkig werd de stand off op het vliegveld van Pristina opgelost en werd de controle nadien gedeeld met de Italianen. Maar het had geen haar gescheeld of er was een direct militair conflict ontstaan tussen het Rusland van 1999 en de NAVO  van 1999.

Krijgskunde is primair een wetenschap, gebaseerd op rationaliteit.  Politiek wordt niet zelden ingegeven door emoties en gevoelens die niet altijd rationeel zijn. Bovendien is politiek een extreem dynamisch spel. Zo een individuele politicus van de ene op de andere dag van mening kan veranderen, zo kunnen de “visies” van blokken ook veranderen. De ene keer noemen we dat voortschrijdend inzicht, de andere keer benoemen we het een vorm van naïviteit maar niet zelden is het gewoon arrogante domheid en je niet kunnen verplaatsen  in de historische realiteit. Zeker de militaire interventies op de Balkan gedurende de oorlog in Bosnië en de Kosovo-crisis roepen de vraag op of we de oorzakelijke breuklijnen op de Balkan wel goed hebben begrepen en daar vervolgens naar hebben gehandeld (niet dus) en er stelt zich de vraag of we de oude breuklijnen niet hebben omgevormd tot onderhuidse cysten die vroeg of laat toch weer ontstoken raken, waarbij je de etter wel kunt verwijderen, maar waar geen politiek antibioticum voor is te vinden als we blijven denken in de gelijkwaardigheid van religies en het wegwuiven van historische feiten. Eigenlijk stelt zich de vraag of de Westerse interventies op de Balkan de problemen niet gewoon vooruit hebben doen schuiven en daar een mooi politiek verhaaltje tegenaan hebben gegooid.

De NAVO als organisatie kent twee pijlers, de politieke pijler, en de militaire pijler. Die pijlers zijn niet altijd met elkaar in evenwicht. Gedurende de Kosovo-crisis  bevond uw co-auteur Peter zich enkele dagen in het hart van het politieke hoofdkwartier van de NAVO te Brussel, om de toenmalige secretaris-generaal Javier Solana op de voet te volgen. Dus feitelijk in, rond en buiten het kantoor van deze Javier Solana. De Allied Supreme Commander van de NATO was op dat moment de Amerikaanse generaal Wesley Clark. De twee heren probeerden het verborgen te houden, maar uw co-auteur Peter bemerkte dat er een fikse aanvaring, om maar niet te zeggen, een stevige ruzie was tussen de twee leiders.

De spanning was om te snijden. Nu gaat het er niet om wie in deze gelijk had en wat de aard van de onenigheid was, maar wel om het juiste beeld te schetsen dat de NAVO niet bestaat uit één kleur, één visie of dat alle neuzen dezelfde kant opstaan. Er is niet voor niets een permanent overlegorgaan dat de NAC heet, de North Atlantic Council waarin alle permanente vertegenwoordigers  (feitelijk ambassadeurs) van de lidstaten van de NAVO zitting hebben. Maar ook zij zijn gebonden  aan de instructies die de betrokken “ambassadeurs” krijgen van de regeringen die zij vertegenwoordigen.

De huidige secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg kan wel iets vinden, zoals dat er een fonds zou moeten komen om Oekraïne in haar verdediging nu en later bij te staan, maar Stoltenberg, zijn voorgangers en zijn opvolgers hebben gewoon feitelijk 0,0 politieke macht.  Secretaris-generaal van de NAVO zijn is een prestigieuze job, maar echt macht heb je niet. Je bent niets meer dan een “opper diplomaat”, die  soms heftige meningsverschillen tussen de lidstaten moet oplossen en tevens fungeert als gezicht naar de buitenwacht.  Een niet onbelangrijke functie, maar daar houdt het echt ver op. Het is de koers die de lidstaten willen varen, die het acteren van de NAVO bepaalt.

Een deel van het NAVO- bondgenootschap overlapt de EU en vice versa. De voormalige Amerikaanse president Trump, thans weer in de race voor een nieuwe termijn, is fiks tegen de Europeanen uitgevallen. Het zinde Trump niet, maar dat gold net zo goed voor zijn voorgangers, dat slechts een beperkt deel van de lidstaten van de NAVO de 2% norm haalt wat betreft investeringen in defensie. Trump was het dermate beu dat hij op een niet diplomatieke wijze Europa te kennen gaf en nog steeds geeft, dat Europa meer moet dokken en niet kan blijven parasiteren op de kap van de Amerikaanse belastingbetaler. Trump is niet echt een fan van de NAVO en zeker niet in de huidige constellatie van een wanbetalend Europa.

