1 jaar na de helse bosbrand in het Portugese Monchique
1 jaar na de helse bosbrand in het Portugese Monchique
door Peter-Vincent Schuld
nog weidser uitzicht op de bergen met bossen die zo ver een breed als je maar
kunt kijken bijna een jaar geleden in vlammen opgingen. Terecht en proactief
vermanend spreekt de eigenaresse van het huis mij toe geen peuk naar beneden te
gooien, haar angst voor een bosbrand is terecht. Na haar gerust te hebben
gesteld dat ik als oud-vrijwilliger bij de bosbrandweer in Spanje ettelijke
keren tegen het alles vernietigende vuur gevochten heb
ogen komen. Deze mevrouw is begaan met haar leefomgeving, begaan met flora en
fauna, begaan met mensen. Haar vermanende worden komen uit een zuiver en goed
hart. Haar ogen spreken verhalen van beelden die ze heeft waargenomen en die er
niet om liegen.
Monchique doet scheiden is de snelweg A22 die het oosten en westen van de
Portugese Algarve met elkaar doen verbinden.
vergde zal nimmer door de inkomsten uit dit tolpoortje kunnen worden vergoed.
Een dierenleven kent geen prijs, de natuur is onbetaalbaar.
Tot begin augustus 2018 waren de bergen
bedekt door bossen zo vol en mooi. Waar de Eucalyptusbomen sierlijk
zij aan zij hun befaamde welriekende geuren afscheidden om een weg
te vinden naar onze neuzen en zo “zintuigelijk” een gevoel van
welbehagen en rust gaven. Deze zelfde Eucalyptusbomen werden
letterlijk brandbommen door de geurige olie die zij in zich dragen.
monsters die tot in de reikwijdte die de natuur ze gegeven heeft en met een
kracht een enkele hel, verspreidden zij vonken en vlammen, opdat de totale
hel van ziedend vuur alles had vernietigd wat zij op haar weg tegenkwam,
geleid door wind die de richting van de hel bepaalde.
Brandweerlieden uit de gehele Algarve, maar ook vanuit Lissabon werden de
brandweertroepen aangerukt. Vanuit Spanje kwamen de blusvliegtuigen van de
Spaanse luchtmacht bijstand te verlenen.
de verkoolde resten van bomen en schorsen.
We rijden het rampgebied van een jaar geleden binnen. Een vredige
omgeving waarin je niet kunt voorstellen dat een nietsontziend inferno
een massaslachting aanrichtte onder de ontelbare schoonheden die de
Portugese natuur met mee zich draagt. Heuvels zijn kaal, nieuwe jonge
stammetjes ontluiken. Met zijn allen vormen zij de Phoenix die uit de
as aan het herrijzen is.
De brand is bestreden, het vuur gedoofd, de natuur zal heel lang nodig
hebben om zich te herstellen.
Deze enorme bosbrand is niet de enige die Portugal trof, in de voorgaande
jaren werd het land, de bevolking, en de natuur herhaaldelijk geteisterd
door het hellevuur die ook aan veel burgers en brandbestrijders het
leven kostten.
deze catastrofes.
doordringen tot bestuurdersals er zich een ramp heeft voorgedaan. Ook de
feitelijke inzet van mensen en materieel, de wijze van bestrijding en
coördinatie, alles moet nadien worden geëvalueerd. Wat kan beter? Wat deden
we goed en wat deden we minder goed? Wat ging er ronduit fout? In een land
als Nederland kennen we de Onderzoeksraad voor de Veiligheid, maar denk
zeker niet dat in het veel armere Portugal, wellicht op een totaal andere
manier,
“Saudade”, een woord dat zich niet laat vertalen, maar waarbij de
uitdrukking wel heel dicht in de buurt komt. Een land waar mensen elkaar
helpen. Een land waar Bom Dia, Boa Tarde en Bom Noite door de dagdelen heen
naar elkander gecommuniceerd worden.
Het verdriet over wat ooit gebeurde wordt collectief gedeeld. Een
overwinning wordt collectief gevierd. Men heeft het hellevuur
overwonnen.
