door Jan Schils

Brussel – Vicevoorzitter van de Europese Commissie en EU-klimaatpaus Frans
Timmermans is weer eens op pad. Deze keer als einzelgänger op het vlak van
genetische manipulatie.  Hij zit als een ware inbreker te morrelen aan het slot
van de (gelukkig) nog goed gesloten deur naar nieuwe (al dan niet omstreden)
veredelingstechnieken in Europa, ook al is hij voor deze materie helemaal niet
bevoegd. Dat zijn twee andere collega’s in de Commissie wel, maar daar trekt de
klimaatgoeroe zich ook deze keer geen barst aan. Als eerste plaatsvervanger van
Commissievoorzitter Frau Ursula Von der Leyen staat hij op zijn streep. Ursula
zelf zwijgt en laat hem begaan.

De Europese Commissie wordt intussen door critici verweten dat ze alleen oog
heeft voor de biotechnologie-industrie. Volgens EU-milieucommissaris Kyriakides
is er nog geen besluit van de Europese Commissie om nieuwe veredelingstechnieken
toe te staan. Enkele Europese instituten doen nog onderzoek naar nieuwe
veredelingstechnieken, waaronder het Europese Voedselagentschap (EFSA).

Maar Timmermans wil haast maken. Eerder ging hij al verschillende keren
ongevraagd op de stoel zitten van zijn Poolse collega en landbouwcommissaris
Wojchiekowskie om de hervorming van het Europese landbouwbeleid naar zijn hand
te zetten. Hij slaagde daarin gedeeltelijk met linkse en groene steun want
gedurende de komende hervormingsperiode van de Europese landbouw van 2023 tot en
met 2027 moeten de boeren in Europa heel wat van hun productiegrond inleveren
voor meer natuur en biologische landbouw. Maar gelukkig voor de Europese boeren
slaagde hij niet in zijn opzet om het systeem van de inkomenssteun, dat voor
miljoenen boeren in Europa het vangnet vormt om niet financieel kopje onder te
gaan, uit te hollen of af te schaffen.

Daardoor dreigt de voedselproductie in Europa, zeker als het weer tegenzit (zoals
de klimaatpaus als eerste zou moeten weten), te verminderen in een tijd dat
internationale organisaties waarschuwen voor voedseltekorten en hongersnoden in
de nabije toekomst. Maar dat zal Timmermans worst wezen. Dan voert de Europese
Unie toch gewoon massaal voedsel in, luidt zijn mening, wat de stichters van de
Unie destijds juist ten koste van alles wilden voorkomen. (Daarbij laten we de
importen van voedsel, groenten en fruit, die we als  eigenlijk niet nodig hebben
maar die het gevolg zijn van handelsakkoorden buiten beschouwing).

Timmermans wil het slot naar nieuwe veredelingstechnieken liever gisteren dan
vandaag kraken, omdat hij genetische modificatie (lees: manipulatie) een
absolute must acht zonder op dat gebied veel af te weten. Deze
veredelingstechnieken zijn volgens hem “onontbeerlijk” om zijn Farm tot Fork
strategie, en daarmee de Green Deal, te laten slagen. Timmermans loopt daarmee
niet alleen vooruit op het collegiaal te nemen besluit van de Europese Commissie
als geheel, die daarover nog geen voorstel aan de lidstaten heeft gedaan, laat
staan een standpunt heeft bepaald. Hij negeert ook straal het standpunt daarover
dat het Europese Hof van Justitie drie jaar geleden heeft ingenomen.

Genetische modificatie is al sinds het begin van deze eeuw (2001) in Europa aan
strenge voorwaarden onderworpen. Dat heeft ertoe geleid dat alleen grote en
vooral kapitaalkrachtige bedrijven heelhuids de toelatingsprocedure overleefden
met als gevolg dat de teelt van genetisch gewijzigde gewassen in de EU,
vergeleken met bijvoorbeeld de VS, tot nu toe op zeer beperkte schaal wordt
toegelaten. Het gaat om een principiële kwestie, waarover door wetenschappers
verschillend wordt gedacht, terwijl politici, die doorgaans nauwelijks weten
waarover het gaat, alleen oog hebben voor de financiële- en handelsbelangen.

De wetenschap heeft na het arrest van het EU-Hof  niet gewacht met de
ontwikkeling van nieuwe- en vooral eenvoudiger en preciezer technieken, waarmee
eigenschappen binnen de soort versneld kunnen worden aangebracht. Een voorbeeld
hiervan is de  toepassing van CRISPR-Cas. Daarbij gaat het om techniek waarmee
heel precies genen kunnen worden weggeknipt en vervangen worden door andere,
m.a.w. een soort copy-paste mogelijkheid voor het DNA. Deze techniek staat nog
wel in de kinderschoenen, maar ze lijkt de mogelijkheid te bieden om de
bouwtekening van alle levensvormen op aarde te herschrijven. Zo is in het
uiteindelijke gewas is niet meer waar te nemen dat het een kruisingsproduct
betreft, waarin een nieuwe veredelingstechniek is toegepast. In juli 2018
bepaalde het Europese Hof van Justitie dat dit soort nieuwe
veredelingstechnieken onder de zelfde strenge voorwaarden als waartoe in 2001
werd besloten, moesten vallen. Gevolg van dit arrest was dat het gebruik van
deze nieuwe technieken in de praktijk nauwelijks toe te passen was in de EU.
Veredelingsbedrijven verschoven naar aanleiding van de uitspraak een deel van
hun activiteiten naar het buitenland.

Timmermans ziet de bui al hangen en waarschuwt, niet zonder bangmakerij op de
achtergrond, om het wereldvoedselsysteem “toekomstbestendig” te maken. Daarbij
hoort een betere inpassing in de natuur en de natuurlijke omgeving, maar ook
gebruikmaking van nieuwe technologieën en innovatie. “We moeten ook heel
voorzichtig zijn met het inkomen van boeren, dat in veel lidstaten onder druk
staat”, waarschuwt de man die tevergeefs trachtte de inkomenssteun voor de
boeren in Europa te schrappen dan wel fors te korten.

Timmermans beweert dat bewezen is, dat planten die met nieuwe genetische
technieken zijn veredeld (gemanipuleerd) kunnen bijdragen aan de doelstelling
van de Boer-tot-Bordstrategie. Hij bedoelt daarmee een verhoogde weerstand van
planten tegen plagen en ziektes en tegen klimaatverandering of droogte. De
veredelde gewassen zouden ook minder kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen
nodig hebben. “De dialoog over nieuwe veredelingstechnieken moet op
wetenschappelijke gronden gebaseerd zijn en moet voor iedereen inzichtelijk
zijn”, laat hij zich ontvallen. Zou dat kunnen betekenen, dat hij zich toch wat
gematigd wil opstellen?