Wat je ook van Trump mag vinden. Trump heeft daar wel een punt. Hij wijst  Europa op de plicht om bij te dragen aan de verdediging van het eigen gebied en dat  is een normale zaak. Maar dan krijg je weer te maken met de bevolking in Europa, die misschien nog wel meer van het padje af is dan welke politicus dan ook. De ene burger is anti-Amerikaans, de andere burger is anti-EU, de volgende burger  is anti-NAVO, de volgende burger is anti-Oekraïne, dan hebben we de burger die overal tegen is. Is er nog weleens iemand die positief en constructief kan bijdragen aan het denken over onze veiligheid?

Kijk, u moet niet denken dat Nederland of België alleen een gewapend conflict aan zouden kunnen. Je zult altijd moeten werken met allianties die voorafgaandelijk een duidelijke juridische opdracht hebben voor als er “ellende” uitbreekt. In tijden van nood moeten we samen sterk zijn. Of bent u even vergeten hoeveel buitenlandse militairen er gevallen zijn op Europese bodem? Wie had dan Europa van de nazi’s en hun concentratiekampen moeten bevrijden? Of behoort u tot de generatie die liever op zijn mobieltje bezighoudt met onzin en pas wakker wordt als het schedeldak van uw partner of het hoesje van uw mobiele telefoon er afgeschoten wordt om vervolgens te gaan lopen janken over hoe erg het toch wel niet is?

De absolute zekerheid dat Europa op de steun van de Amerikanen kan rekenen bij een onverhoopte aanval op het grondgebied van een of meerdere NAVO-lidstaten bestaat niet. Als Trump de Amerikaanse verkiezingen wint en zegt “de VS stappen uit de NAVO”, dan hebben de andere lidstaten het nakijken. Voor de Baltische staten is dit scenario echt een nachtmerrie. Het is niet zeker dat dit zal gebeuren, maar het is evenmin zeker dat dit niet zal gebeuren. In alle gevallen heb je een alliantie van landen nodig die de gezamenlijke militaire slagkracht hebben om agressie af te schrikken, te  beheersen of af te slaan. Dat is één van de redenen waarop de Europese Unie een gezamenlijke defensie uit de grond wil stampen. Zweden en Finland mogen dan wel zojuist zijn toegetreden tot de NAVO, maar ook dat is geen garantie op een voortbestaan van de NAVO, alhoewel dat wel gewenst is. Dit ondanks de fouten die er in politiek opzicht in het verleden zeer wel mogelijk zijn gemaakt en ondanks het feit dat de NAVO in de jaren negentig nu niet echt het toonbeeld was van extreem intelligent optreden in voormalig Joegoslavië.

Maar dat valt allemaal onder het kopje “dynamiek en tijdsgeest”.  Maar zeker nu de situatie met Rusland zo gespannen is, is het wijsheid dat de politieke tak van de NAVO, in de persoon van Jens Stoltenberg, voornamelijk de diplomaat blijft uithangen en geen ballonnetjes moet oplaten of fondsen voor Oekraïne. Dat is primair een taak voor de EU in samenwerking met de landen die zich kunnen vinden in die gedachte. Binnen NAVO-verband kan dit een eigen en escalerend leven gaan leiden.

Laat de NAVO  zich zo min mogelijk mengen in politieke debatten en zo veel mogelijk concentreren op haar militaire taak om het  grondgebied van de NAVO te verdedigen, onder meer door afschrikking  en zorgen dat die verdediging ook werkt.

Als politieke en militaire realiteiten te veel door elkaar heen lopen, dan krijg je verkeerde opvattingen, misvattingen met alle risico’s op onnodige escalatie van dien.

Een goed getrainde militair, die overeenkomstig de NAVO-procedures werkt, weet dat het overhalen van de trekker betekent dat het projectiel iemand kan doden en dat het aanwenden van dit geweldsmiddel altijd een “last resort is”.

Politici daarentegen beseffen vaak niet dat de uitwerkingen van hun woorden even zo dodelijk kunnen zijn als een projectiel. Een goed militair is getraind om zich te beheersen. Een gemiddeld politicus kent die training niet.