Wat opvalt is dat er overal hydranten staan (brandkranen), ook op de meest
afgelegen plekken. Zouden ze allemaal goed functioneren? Staat er voldoende
druk op de leidingen? Hoeveel brandkranen je ook hebt, hoe goed je
bluswatervoorzieningen op de grond ook is, hoeveel grote tankwagens je ook
tot je beschikking hebt om op afgelegen gebieden waar geen hydranten staan
bluswater te kunnen leveren, een natuurbrand wordt het meest efficiënt
bestreden vanuit de lucht. Helikopters met waterzakken, blusvliegtuigen die
water “scheppen” in de zee of volgetankt worden met bluswater op het
vliegveld.
louter dappere brandweerlieden met “boots on the ground” die met gevaar voor
eigen leven het gevecht met het vuur aangaan. Op het Iberisch schiereiland
zijn er onder de brandweerlieden al veel doden en gewonden gevallen. Ook
ondergetekende is als vrijwillig brandweerman twee maal bij een inzet in een
ambulance terecht gekomen. Bij de brand in Monchique waren er zo’n 15
helikopters en vliegtuigen doorlopend bezig het vuur te bekampen, maar de
avond en de nacht hinderen het zicht.
Terug naar de bergen rond Monchique, 235 vierkante kilometer inferno. 235
vierkante kilometer verkoolde resten van wat groeide en leefde. Ik leef
me in het gevoel van de burgers die het vuur op zich af zagen komen, ik
lef me in het gevoel van de dieren op de vlucht voor het vuur maar het
niet konden redden, ik leef me in de brandweerlieden met volle
uitrusting in hun voertuigen, met gillende en pompende sirenes op weg
naar de oorlog tegen het vuur. Hun heroïsche taak om mensen met gevaar
voor eigen leven te redden en het gevecht aan tegen de hel te gaan.
het element vuur dat zich maar moeilijk laat temmen. Uitgeput, uitgeblust,
met zwarte door roet en zweet besmeurde gezichten.
Bijna een jaar later, de brandweervoertuigen staan weer in de kazerne, de
brandweerlieden staan weer klaar om een volgende uitbraak van brand te
bevechten en de natuur? Tussen de verkoolde resten, de aangelegde
brandgangen gloort nieuw leven. Zittend aan de rand van de weg pak ik
een stuk eucalyptusschors en zie dat ook hier de vlammen gepoogd hebben
het te vernietigen. De desolate aanblik van wat eens wat, de hoopvolle
aanblik van wat wellicht ooit weer gaat worden.
hebben zie ik panden aan de rand van de weg sinds niet al te lange tijd te
koop staan. Angst, een rechtstreeks gevolg van de brand?
Enkele tientallen meters verder zet ik de auto op een parkeerplaats en
pak een terrasje om een kop koffie te gaan drinken. Een sirene en een
luid toeterende claxon van de Portugese gendarmerie, de GNR. Het flitst
voorbij over de bergweg. Een stukje verderop is een automobilist staande
gehouden. Wat, wie, waarom? Onbekend. Misschien te hard gereden,
misschien een sigaret naar buiten gegooid? Wie zal het zeggen?
brandweer, politie en civiele bescherming met sirenes langsreden. Ik sluit
mijn ogen en probeer me de helse branden langs de berghellingen in te
beelden, het onheilspellend geluid van aanhoudende sirenes en blauwe
zwaailichten te horen. Mij bedenkend hoe de mensen met hun opperste kracht
de brand te lijf gingen. Wat zijn we toch allemaal als mensen maar
zandkorrels, wat zijn we toch nietig. Toch kregen mensen het voor elkaar om
de enorme brand onder controle te krijgen.
Uw verslaggever, die in zijn hart en ziel nog steeds het onblusbaar vuur
van brandweerman mee draagt kijkt en voelt zich schuldig dat hij hier
niet zij aan zij meevocht met zijn Portugese oud-collega’s om het vuur
in te dammen en mensen en dier te beschermen en te evacueren. Wat heeft
het leven voor zin als je niet in tijden van nood en wanhoop, in tijden
van rampspoed en verdriet, je handen uit je mouwen kunt steken en een
verschil kunt maken door te beschermen. Niet uit een gevoel van een
zoektocht naar sensatie, maar uit een besef dat de nood vraagt om
dienstbaarheid uit overtuiging, dat dieper komt dan vanuit het hart.
gebieden je dood kan betekenen. Vallen van rotsen, ingesloten raken door het
vuur, bevangen worden door de rook. Weer leef ik me in het gevoel van de
brandweerlieden en meet ze af tegen de manier waarop er in stond toen ik
deze dankbare taak vervulde in Spanje.
hebben, maar een meer eerbare dood dan bij het helpen van anderen bestaat er
niet. Bij elke uitruk was ik er op voorbereid dat ik niet levend zou
terugkeren en zo met mij vele oud-collega’s die dienst doen of deden bij het
bestrijden van natuur- en bosbranden. Ik had er vrede mee, eervoller kun je
niet aan je einde komen. Dan weet je zeker dat je leven zin heeft gehad en
zinvol tot een einde komt. Maar je behoort tegen het vuur te vechten en voor
elkaar te vechten om burgers en collega’s in leven te houden. Ik voel op de
plaats waar ik nu sta, dat hier zo’n gevecht geleverd is, een gevecht op
leven en dood.
.
brand in Barcelona was. Een hartelijke veertiger met de naam Miguel. Hij
vertelt over nachtelijke patrouillevluchten met helikopters in de bergen. De
toestellen met klappende wieken op zoek naar eventuele vuurhaarden of types
die snode plannen hebben om brand te stichten, want ook dat komt bij
bosbranden vaak voor…. brandstichting om grond te kunnen gebruiken voor
andere doeleinden. Hij stelt mij voor aan een hoogbejaarde man die even zijn
kopje koffie op het terrasje komt pakken, Alfonse Henrique, een man wiens
leven zich afspeelt in het ruraal-bergachtig landschap. Hij is boos dat de
autoriteiten er voor kozen om voornamelijke bezittingen en mensen te
beschermen en de vuurzee die de bomen en de natuur bestormde haar gang te
laten gaan. Wellicht niet beseffende dat het bekampen van het vuur begint
met het begrenzen van het vuur en dat vanuit de lucht de aanval wordt
ingezet tegen de vanaf de grond amper te bestrijden hart van de vlammenzee.
Alfonse Henrique beschrijft hoe de telkens veranderende wind het vuur alle
kanten opjoeg en daarmee ook de angst van de bewoners. Het grijpt de man met
grijze pet naar de keel, het weerbeleven van die verschrikkelijk angstige
momenten. Zijn gelaat geeft geen blijk van deze emoties, maar zijn ogen des
te meer. Zowel Miguel als Alfonse Henrique zouden meer patrouilles op de
grond willen zien. Zowel de Portugese gendarmerie GNR, als andere
hulpdiensten patrouilleren met terreinvoertuigen met daarop uitrusting en
water voor een eerste aanval tegen het vuur. Je ziet ze rondrijden als je je
ogen de kost geeft.
de brandweerkazerne, en zien rechts van ons een geïmproviseerde
landingsplaats voor helikopters aan het eind van een parkeerplaats, omringd
met hekken voor de veiligheid met daarbinnen de landingslichten en een
gereedstaande helikopter.
compartiment een opgevouwen zogeheten “bambi bucket”, een bluszak die onder
de helikopter gehangen wordt waarmee water ingenomen kan worden en boven de
brandhaard kan worden uitgestort.
dieplader van de gemeente. Bedoeld op brandgangen aan te leggen preventief
en repressief.
Aan de staartzijde van de helikopter op het platform enkele tientallen
meters verderop staat een stenen barak met daarvoor enkele voertuigen
van de GNR geparkeerd. Tijd om eens kennis te gaan maken met deze mensen
die over de veiligheid van Portugal en zijn natuur waken. Het verblijf
kent een radiokamer dat bemand wordt door een brandweerman en een lid
van de GNR. In deze barak verblijven leden van de Portugese gendarmerie
die als eersten bij een melding van een brandhaard in de bergen met de
heli ter plaatse gaan om het vuur dan wel met de hand dan wel met de
“bluszak te bestrijden”. Hier zijn mensen die bereid zijn om alles te
geven en het ultieme offer te brengen in de strijd tegen het eeuwige
gevaar, de verzengende hitte en het onvoorspelbare element vuur.
de commandant van de GNR en nog voor dat we inhoudelijke een woord gewisseld
hebben geeft de commandant een teken waarop enkele seconden later een
oorverdovend alarmsignaal afgaat. Het is menens. Haastig kleden de mannen
zich om.
De drill is mij bekend en ik maak ruimte. Door mijn hoofd gaan veel
gedachten en herinneringen, ondersteund door de muziek van de
legendarische film Backdraft dat handelt over dappere brandweerlieden ( ), als u het
beluistert, dan weet u wat ik bedoel.
De mannen van de GNR plaatsen brandwerende maskers over hun hoofden,
maken hun uitrusting in orde. Helmen worden gepakt, terwijl 1 van de
mannen zijn koppel met vuurwapen om zijn middel nog eens goed plaatst.
Het zijn en blijven gendarmes, die net zo goed boeven vangen. De mannen
zijn omgekleed verlaten achter elkaar de barakken, vertrouwend op hun
training en vertrouwend op elkaar.
helikopter op ruime afstand geknield achter elkaar plaats. Ze slaan een
kruisteken, en dus ook vertrouwend op God en lopen vervolgens in lijn naar
de heli om plaats te nemen, wachtend op het moment dat de piloot het veilig
acht om op te stijgen. Rustig, maar met een voelbare adrenaline verliep de
tocht van de barak naar de heli. Dit zijn helden, dit zijn mensen die
eeuwige roem verdienen, zij zijn de hedendaagse de fundamenten van de
Portugese veiligheid.
luchtverplaatsing door de wieken van de helikopter en de decapiterende
rotorbladen zijn zaken waar je rekening mee moet houden en daar moet je niet
de draak mee steken. Vanop enige afstand roept uw verslaggever de mannen
succes en een behouden terugkomst toe duimen omhoog en een luid obrigado,
Portugees voor “bedankt” volgt.
plaats in het grote en ruime Portugese boslandschap dat lang en uitgestrekt
is. Op weg om het verschil te maken tussen een hel en een hemel op aarde die
de Portugese natuur is.
de bergen in. Net buiten Monchique zie ik met eigen ogen hoe de gemeente en
de Civiele bescherming hun maatregelen genomen hebben om in tijd van nood de
bevolking te evacueren.
staat een bord met het huidig dreigingsniveau voor bosbranden dat nu op
“hoog” geplaatst is. Alleen de niveaus “hoger” en “extreem” op de schalen
van het gevaar kunnen het huidig risiconiveau voor brand omhoog tillen.
Naast dit risiconiveau staat op het bord het evacuatieplan aangegeven in
gevallen van nood. De Portugezen nemen het hoog op. Uit pamfletten die
onder het bord in een doorzichtig kunststof bakje hangen blijken de
Portugezen in mei van dit jaar een aantal oefeningen te hebben gehouden
in het evacueren van mensen en de pamfletten riepen de mensen op om mee
te doen.
verzamelpunt waar de Portugese autoriteiten de mensen oppikken in geval van
nood. De schrik zit er goed in, niemand wil ook nog maar 1 dodelijk
slachtoffer, geen weldenkend mens wil nog zo’n brandende hel. Niemand wil
dat er ooit nog gestoten wordt op verkoolde stoffelijke resten van burgers
of brandbestrijders zoals eerder in het noorden van Portugal het geval was.
de laatste natuurbrand is geweest.
Op de weg tussen Lagos en Aljezur zie ik aan de linkerkant een windmolen
zoals je er ontelbare ziet in het Portugese landschap.
opnemende bomen. Deze windmolen is apart. De turbine heeft korte tijd
geleden vlam gevat en is buiten gebruik, de wieken van de molen zijn zwart
geblakerd.
vonken door luchtverplaatsing middels de wieken zo verspreid. Wat denkt u
bij een enorme bosbrand en de daardoor ontstane rook, de uitstoot van extra
CO2 en fijnstof.
brandweerwagen rijden, die speciaal bestemd is voor het bestrijden van
natuurbranden. Een paar dagen later, op de N125 in westelijke richting
vanuit Lagos zie ik langs de weg kleine en beperkte plekken waar velden
recent in de brand hebben gestaan. Peuk uit de auto gegooid? Andere redenen?
het weer…….